Enige tijd geleden hebben we jullie hier bij Literatuur onder de Loep al kennis laten maken met een nieuwe serie boeken van uitgeverij van Oorschot; De kleine Russische bibliotheek. Gigi, Evelien en Hetty zijn helemaal in de ban van deze zeven Russen (én laten we die ene Oekraïner niet vergeten!) en namen zich voor om de hele serie te gaan lezen samen met zo veel mogelijk andere lezers. We hebben inmiddels de eerste drie Russen gelezen en kunnen niet anders zeggen dan dat dit samenleesproject een groot succes is! Reden om hier ook nog eens wat extra aandacht aan de schrijvers te geven, want wie waren die grote Russen nu eigenlijk?
We gaan dit doen in een viertal artikelen waarin we steeds twee schrijvers onder de loep zullen nemen, waar mogelijk twee schrijvers die iets met elkaar te maken hebben, of juist heerlijk tegengesteld zijn!

In het eerste artikel hebben we jullie al kennis laten maken met de twee bijna buurmannen: Tolstoj en Toergenjev. 

Tekst: Hetty
Banner: Hetty

De twee vrienden

Evelien en Hetty lazen inmiddels de autobiografische trilogie Verhaal van een leven van Konstantin Paustovski (deel 1, deel 2 en deel 3) en konden daarna niet wachten om ook andere lezers enthousiast te maken voor deze geweldige schrijver, zo werd Paustovski de derde Rus die we gezamenlijk gingen lezen. De keuze voor nummer vier volgde hier automatisch uit: Isaak Babel. In Verhaal van een leven (deel 2) bleek namelijk dat deze twee heren lange tijd goed bevriend waren en dat er een grote wederzijdse bewondering voor elkaar was. Vandaar nu meer over de goede vrienden Paustovski en Babel.

Het ontstaan van een vriendschap

Paustovski werkt voor het zeemansblad 'Morjak' wanneer hier een verhaal getiteld De koning in gepubliceerd wordt, geschreven door I. Babel. Dit verhaal is een onderdeel van de zogenoemde Verhalen van de Moldavanka van Babel, Moldavanka is een stadsdeel van Odessa. De koning was kort en bondig geschreven, het was 'sprankelend fris als spuitwater' volgens Paustovski die gelijk onder de indruk was:

'Al heel jong kwamen de werken van bepaalde schrijvers op mij over als tovenarij. Na het verhaal De koning begreep ik dat onze literatuur er een nieuwe tovenaar bij had gekregen en dat niets wat deze man zou schrijven ooit kleurloos of krachteloos zou zijn.'

...

In iedere kleinigheid was de blik van de observator merkbaar. Zoals de zon onverwachts in een venster kan kaatsen, zo vlamde plotseling in de tekst een uitgelezen fragment of melodieuze zin op die zo uit het Frans vertaald leek te zijn, een afgemeten praalzang.
Dit was nieuw en nog nooit vertoond. In dit proza klonk de stem van een man die nog onder het verse stof van de veldtochten van de Rode Ruiterij zat en tegelijk doordrongen was van rijkdommen van voorbije culturen: van Boccaccio tot Leconte de Lisle en van Vermeer uit Delft tot Aleksandr Blok.'

Een eerste ontmoeting vindt plaats wanneer Babel een bezoek brengt aan de redactie van de 'Morjak'. Paustovski observeert, zoals hij gewoon is te doen, de schrijver en weet die eerste indruk die hij van Babel krijgt mooi te verwoorden:

'Uit een aantal vragen en opmerkingen van Babel leidde ik af dat hij een ongelooflijk hardnekkige en taaie persoon was, een man die alles wilde zien en geen enkele vorm van kennis versmaadde. Uiterlijk was hij geneigd tot scepticisme, ja zelfs tot cynisme, maar innerlijk geloofde hij in het goede en naïeve van de menselijke ziel.'

Na die eerste ontmoeting zien de beide heren elkaar regelmatig en brengen vaak hele dagen samen door. Dagen waarop Paustovski geboeid luistert naar de verhalen van Babel, want die laatste blijkt een geniale verteller te zijn, mondeling zijn zijn verhalen nog veel krachtiger en perfecter dan geschreven.

Wederzijdse bewondering

Het moge duidelijk zijn dat Paustovski diep onder de indruk is geraakt van de schrijfkunsten van Babel, Paustovski is een schrijver die altijd goed kijkt naar hoe anderen schrijven, probeert hier vervolgens van te leren en zijn eigen werk te verbeteren want zelf is hij zelden tevreden over zijn schrijfsels en vernietigt zijn werkt met enige regelmaat. Iets wat zonde is want er moeten ongetwijfeld pareltjes tussen gezeten hebben!

Paustovski neemt zich nu dan ook voor, om in navolging van Babel, voortaan niet alleen goed te letten op de mooie details van de natuur maar ook op mensen en hun eigenschappen:

'Tot dan hadden de mensen die ik ontmoet had nauwelijks een spoor in mijn herinnering achtergelaten. Ik was hun gezichten, stemmen, woorden en manier van lopen al snel weer vergeten. Maar nu was dat anders. Ik prentte mij de mensen gretig in, iets wat ik van Babel geleerd had.'

...

'Babel wist dat dit zijn sterke kant was. Hij was in staat iemand volledig uit te horen en meedogenloos tot op het bot uit te kleden, oftewel, zoals men in Odessa zei, 'met Gods hulp zijn ziel bloot te leggen.'

Paustovski spaart vanaf dat moment allerlei waarnemingen op, uiterlijke feiten die al snel onderdeel werden van zijn innerlijk leven en hem niet meer los lieten. Ze namen onmiddelijk eigen vormen aan waar de verbeelding van af droop. 'Zoals dauw van een plant vol sproeidruppeltjes. Onder deze dauw gaat de plant zelf volledig schuil maar laat zich zijn vorm toch nog duidelijk raden.'

'U en nog een aantal schrijvers, zei Babel, ofschoon ik toen nog geen schrijver was, 'kunnen het leven in de dauw van de verbeelding hullen, zoals u het noemde. Wat een suikerzoete zinswending trouwens! Maar wat moet iemand die geen enkele verbeeldingskracht heeft. Zoals ik bijvoorbeeld.

Dit illustreert wel dat Babel op zijn beurt ook onder de indruk is van de schrijfkunsten van Paustovski, waar Babel zelf een meester is in het waarnemen van feitelijkheden, weet Paustovski deze details op een schitterende beeldende manier te beschrijven.

Babel vindt oprecht dat hij geen verbeeldingskracht heeft, hij moet het naadje van de kous weten, anders kan hij niet schrijven. Zijn devies is 'echtheid' daarom schrijft hij zo langzaam en zo weinig. Schrijven is voor hem een moeilijk proces en na elk verhaal voelt hij zich een paar jaar ouder. 

'zelfs bij het allerkortste verhaal beul ik mij af als een wroeter, als een grondwerker die in zijn eentje de Mount Everest met de bodem gelijk moet maken. Als ik begin, denk ik altijd dat ik het niet aan zal kunnen. Het komt zelfs voor dat ik van vermoeidheid zit te huilen. Van dit werk doen al mijn bloedvaten pijn. Mijn hart krampt samen als een zin niet lukken wil. En hoe vaak willen ze dat niet, die vervloekte zinnen!'

Wanneer Paustovski hem dan verwonderd vraagt hoe het dan kan dat zijn proza als uit 1 stuk gegoten lijkt dan zegt Babel toe dat dit geheel en al te danken is aan de stijl, hij weet om te gaan met taal en stijl, hoewel dit niet de essentie is van kunst, het is enkel een goed, misschien zelfs kostbaar bouwmateriaal. Babel toont Paustovski bij hoge uitzondering en onder de belofte van geheimhouding, als bewijs hiervoor zijn manuscript van Loebka de kozak, een dik pak papier dat uiteindelijk resulteert in een verhaal van slechts 15 pagina's. In het manuscript staan alle varianten die Babel geschreven heeft van het verhaal.

'U hoeft er de eerste versie van Loebka de kozak maar op na te lezen om u ervan te overtuigen dat het een hulpeloos en tandeloos gestamel is, een onhandige opeenstapeling van woorden.
[...]
Bij proza moet elke regel hecht en zuiver zijn als op een gravure… uiteindelijk blijkt er dan tussen de eerste en de laatste versie net zo’n verschil te bestaan als tussen een vettig stuk pakpapier en de Primavera van Botticelli.”

Konstantin Paustovski

Konstantin Paustovski (31 mei 1892 – 14 juli 1968) was een Russische schrijver, geboren in Moskou. Hij heeft gestudeerd in Kiev en Moskou tot hij met zijn studie moest stoppen door het uitbreken van de WOI, tijdens deze oorlog diende Paustovski als ziekenverzorger aan het Pruisische front en maakte de terugtocht van het Russische leger door Polen en Wit-Rusland mee.

Vanaf dat moment bestaat het leven van Paustovski vooral uit reizen, nooit blijft hij lang op 1 plek, hij verblijft o.a. in Moskou (bij zijn moeder), Jekaterinoslav, Taganrog, Odessa en Tiflis.  Hij werkt overal waar hij komt als redacteur voor verschillende plaatselijke tijdschriften en kranten.
Tijdens de WOII was hij oorlogscorrespondent aan het zuidelijk front, na de oorlog doceert hij literatuur aan het Maxim-Gorki-instituut in Moskou.

In 1965 werd Paustovski genomineerd voor de Nobelprijs voor de Literatuur, deze werd echter, naar algemene aanname, onder druk van de Sovjet-Unie toegekend aan Michail Sjolochov die meer loyaal was aan het Sovjetregime.

# Lees hier meer over Konstantin Paustovski.

Isaak Babel

Isaak Babel ( 13 juli 1894 – 27 januari 1940) was een Russische schrijver van Joodse oorsprong, hij werd geboren in Odessa, een belangrijke havenstad die in wat tegenwoordig de Oekraïne is ligt.

Babel had door zijn Joodse afkomst veel moeite om toegelaten te worden op scholen, en kreeg thuis les, maakte daar ook kennis met de Franse literatuur van o.a. Guy de Maupassant en Gustave Flaubert. Zijn eerste verhalen schreef Babel dan ook in het Frans.

Babel kreeg van de schrijver Maksim Gorki het advies om zich onder de mensen te begeven zodat zijn literaire talent kon rijpen, hierop meldde Babel zich bij het Russische leger. Hij raakte gewond tijdens een gevecht en trok daarna als oorlogscorrespondent mee met het Rode Leger in de veldtocht tegen Polen. Het dagboek van deze veldtocht vormde de basis voor zijn verhalencyclus De rode ruiterij.

Midden jaren 20 keerde Babel terug naar Odessa, waar hij zoals eerder genoemd o.a. Paustovski ontmoette. Hier begon hij aan wat zijn meest bekende werk zou worden: Verhalen uit Odessa, een serie humoristische korte verhalen over de onderwereld in de wijk Moldavanka in Odessa.

Vanaf 1930 reisde Babel door de Oekraïne en was daar getuige van de gewelddadige, met massale hongersnood gepaard gaande collectivisatie van de landbouw.

Door de toenemende druk vanuit de communistische partij om de voorgeschreven stijl van het socialistisch realisme te volgen werd Babel steeds minder productief.
In mei 1939 werd Babel gearresteerd door de NKVD en bekent na ondervraging en waarschijnlijk ook marteling een aantal strafbare feiten, waaronder spionage. Zijn werk werd in beslag genomen en op 27 januari 1940 werd hij doodgeschoten op bevel van Stalin voor spionage. De in beslag genomen manuscripten zijn nooit teruggevonden.

# Lees hier meer over Isaak Babel en De Rode ruiterij.

Onze vierde Rus wordt Babel

In het Literatuurcafé hebben we inmiddels drie zeer boeiende en leerzame Russen-leesclubs afgerond en kijken we nu alweer uit naar de vierde leesclub.

Onze vierde Rus gaat Isaak Babel worden, van hem gaan we De rode ruiterij lezen, ook een onderdeel van de serie De kleine Russische bibliotheek.

Meelezen kan, graag zelfs! Hoe meer deelnemers er zijn, hoe leuker de bespreking van het boek wordt.
We gaan starten op zaterdag 29 augustus.
Lees je mee, laat dan even een reactie achter bij het leesclubartikel in het Literatuurcafé zodat je de notificaties ontvangt.

Inmiddels hebben we een leesschema opgezet voor de hele serie zodat iedereen kan zien wanneer welke Rus (of Oekraïner) gelezen gaat worden:

1. Tolstoj -> afgerond
2. Toergenjev -> afgerond
3. Paustovski -> afgerond
4. Babel -> start: 29 aug / eind: 3 okt
5. Poesjkin -> start: 10 okt / eind: 14 nov
6. Dostojevski -> start: 21 nov / eind: 26 dec
7. Tsjechov -> start: 2 jan / eind: 6 febr
8. Gogol -> start: 13 febr / eind: 20 mrt

Bronnen: 
* Verhaal van een leven (deel 2) - Konstantin Paustovski
* Wikipedia Konstantin Paustovski
* Wikipedia Isaak Babel