Van 24 tot en met 26 maart vond in Brussel weer het tweejaarlijkse grote internationale literaire Passa Porta festival met een 100-tal nationale en internationale schrijvers plaats. Dit jaar had ik echt zin om dit eens mee te maken omdat een aantal deelnemende namen de voorbije jaren toch aan mijn ogen zijn voorbij gekomen, en om eventueel wat nieuwe namen te ontdekken. Heel wat verschillende activiteiten vonden plaats en je kon je op heel wat plekken in Brussel laten overspoelen met literatuur. Er zijn verschillende types festivalgangers voor zulke grote events: de ene loopt ongepland en geïmproviseerd van het één naar het ander, de andere vlooit op voorhand het hele programma uit om te zien wat er allemaal te doen is. De ene is ook wat sneller dan de andere, en je conditie moet je natuurlijk ook wat inschatten om te weten hoe lang je er over gaat doen om van de KVS (Koninklijke Vlaamse Schouwburg) onderaan naar de Bozar ergens meer bovenaan in Brussel te stappen. Brussel is best ook heuvelachtig te noemen. Je moet er veel meer op en neer dan in Antwerpen of in Gent in ieder geval. Ik koos de zondag uit om naar Brussel te trekken, en daar vroeg genoeg aan te komen.

Een ochtendwandeling door Brussel

Bij de eerste activiteit waaraan ik deelnam, werd dit al duidelijk. Ik ging namelijk mee op de Engelstalige ‘literaire tour’, met een Vlaamse gids weliswaar. Elke dag tijdens het festival werden er namelijk drie dergelijke tours aangeboden, in zowel het Engels, het Frans als het Nederlands. Er was een redelijk grote groep die mee stapte met heel wat Vlamingen bij maar ik hoorde hier en daar ook wat Engels van verschillende nationaliteiten: uit Spanje, Japan of Letland. Onze gids had nog een goede duidelijke stem (techniek?), hoewel die volgens hem na vandaag voor een tijd zou uitdoven. In een mooi Engels stak hij van wal met enkele fragmenten van Angelsaksische schrijvers over Brussel zelf. Net buiten het Muntpunt waar we vertrokken, begon hij aan een anekdote over een beroemde schrijver uit de 19de eeuw die vlakbij in een hotel had gewoond zonder eerst de naam te vernoemen van de schrijver in kwestie. Groot was mijn verbazing toen het bleek te gaan over… Lev (Leo) Tolstoj!

We begonnen dus onze wandeling op een plek waar de schrijver van het boek dat ik momenteel aan het lezen ben (Anna Karenina) een aantal maanden in een hotel had gewoond. Met name in het hotel d’Angleterre (nu vernieuwd en veranderd van naam uiteraard) zou hij in 1861 Pierre-Joseph Proudhon ontmoet hebben waarvan hij zijn geschrift “La guerre et la paix” zou lezen en waarvan hij de titel zou pikken voor zijn eigen meesterwerk "Oorlog en Vrede". De dag had dus niet beter kunnen beginnen voor mij! Niet enkel Tolstoj kwan aan bod natuurlijk. Enkele namen die ook de revue passeerden waren de Engelse Charlotte Brontë die bij nader inzien maar een triestig verblijf moet hebben gehad in Brussel, de niet zo bij ons bekende Engelse schrijfster, Ouida, die echter tijdens haar verblijf in Brussel ook Antwerpen zou bezoeken en voor Japan mijn koekenstad op de kaart zou zetten met haar tijdloze verhaal ‘Een hond van Vlaanderen’ over Nello en Patrasche (het verhaal is vrij onbekend bij onszelf, Antwerpenaar of niet, laat staan de schrijfster ervan), Victor Hugo die hier jaren woonde en in één van de theaters in de Brusselse ‘galerijstraten’ zijn toneelstuk “Les Misérables” in première zou zien gaan, en Multatuli die hier in een verlopen hotel in armoede zijn “Max Havelaar” zou schrijven. De gids wist heel wat anekdotes voor ons te vertellen die heel interessant waren, en die je ook dikwijls deed lachen met zijn vele weetjes.

De gids liet ons een eindje van het Muntplein achter waar we anders zouden stoppen omdat hij nog snel van een koffie wou genieten vooraleer hij aan een nieuwe tour moest beginnen. Daardoor vergat ik eigenlijk dat ik had genoteerd om in de Muntschouwburg naar Toon Tellegen & Het Wisselend Toonkwintet te gaan luisteren, omdat ik ondertussen al wat honger had gekregen! Dat is zowat het enige waar ik achteraf wat spijt van had. Ik ben uiteindelijk die dag nog naar 3 lezingen geweest, en samen met deze wandeling was dat uiteindelijk toch de moeite want ‘lopen’ staat niet echt in mijn woordenboek en zo kon je toch ook het nodige nog in je opnemen.

Drie lezingen met alleen maar vrouwen

Een ‘Noordse’ naam waarvan ik nog nooit gehoord had, die op het zondagprogramma stond, is Dorthe Nors. Naar deze Deense schrijfster (1970) werd vorig jaar blijkbaar o.a. verwezen door de grote Oprah Winfrey en haar eerste verhalenbundel Karateslag kreeg in de Angelsaksische wereld, ook omdat ze blijkbaar publiceert in enkele Amerikaanse media (The Boston Review, Harper’s, The New Yorker) prachtige recensies. Als Oprah haar vergelijkt met Deens Design, ‘spaarzaam en subliem’, is het nog maar de vraag of het mijn persoonlijke smaak zou zijn, want ik ben persoonlijk wat meer voor de bloemrijke taal eerlijk gezegd. Net als Paul Auster moest Nors echter afzeggen, in haar geval vanwege een val, en kon ze er jammer genoeg ook niet bij zijn op het laatst. Maar presentatrice van dienst Anna Luyten en de Nederlandse Maartje Wortel hadden al toegezegd om hun odes aan haar uit te spreken, en dit sponnen ze dan maar breder uit over heel de lezing en ze lazen ook fragmenten voor uit haar bundel “Karateslag/Minna zoekt oefenruimte” die onder deze titel bij Uitgeverij Vrijdag uitkwam vorig jaar, om het daarnaast ook nog even te hebben over het sublieme “Goudvissen en beton” en de verhalenbundel “Er moet iets gebeuren” van Maartje zelf. Het eindresultaat is toch weeral dat ook de bundel van Nors nu op mijn e-reader staat te prijken om het aan een persoonlijke beoordeling te kunnen onderwerpen.

Op een festival als dit word je naar verschillende mooie plaatsen in Brussel gestuurd. Van de gouden zaal in de Beursschouwburg ging ik dan naar de ‘Bol’-zaal in de KVS, die toch op 20 minuten daar vandaan stappen is. Hier kwamen maar liefst vier internationale schrijfsters samen onder de noemer ‘We can be heroes’, die in hun eigen werk op zoek gingen naar heldhaftige mannen en vrouwen en elk in hun eigen taal, wel met onderschriften, voorlazen: in volgorde waren dit de Frans-Iraanse Négar Djavadi, de Spaanse Almudena Grandes, de Fins-Estse Sofi Oksanen en de Amerikaanse Lionel Shriver. De enige onbekende naam voor mij was Djavadi, die voorlas uit haar "Désorientale" in het Frans. Van Grandes noch van Shriver heb ik werk gelezen tot hier toe, maar ik kende ze beiden wel al van titels of van enkele artikels. Tenslotte was ik hier vooral en later ook nog voor Sofi Oksanen want één van haar boeken “Een bundel haarspelden” heb ik wel al gelezen, ook nadat ik een reis ondernomen had naar de Baltische landen en Estland mij toch een beetje minder ‘vreemd’ voor kwam. Door deze combinatie werd ik vooral overspoeld door de pletwals van talen die over me heen kwamen: van het mooie, traag en elegant uitgesproken Frans door Djavadi, over het super-snelle Spaans van Grandes via het harde, onverstaanbare Fins naar het nog aangedikte Amerikaans-Engels van Shriver. Het projecteren van de vertalingen (Fr-Nl-Eng waar nodig) ging ook niet zo vlot, dat vooral bij Grandes niet snel genoeg ging...

Toen Shriver nog aan het spreken was, vertrok ik al naar de Bozar omdat de KVS en de Bozar zo ongeveer de verst van elkaar gelegen punten waren op de Passa Porta kaart, en ik ook niet heel snel kan stappen om eerlijk te zijn. Want in de Bozar nam Saskia De Coster Sofi Oksanen tegen het einde van de dag nog een interview af, dat bij nader inzien minder literair was en minder over haar werk ging, dan ik had gedacht als je twee schrijfsters bij elkaar zet. Het ging eerder over de geschiedenis van Finland omdat dit De Coster blijkbaar wel intrigeerde en wel parallellen vond in zowel de Zweedse als de Russische overheersing van Finland gedurende een bepaalde periode ivm de verhouding tussen Vlaanderen en de Franstalige elite van die tijd. (Voor mezelf daarentegen met al wat meer voorkennis daarover, was het eerder: néé, dat weet ik allemaal al!)

Oksanen verhuisde als kind van Estland naar Finland, en ook het pas onafhankelijk geworden Estland had dan nog eens een moeilijke relatie met Rusland, waarvan ook een vroeger overheersende minderheid binnen de Estse grenzen bleef wonen. De rol van de taal in deze bezetter-onderdrukker relaties werd besproken en ook wat juist de “finlandisatie” van Finland inhield toen Finland na een lange tijd onder vreemde overheersing na W.O. II eindelijk voor langere tijd onafhankelijk werd, en pas dan een ‘nationale literatuur’ kon ontwikkelen. Al deze geschiedenissen vormen wel een belangrijk aspect in het werk van Oksanen. Toch had het wat mij betreft iets meer over haar boeken op zich mogen gaan. Haar nieuwste “Norma” kwam nog even aan bod omdat dit boek een kentering in stijl en genre zou inhouden: dit boek heeft namelijk meer weg van een thrillerachtige roman waarin ook fantasy-elementen zijn opgenomen. Dat belooft dus een klein uitstapje te worden in mijn verzameling. Toevallig op een kennis botsend uit het publiek, waarmee ik terug naar Antwerpen spoorde, spraken we nog even verder over onze verwachtingen van dit gesprek en haar laatste boek dat mijn kennis al gelezen had en hem vooral aan het sprookje Rapunzel deed denken. Op zo’n manier kan je natuurlijk ook aangestoken worden om ontdekkingen te doen!

Het was al bij al een zeer boeiende dag, en zonder dit te willen ben ik alleen naar vrouwen gaan luisteren, buiten dan de gids van de literaire wandeling. Dàt is een keer iets anders! Bovendien heb ik ook weer wat bijgeleerd over Lev Tolstoj en de Max Havelaar. Vruchtbaar toch?

Nathalie