Marion Bloem (1952) is geboren in Nederland en de dochter van Indische ouders. Zij debuteerde al in 1976 met haar boek ‘Overgang’ maar brak pas in 1983 door met haar boek ‘Geen gewoon Indisch Meisje’.  Het boek verwoordt de ervaringen van de tweede generatie Indische Nederlanders. Marion Bloem zei over ‘Geen gewoon Indisch Meisje’: “Het boek gaat over het zoeken naar de balans tussen behoud van eigenheid en aanpassing. Het had dus evengoed kunnen gaan over iemand uit Limburg, Friesland of Vlaanderen."

Door Natalie v.d. D.

In veel van haar boeken is de Nederlands-Indische geschiedenis een terugkerend thema maar ook over het aanpassingsproces van migranten in Nederland.

Ik heb kennisgemaakt met het werk van Marion Bloem door de film ‘Ver van familie’, gebaseerd op het gelijknamige boek. Zij schreef zelf het scenario en deed de regie. Naar aanleiding van de film heb ik het boek gelezen. Van het boek stond mij bij dat het verhaal werd verteld door 12 familieleden dan wel goede kennissen. Zo vormde het een lappendeken aan verhalen, die tezamen één verhaal vormen. Zowel de film als het boek kan echt ik aanraden.

Het tweede boek dat ik heb gelezen is ‘Haar goede hand’: een prachtig verhaal over de gecompliceerde, innige band tussen moeder en dochter. Lees mijn leeservaring over haar boek.

Bekijk ook dit filmpje op Youtube  waarin Marion Bloem en haar moeder over haar boek vertellen.

Hieronder vind je haar antwoorden op mijn vragen die ik via Hebban aan haar heb voorgelegd.

Heeft u bepaalde schrijfrituelen?

"Door de jaren heen, en ik schrijf al sinds ik leerde lezen, en ik publiceer sinds mijn 15de, is de aanloop tot het schrijven niet altijd dezelfde gebleven. Wat constant is, is mijn behoefte om vooraf geheel alleen te zijn. Als puber ging ik grote afstanden fietsen of zwemmen. En nu ga ik in mijn eentje een eind in het bos lopen, of zoals vroeger in mijn eentje zwemmen, fietsen, en als dat niet mogelijk is, dan naar klassieke muziek luisteren. Omdat ik vroeger mijn verhalen en ook mijn eerste boeken nog met de pen schreef, blijf ik de behoefte voelen om het idee eerst met de pen in mijn dagboek of in notitieboekjes uit te schrijven, of daarin zinnen, fragmenten te schrijven alvorens ik op het toetsenbord van de computer begin te rammen.

Ik doe altijd uitgebreid research voor een boek, of het nu over de liefde gaat of over de koloniale periode. Als ik niet schrijf, ben ik toch wel altijd bezig met research. Dat stopt nooit."

Wat zijn uw favoriete boeken en schrijvers?

"Vroeger, toen ik nog heel jong was, had ik favoriete schrijvers, zoals bv Max Frisch, Herman Hesse, Max Havelaar, Marquez, Simone de Beauvoir, Sartre, Couperus, Jan Wolkers, en dan las ik alles van ze, totdat er niets meer te lezen viel en richtte ik me weer op een andere auteur. Dat gold ook voor dichters. Ik hou veel van poëzie en heb een grote verzameling dichtbundels. Sinds ikzelf met regelmaat publiceer, richt ik me niet meer altijd op een enkele auteur. Gedurende tientallen jaren las ik alleen migrantenliteratuur uit alle landen van de wereld, en met die auteurs voelde ik me meer verwant dan met Nederlandse auteurs zonder migrantenachtergrond. Ik was op zoek naar verwantschap, solidariteit en loyaliteit onder auteurs en leerde er ook veel persoonlijk kennen. Of ik nu in Singapore, Parijs, Kaapstad, Kuala Lumpur, Iowa, of New York was… Overal ter wereld snuffelde ik in boekwinkels op zoek naar migrantenschrijvers. En zo ontdekte ik goede auteurs die in Nederland onvertaald bleven en pas veel later of helemaal nooit bekendheid in Nederland kregen. Bv Maxim Hong Kingston, Amy Tan en Bharatee Muckerjee, Sinds een jaar of tien kies ik meer voor auteurs die toevallig op mijn weg komen. Zo zag ik pas een documentaire over Joan Didion die me raakte en toen ging ik onmiddellijk haar boeken bestellen. Ik ben begonnen met haar meest recente en daarin ben ik nu nog bezig. Ik weet nog niet of deze auteur me zal blijven behagen."

Kunt u iets vertellen over uw schrijfproces?

"Ook dat verloopt niet altijd hetzelfde. Meestal is er iets dat in mij broeit of broedt, vaak al terwijl ik nog met een manuscript bezig ben waar dat niet in past. Ik leg het idee dan als het ware in een kleine lade in mijn hoofd en popel om daarmee te beginnen. Ik begin altijd al met de research als het nog helemaal niet zeker is of ik dat boek ooit werkelijk zal schrijven, maar zodra ik met schrijven begin en de research daarbij van groot belang is, ben ik omringd door een muur van boeken. Het is niet altijd zo dat ik dat idee dan ook werkelijk als volgend boek onder handen neem. Vaker eigenlijk niet en moet het eerst rijpen en komt er iets van verder terug naar boven waar ik soms al vijf jaar of langer geleden reeds een fragment voor had opgeschreven. In het begin moet ik veel alleen zijn om een boek te beginnen. Wanneer ik eenmaal in de flow ben, verdraag ik geen sociale activiteit meer en kom alleen de belangrijkste verplichtingen na, maar tegenwoordig moet het manuscript altijd wijken voor de mantelzorg en voor mijn kleindochters. Verder laat ik me niet meer storen. En naar het einde toe vertraagt het proces met telkens herlezen wat ik geschreven heb. Als er door omstandigheden een pauze geweest is, dan moet wat ik al afhad een keer of drie herlezen worden, en ga ik daarin ‘schaven’ totdat ik klaar ben om naar het einde toe te schrijven. Ik herlees sowieso de volgende dag eerst wat ik recentelijk geschreven heb voordat ik met schrijven begin, en daardoor wordt het schrijfproces steeds meer vertraagd. Het meeste plezier bij het schrijven van een boek ervaar ik in het begin, als ik voel dat ik de juiste toon, stijl, vorm te pakken heb en aan het einde als ik weet dat alle uitgegooide lijntjes bij elkaar komen en het boek zichzelf lijkt te schrijven en ik het gevoel heb alsof ik met een stevige wind in de rug fiets, en zelf niks meer te vertellen heb over waar het naar toe gaat."

Schrijfster Arundhati Roy zei in een interview in NRC dat de boekenindustrie te zeer op de consument is gericht. Zij zei (ik citeer):"ik heb het idee dat je steeds meer bezig bent met het creëren van een product in plaats van een roman. Literatuur raakt gedomesticeerd. Daardoor wordt ze steeds minder een plek waar je iets kan gaan ontdekken. Door de consumentgerichtheid wordt de kracht van fictie ingeperkt"

Ervaart u dat ook dat u meer bezig bent met het creëren van een product in plaats van een roman? Dat de kracht van de fictie ingeperkt is?

"Misschien is het mijn redding dat mijn boeken door het commerciële circuit niet worden opgepikt en ik niet bij DWDD of bij Pauw wordt uitgenodigd. Ik ben altijd onverschillig geweest voor wat mensen leuk vinden en wat de mening van de media is. Ik kijk geen televisie. Heel soms naar het journaal of naar een documentaire maar dan in mijn eigen tijd. En als ontspanning kijk ik naar films, soms naar series. Dat beschermt mij maar het houdt mij ook onnozel. Ik acht die naïviteit noodzakelijk om alleen te schrijven wat ikzelf belangrijk vind. Ik volg enkel en alleen mijn eigen noodzaak, en ga ervan uit dat ik niet zo bijzonder ben, dus als ik het zelf graag zou lezen en er daarom over schrijf dan zijn er wellicht meer mensen die blij met het boek zullen zijn."

Het boek Familieziek van Adriaan van Dis is omgezet naar een beeldroman. Zou u één van uw boeken willen laten omzetten naar een beeldroman? En zoja welk boek  zou u willen 'verstrippen'? Of zou u een nieuw verhaal als beeldroman uitbrengen?

"Beide opties vind ik interessant. Ik heb weleens overwogen om Geen Gewoon Indisch Meisje in film of beeldtaal om te zetten, en zelfs al eens een fragment op papier gezet. Maar ik maak liever iets nieuws dan dat ik mezelf herhaal. Echter, als Peter van Dongen of een andere goede striptekenaar een boek van mij tot stripverhaal zou willen omzetten zou ik het toejuichen, ook al zou ik dan natuurlijk wel, zoals bij een verfilming, in de tekst veel moeten schrappen. Maar dat is dan weer een samenwerking, en af en toe samenwerken vind ik leuk, aangezien schrijven en schilderen soms erg eenzaam is.

Ik heb een Gouden Boekje voor kinderen geschreven, een beeldtaalverhaal voor kinderen van 4 tot 7 jaar over onderhoud van het melkgebit en het wisselen van melktanden voor vaste tandjes. Dat is ook een soort stripverhaal. En het maakproces van de illustraties duurt bijna net zo lang als een dik boek schrijven. Dus mijn persoonlijke behoefte om een nieuw verhaal als beeldroman uit te brengen loopt vaak al spaak omdat ik het dan teveel huiswerk vind worden als er altijd een plaatje bij een praatje moet. Ik hou van (woord)taal en ik hou van beeldtaal, maar die twee samenvoegen vind ik alleen plezierig bij een enkele tekening of desnoods bij twee tekeningen. Mijn dagboeken zitten vol met een mengeling van woordtaal en beeldtaal. Ik heb een paar boeken uitgegeven waar die combinatie op eigenzinnige wijze al bestaat. (Bv in mijn boek THUIS). Ik zou echter pas kiezen voor zo’n groot project als ik er subsidie voor kreeg, zoals Van Dongen en Van Dis ook kregen, anders is het geen haalbare kaart.

De dagboeken die ik voor mij zelf schrijf en volteken zijn al zeer arbeidsintensief maar vallen onder mijn overlevingsstrategie. Tijd inruimen voor het maken van een beeldverhaal voor publicatie, op mijn leeftijd (65 jaar) is nogal een overweging, want ik vrees dat ik daar toch wel een jaar of twee mee bezig zou zijn als ik de illustraties zelf zou maken. Bij alles wat ik nu maak, reken ik uit hoelang ik er ongeveer over zal doen en of het aldus belangrijk genoeg voor mezelf vind aangezien ik steeds trager werk (mede door een ernstig oogprobleem) en tot mijn dood niet meer eindeloos de tijd heb. Het is dus eigenlijk nog belangrijker dan toen ik nog jong was om de juiste keuze te maken als ik aan een project begin."

Als laatste, een vraag over voormalig Nederlands-Indië. Het kabinet heeft ingestemd met het vervolgonderzoek naar de context van het geweldsmisbruik in de naoorlogse dekolonisatie. (achtergrond informatie: link naar het 4-jarig onderzoek) Vindt u het noodzakelijk dat het onderzoek alsnog komt?

"Ik blijf het merkwaardig vinden om zo’n onderzoek pas te doen wanneer zo ongeveer alle mensen die het kunnen navertellen overleden of dement zijn. Op 16 december 1984 verscheen mijn documentaire 'Wij komen als vrienden', een film over een handvol deserteurs uit die tijd die hun zegje deden. De documentaire loog er niet om dat er sprake was van oorlogsmisdaden tijdens de naoorlogse dekolonisatie. Er waren mooie reacties op, o.a. van Remco Campert, maar ook woedende zoals bv van Jan Blokker die in zijn column 'Vrije Geluiden' van de VPRO -gids schreef dat hij er persoonlijk voor zou zorgen dat de makers van 'Wij komen als vrienden' nooit meer een film zouden maken. Hij heeft woord gehouden. Ik heb geen film meer bij het Filmfonds van de grond gekregen. Nederland was er nog niet rijp voor, terwijl je in die periode nog deugdelijk onderzoek had kunnen doen. Om de film te kunnen maken, hadden wij zelf stevig research moeten doen en  belangrijke schokkende feiten hebben we toen buiten de documentaire gehouden omdat we ze te groot vonden om ook nog in die documentaire mee te nemen. Om maar iets te noemen: vrijstelling van straf aan mannen die in Nederland tijdens W.O. II gekozen hadden om voor de Duitsers in Rusland te vechten of Nederlanders die aan het Jodentransport hadden meegewerkt in ruil voor deelname aan de koloniale oorlog tegen de Indonesische vrijheidsstrijders."

Als lezers meer willen weten over het naoorlogse Indië, welk boek of boeken adviseert u ons te lezen?

"Mijn eigen boeken, met name ‘Indië Voorbij’, ‘Vervlochten grenzen’,  ‘Geen Gewoon Indisch Meisje’, ‘Geen Requiem’, en ook de titels ‘Vaders van betekenis' en ‘Een meisje van honderd’ om die periode in perspectief te zien van een grotere periode, ofwel de algehele koloniale geschiedenis.

Voor mijn eigen onderzoek heb ik naast mijn persoonlijke interviews sinds 1970, vooral Australische en Amerikaanse literatuur over de koloniale en post-koloniale tijd in Nederlands-Indië gelezen. Aan die boeken heb ik erg veel gehad, maar uiteindelijk zijn de honderden interviews die ik in Nederland, Noord-Amerika, Australië en Indonesië heb gedaan, het belangrijkste geweest voor mijn persoonlijke kennis over die geschiedenis, en de meest inspirerende informatie bij het schrijven."

Meer lezen

Interview Marion Bloem

Sneakpreview "Haar goede hand"

Zijn jullie bekend met het werk van Marion Bloem? En zo ja, welk boek of welke boeken heb je gelezen?