Vlak voor de zomer van dit jaar kwam de leesclub met haar debuut hier online. De samenvatting van Kongokorset van Herlinde Leyssens boeide me van in het begin zodanig dat ik bijna mijn geplande vakantie uit het oog verloor: "Gabrielle Deman groeit op in het Brussel van 1900 tussen de kunstenaarsvrienden van haar vader Edmond, uitgever en boekhandelaar maar droomt ervan de wereld te ontdekken. Albert Sillye, commandant van de Force publique, wordt haar ticket naar Kongo." Een boek over een sterke vrouw die in de Brusselse kunstenaarswereld opgroeit en als eerste vrouw het Kongo van onder Leopold II helemaal doortrekt: die combinatie van elementen deden me helemaal overstag gaan. 

De leesclub in de zomer is zo ongeveer elke deelnemer goed bevallen, de pitch van Herlinde op het Hebban-event bij Donner Rotterdam (30 september j.l.) was zeker één van de meest gewaardeerde, en getuigde van haar liefde voor het schrijven en haar boek. Kongokorset is ondertussen aan zijn 4de druk toe en het boek was de best verkochte literaire roman op de Antwerpse boekenbeurs van dit jaar! Vandaag hoor je haar eveneens op radio 2 in een interview bij De Madammen. Er is dus ondertussen heel wat gebeurd met haar en haar boek. 

Bovendien is er nog dat andere nieuwsfeit dat ook aan haar boek is gelinkt: deze zondag 9 december heropent het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, oftewel het AfrikaMuseum in Tervuren, na een jarenlange grondige renovatie.  

Allemaal goede redenen dus om deze klantgerichte actief verkopende auteur eens aan de tand te voelen op deze plek. 

Hoe kwam het verhaal van Gabrielle Deman eigenlijk op je pad, hoe kwam het dat je in het ‘Afrikamuseum’ in Tervuren terecht kwam?

Ik heb, in tegenstelling tot zoveel andere Belgen, geen voorgeschiedenis met Congo. Ik had een tante nonneke in de Filippijnen en een nonkel pater in Tahiti, maar dus geen enkele link met Congo. Ik ben wel bijzonder blij dat alle mensen die Kongokorset intussen hebben gelezen en wél een flink stuk van hun leven in Congo hebben doorgebracht, als kind van kolonialen, journalist of reiziger, me hebben bevestigd dat ik er ‘boenk op zit’ ;-). Dan denk ik, ha ja, dat is logisch, Gabrielle heeft het me allemaal in geuren en kleuren verteld; normaal dat ik het ook weet… 

Ik wilde eigenlijk een familie-epos schrijven met ons huis als rode draad. We kochten dat huis rond 2000 en het was gebouwd rond 1900: dat leek me een prachtig, zij het ambitieus, thema om de geschiedenis van vrouwen in België in de 20ste eeuw aan op te hangen. Kongokorset dus, werd me letterlijk in de schoot geworpen toen ik in het archief van het KMMA op zoek was naar info over de eerste bewoner van ons huis, die volgens de heemkundige kring van het dorp vice-gouverneur was in Congo, en vooral naar diens vrouw. Zo kwam ik in de doos van Gabrielle terecht. Uiteindelijk heeft Gabrielle me vijf jaar in de ban heeft gehouden. Gabrielle en ik, wij waren voor elkaar gemaakt. Een lezeres van Kongokorset en mede-schrijfster zei me deze week, tijdens dit schrijfverblijf, dat ze dacht dat ik Gabrielle was in een vorig leven. Wie weet! [lacht] Ik had haar wel willen zijn, in ieder geval.

Wat trok je zo in Gabrielle aan, dat je je andere zoektocht voor haar liet vallen?

Ze kwam uit het culturele milieu waar ik alleen maar van kon dromen (eigenlijk behoorlijk jaloers op ben; in mijn familie ben ik ongeveer de enige lezer, laat staan schrijver…). Dat ruimdenkende, artistieke en begoede milieu zorgde ervoor dat ze van jongsaf aan resoluut voor haar passie kon kiezen, terwijl dat bij mij tot mijn vijftigste heeft geduurd (omwille van de wetten en de praktische bezwaren J). Ik heb mijn eigen studies betaald (taal- en letterkunde weliswaar), en daarna ben ik ‘door het leven gegrepen’ (facturen, job, man, kinderen, huishouden,… in willekeurige volgorde J). Pas op mijn 45ste dacht ik ‘nu of nooit’: ik wil niet sterven met de gedachte dat ik altijd schrijfster had willen worden en dat het nooit gebeurd is. Ik wilde proberen te debuteren voor mijn 50ste. Ik werd 50 in juli 2018, Kongokorset verscheen in mei. Het wil trouwens ook niet zeggen dat ik mijn oorspronkelijke zoektocht heb laten vallen…

Heeft het KMMA je nog op een andere manier geholpen dan het jou ter beschikking stellen van die archiefbox met de verslagen en de brieven van Gabrielle? Hebben ze je nog met andere aspecten voor je boek geholpen?

Alle mensen daar zijn bijzonder vriendelijk en professioneel. Het was alleen dankzij Tom Morren, de archivaris, dat ik de doos van Gabrielle überhaupt in handen heb gekregen; hij is de echte held. Ik heb ook alle andere archiefstukken van vrouwen, en van vele mannen, uit die periode doorzocht op nuttige informatie. Verder heb ik de hulp gehad van een heleboel andere medewerkers, die me wegwijs maakten in het fotoarchief op microfilm, in het computersysteem, de bibliotheek, de diverse dierencollecties (zoogdieren, vertebraten, insecten enz… enz…). Het is namelijk zo dat de eerste stukken van de collectie van het KMMA afkomstig zijn van Albert, aldus de allereerste catalogus van collectiestukken, met de hand ingevuld in het begin van de 20ste eeuw. De naam van Gabrielle hoefde er natuurlijk niet bij, zij was ‘maar’ de vrouw [knipoogt]. Het verhaal van de – weliswaar ontsnapte – okapi is ook historisch correct. Ook Monseigneur Gabriel komt mooi naar voor uit de doos: uit haar verslagen, maar ook uit vele foto’s van hemzelf, de kerk, de school, de leerlingen, … Maar de meeste informatie heb ik toch zelf verzameld, dankzij mijn lees- en leerhonger. Ook in vele andere archieven en musea, via tweedehandsboeken, internet, …

Heb je ook gebruik gemaakt van informatie uit andere non-fictie of fictie publicaties/boeken over de Congolese geschiedenis die je hebt gelezen, zoals van Lieve Joris of David Van Reybrouck?

Zie mijn bibliografie: ik heb ongeveer alle boeken gelezen die ik kon vinden over Congo in die tijd (en ook van later). Het verhaal van Gabrielle speelt zich af in de tijd van Kongo-Vrijstaat: het allereerste hoofdstuk van Davids naslagwerk over Congo. Dit is trouwens een aanrader voor wie Kongokorset leest en interesse heeft in de historische achtergrond: eerst dat eerste hoofdstuk herlezen. De reeks 'Kinderen van de kolonie’ op Canvas (sinds 20 november, terug te vinden op https://www.vrt.be/vrtnu/ of op de VRTnu-app) is ook een sterke aanrader, een must-see. Lieve Joris en vele andere Congo-romans zijn wel interessant als achtergrond (en om te weten hoe het later afliep), maar niet als studiemateriaal voor Kongokorset: zij spelen zich pas af in het Congo van vele decennia later.

Veel mensen vragen me ook of ik al in Congo ben geweest. Eerlijk gezegd laat een schrijversgage dat niet toe: een auteur verdient 10% van de opbrengst van zijn boek en krijgt dit pas in mei van het jaar erna. Ik heb dus tot nu toe al veel geld en nog meer tijd in Kongokorset gestoken, maar nog niets teruggekregen, op een paar honderd euro na voor lezingen (niet genoeg voor de benzine J).

Ik antwoord dan altijd dat niemand ooit nog naar het Congo van 1900 kan gaan: dat land bestaat niet meer. Ik ben er alleen naartoe kunnen reizen via de honderden foto’s en verslagen van Gabrielle en haar tijdsgenoten.

Je hebt vooral de ‘gaten’ in het verhaal van Gabrielle opgevuld met fictie. Ze was voor haar tijd een heel vooruitstrevende vrouw. Heb je je fantasie erg moeten aanspreken om haar in die late 19de eeuw en begin 20ste eeuw te schetsen en vooral de reacties van haar familie en haar omgeving op haar houding en ambities geloofwaardig te kunnen weergeven? Heb je je over de algemene tijdsgeest en de houding ten opzichte van vrouwen uit die tijd veel geïnformeerd om je boek te kunnen schrijven? Ook om haar ‘Engelse periode’ te stofferen?

Een historische roman schrijven is bijna zoals een doctoraalscriptie schrijven, maar dan veel leuker: je mag ook een gecontroleerd beroep doen op je fantasie en elementen uit je eigen leven.

Fantasie is gevaarlijk in historische romans. Alles moet historisch gefundeerd zijn. Dus ook hier veel dank aan het internet en de oude boeken voor al wat ik zo heb bijgeleerd. Een historische roman schrijven is bijna zoals een doctoraalscriptie schrijven, maar dan veel leuker: je mag ook een gecontroleerd beroep doen op je fantasie en elementen uit je eigen leven. Maar je moet je wel volledig onderdompelen in de tijd en de ruimte die je beschrijft. Zo goed als alle mensen en gebouwen die ik beschrijf, zijn gebaseerd op de werkelijkheid. Je kan ze bijna allemaal ‘wiki’en’ of ‘googelen’, ook via afbeeldingen!

Engeland was een belangrijke passage in mijn roman omdat ze daar kiest voor een leven dat niet een en al gewijd is aan kinderen zoals dat van Edith, omdat ze daar leert fotograferen, en omdat ze daar Alice Seeley ontmoet. Ook alle plaatsen in Engeland zijn bestaand en correct. De stem van de Engelsen was trouwens de meest kritische tegen het bewind van de Belgen en van Leopold II in Kongo-Vrijstaat (Seeley, Conrad,…). Voor de aandachtige lezers: velen van hen laat ik als subtiele personages in Kongokorset opdraven. 

Hoe bezie jij nu nadat je dit boek hebt geschreven, achteraf de erfenis van de koloniale periode?

Wat ik hierover wil zeggen: er is geen wit en geen zwart (!), alleen maar miljoenen grijstinten, en het is de taak van de schrijver om zoveel mogelijk schakeringen te tonen. Lezen is de enige manier om door andersmans ogen te kijken en te leren nuanceren!

Tijdens de koloniale periode waren de intenties van alle kolonialen zogezegd goed. Meteen daarna waren ze allemaal zogezegd slecht. Als iemand mij komt vertellen: ‘Iedere X zijn (of waren) Y’, dan weet ik al dat dat niet kan kloppen! De hele geschiedschrijving is een probleem van perspectief. De waarheid bestaat niet. Iedereen heeft zijn eigen versie van de waarheid, en die varieert volgens de tijd en de ruimte waarin je leeft, maar ook je leeftijd, je ras, je religie, je levenservaringen, zelfs je humeur. Fake news is van alle tijden, en dat is onvermijdelijk. Het allerbelangrijkste is de bewustwording daarvan. Vooral mensen in de 21ste eeuw, jongeren, media-gebruikers, opiniemakers,… doen beseffen hoe ze op elk moment van de dag beïnvloed worden. Zie de opdracht van Schnitzler, helemaal vooraan in Kongokorset! Dat dateert uit 1898:

‘Droom en waarheid botsen op elkaar, waarheid en leugen. Zekerheid is nergens. We weten niets over anderen, niets over ons.’  

Brandend actueel!!!

Dank Herlinde voor je lange antwoorden.

Voor iedereen die de sfeer van de Belgische kunstwereld wil opsnuiven en een levensecht verhaal wil lezen over een sterke vrouw dat zich afspeelt in het Kongo van de jaren 1900, lees dit boek!  

AfrikaMuseum

Het AfrikaMuseum in Tervuren zet na een lange renovatie haar deuren terug open. Ben je geïnteresseerd in deze speciale collectie uit Congo en andere landen uit Midden-Afrika, breng ze dan zeker eens een bezoek. Meer informatie over het museum. In De Tijd van 1 december verscheen een lang dubbelinterview met Guido en Bruno Gryseels, broers en beide directeurs van respectievelijk het AfrikaMuseum en het Instituut voor Tropische Geneeskunde. Beiden hebben ze de liefde voor Congo en de avontuurlijke inborst met Gabrielle Deman gemeen. In De Afspraak van 4 december zat er een interview met Guido Gryseels en betrokken zanger Ronny Mosuse over de heropening van het AfrikaMuseum. Het interview van radio 2 bij De Madammen met Herlinde vind je hier vanaf ong. 00:12:47. 

Banner: Anne 

Foto auteur: Herlinde Leyssens

Foto AfrikaMuseum: Regie der Gebouwen

Foto's Gabrielle Deman op website Herlinde: http://herlindeleyssens.be/Gabrielle

Tekst: Herlinde Leyssens en Nathalie B