Eerste reserve is de debuutroman van Rijan van Leest (1980). Rijan is zelfstandig journalist voor onder andere dagblad BN De Stem. Ze volgde een opleiding tot sportmarketeer, werkte als docent economie, bekwaamde zich vervolgens in de journalistiek. “Verhalen horen, zien en schrijven, doe ik het liefst", zegt Rijan, die in Hank woont. Ook schildert ze nog en heeft ze sinds kort een eigen uitgeverij ZL7. Gigi Leestgraag en Jan Stoel, leden van de Literatuurclub, hielden een buddyread over het boek en Jan interviewde de auteur. Gisteren verscheen het eerste deel, de buddyread, vandaag het interview. Bij dit interview zijn historische foto’s geplaatst, die afkomstig zijn uit het archief van de auteur.

Door Jan Stoel

Banner: Anne Oerlemans, Natalie v.d. Dobbelsteen

(Foto: De kotter ZL7; foto archief Rijan van Leest)

Vraag. Je uitgeverij heet ZL7. Volgens mij is dat het nummer van een boot die zijn haven had in Hooge en Lage Zwaluwe. Ik las dat het scheepsnummer aan jouw familie gekoppeld was. Hoe zit dat? Kun je iets over je achtergrond vertellen?

Ik ben opgegroeid in Moerdijk, waar mijn voorvader Pieter van Leest rond 1870 de overstap maakte van de hoefsmederij naar de visserij. Het dorp Moerdijk was tot aan de gemeentelijke herindeling eind jaren negentig als een soort Berlijn verdeeld in een westelijk en oostelijk deel. Het westen behoorde tot de gemeente Klundert, het oosten tot de gemeente Hooge en Lage Zwaluwe. Vissers die in het Klundertse deel woonden, kregen daarom KL op hun boot. Vissers uit het Zwaluwse gedeelte ZL. Als je een straat verderop ging wonen, leverde je dat soms al wat extra schilderwerk op aan je boot. Ik heb onze kotter alleen gekend als ZL7. Een paar jaar geleden moest mijn vader door overheidsmaatregelen stoppen met de beroepsvisserij. Dat doet enorm pijn. We hebben een paar jaar geleden dan ook afscheid moeten nemen van onze kotter.

Vraag. Waarom ben je begonnen met een uitgeverij? In de wanhoop je eerste roman gepubliceerd te krijgen? Wat zijn de plannen met de uitgeverij?

Ik ben mijn eigen uitgeverij gestart juist om te voorkomen dat ik wanhopig zou worden. Er zijn zo veel mensen die schrijven, waardoor uitgeverijen overspoeld worden door manuscripten. Tegelijkertijd heeft de boekenbranche het lastig en begrijp ik heel goed dat iemand zoals ik (onbekend, debutant, enz.) een groot risico vormt voor een uitgeverij. Daarom heb ik al snel het besluit genomen om het zelf te doen. Aan de ene kant is dat geweldig, want zo gaat je boek er sowieso komen. Aan de andere kant weet ik nu dat het met een boek net zo werkt als met een kind: als het er eenmaal is, begint het pas echt. Ik wil met mijn uitgeverij er in elk geval voor zorgen dat ‘Eerste reserve’ de aandacht gaat krijgen die het verdient. Ik weet verder nog niet wat de toekomst brengt. Ik sta nog steeds open voor een samenwerking met een gevestigde uitgeverij, omdat het mij dan wat minder tijd kost en zij ook de contacten hebben. Ik kan me dan weer meer concentreren op het schrijven en wat minder op de productie. Aan de andere kant heb ik ook gemerkt dat ik zelf uitgeven ook erg leuk vind. Je bepaalt alles zelf, dus ook hoe je boek eruit komt te zien, de boektrailer, enz.
 

Vraag. Je hebt dus je eigen boek uitgegeven. Ben je je eigen redacteur, corrector geweest of heb je anderen gehad die kritisch naar je boek hebben gekeken? Het valt me op dat je er heel veel historie ingestopt hebt, bijvoorbeeld de Tweede Wereldoorlog. Is dat niet te veel?

Nee, ik ben niet mijn eigen redacteur geweest. Daar heb ik iemand anders voor ingeschakeld. Dat moet ook wel, want je wordt echt blind voor je eigen fouten. Voordat zij mijn manuscript las, heb ik het echter voorgelegd aan vier kritische tegenlezers. Dat vond ik een mooi proces, want eigenlijk gaat je verhaal dan voor het eerst de wereld in, maar heb je nog wel de mogelijkheid om het aan te passen. Het is interessant dat je dan al merkt dat iedereen zijn eigen voorkeur heeft voor bepaalde passages. Waar de een het verhaal in het verhaal een beetje te lang vond, heeft de ander daar juist ontzettend van genoten.

Zelf vind ik de historie in ‘Eerste reserve’ niet de overhand hebben. Aangezien het verhaal ook iets heeft van een dorpskroniek, vind ik niet dat je aan de geschiedenis voorbij kunt gaan. De historie van zo’n dorp vormt toch het fundament van het heden. Ik heb ooit gelezen dat een oorlogstrauma vier generaties lang doorwerkt. Dan kun je in een verhaal als dit niet gemakkelijk over de geschiedenis heenstappen, vind ik.
 

(Foto: de vader en een oom van de auteur aan het werk met de fuiken; foto: archief Rijan van Leest)

Vraag. Als ik je debuutroman lees dan merk ik dat er tal van autobiografische elementen in zitten: het fuikvissen op paling (volgens mij in het Hollands Diep), het visser zijn, het wonen in een afgesloten omgeving. Klopt dat? Kun je er iets meer over vertellen. 

Ik kom uit een echte vissersfamilie. Moerdijk was voor de afsluiting van het Haringvliet in 1971 een echt vissersdorp. Toen het water zoet werd, kozen veel vissers ervoor om te stoppen of om voortaan vanuit Stellendam de zee op te gaan. Mijn opa was de enige in Moerdijk die zijn visserij aan de veranderde omstandigheden op de rivier, inderdaad het Hollands Diep, aanpaste. Mijn vader is op zijn vijftiende van school gegaan om met zijn vader mee te gaan vissen. 
Als kind en tiener ging ik regelmatig met mijn vader en oom mee vissen. Ik deed dat dan als vakantiewerk in de zomer. Ik heb heel wat fuiken geleegd, er is veel vis door mijn handen gegaan. Ik weet dus waar ik het over heb. Als mijn vader nu nog had gevist en er had toekomst gezeten in de riviervisserij, dan was ik nu ook visser geweest. 
De visserij en het opgroeien in een dorp zijn dus autobiografische elementen. Daarbij wil ik wel benadrukken dat Moerdijk een heel ander dorp is dan het Veendijk uit mijn boek. Moerdijk is minder gelovig, meer open en Moerdijkers gaan veel vaker het dorp uit. Ze moeten wel, want in het dorp zelf zijn nauwelijks nog voorzieningen.

(Op de foto hiernaast van de haven van Moerdijk in 1929 zie je vier mannen op het ijs staan. Sowieso is een van hen een voorvader van Rijan. Je ziet verder nog heel veel vissersschepen (o.a. schokkers) en ook nog de veerpont. Die voer toen, omdat de verkeersbrug er nog niet was; foto: Archief Rijan van Leest)
 

Vraag. Was er een noodzaak waarom je het verhaal ‘Eerste reserve’ wilde vertellen? Wat wil je dat de lezer bijblijft?

De noodzaak is er, omdat er een verhaal ontstaat in mijn hoofd, wat naar buiten moet, de wereld in. Ik hoop dat de lezer door dit verhaal inziet dat je een leven moet leiden waar je zelf in volle overtuiging voor kiest. 

Vraag. Je hebt voor een mooie vorm van je boek gekozen, de afwisseling tussen 1998 en 2014 en de verhaallijnen die uiteindelijk in elkaar vervlecht raken. Ook de verborgen geschiedenissen komen op heel natuurlijke wijze aan het licht. Je hebt volgens mij veel zitten puzzelen om het boek zo te componeren. Hoe ben je te werk gegaan, hoe verloopt het schrijfproces bij jou?

Wat bij mij heel goed heeft geholpen: een grote rol behang en daarop een tijdlijn maken. Gewoon weken op de vloer laten liggen en daar telkens weer wat bij schrijven. Zo ontstond er een visueel overzicht. Het heeft wel even geduurd voordat ik het juiste hoofdstukritme (A-B-A-B-A-B-A enz.) te pakken had, maar toen ik dat eenmaal zag, wist ik direct dat dit ritme voor dit verhaal zou werken.

Vraag. Je gebruikt veel elementen uit de natuur: de sneeuwuil, de ganzen, de aalscholver. Waarom juist deze dieren? Kun je daar iets meer over vertellen.

Ik was als kind altijd al gefascineerd door de ganzen. Als je die hoort, dan weet je dat het weer gaat veranderen. Met de aalscholver had ik een haat-liefdeverhouding. Ze zijn een concurrent van de vissers, maar aan de andere kant zijn ze ook een teken dat er in elk geval vis zit. Het zijn prachtige dieren, een oertijdachtige uitstraling.
De sneeuwuil heb ik gekozen als symbool voor Neva en voor andere bijzonderheden in het dorp. De sneeuwuil is een dwaalgast in Nederland. Heel af en toe komt er eentje ons land in. Neva is een Spaanse meisjesnaam die ‘bedekt met sneeuw’ betekent. 
Ik laat me graag inspireren door de natuur. Ze laat ons zo veel zien over leven en dood. Ik geniet daar echt van.

 Vraag. Wat lees je zelf? Favoriete schrijvers? Wie inspireren je en waarom?

Ik lees graag romans, maar soms ook fantasy, zoals de Harry Potter-boeken en Ontworteld van Naomi Novik. Ik ben ook benieuwd naar Drakendal.
Ik ben niet specifiek fan van een bepaalde schrijver in de zin van dat ik er alles van lees. De schrijfstijl van Tommy Wieringa spreekt me aan vanwege de rust, het decor en de details. Dimitri Verhulst waardeer ik daarentegen juist weer om het rauwe. Ook van boeken van Niccolo Ammaniti en Carlos Ruiz Zafon heb ik genoten. 
Verder laat ik me ook graag inspireren door films, series, muziek, foto’s, schilderijen, andere vormen van kunst en natuurlijk de natuur.

Vraag. Waar kunnen de lezers je ontmoeten? Staan er lezingen, signeersessies op het programma?

In november ben ik te gast bij het schrijverscafé van bibliotheek Theek5 in Oosterhout. Er staat ook nog iets op de planning bij het Woerkums Literair Café. Ik hoop dat ik snel meer van dit soort activiteiten in mijn agenda mag schrijven, want het lijkt me leuk om (potentiële) lezers te ontmoeten.

Wil je kennismaken met dit boek en deze auteur? Het is mogelijk om je in te schrijven voor de leesclub van Eerste reserve. Kijk snel bij de Hebban leesclubs.

Heb jij al gestemd voor de Literatuur Club Prijs? Nee? Doe het dan snel en gebruik de stemknop hieronder!