In het eerste deel over de literaire stroming romantiek hebben we vooral aandacht besteed aan de Duitstalige gebieden en Frankrijk. Omdat de romantiek zich over heel Europa verspreid heeft, zullen we nu gaan bekijken wat de stroming in Engeland en Nederland teweeg gebracht heeft. Ook hier kunnen we onmogelijk volledig zijn en hebben we er voor gekozen om enkele bijzondere werken en schrijvers uit te lichten.

Tekst: Hetty en Tea
Banner: Hetty

Romantiek in de Engelse literatuur

De Engelse romantische poëzie maakt deel uit van een veel bredere vernieuwende artistieke en culturele stroming in Europa. De romantici gaven, in tegenstelling tot de heersende idealen van de Verlichting, de voorkeur aan meer natuurlijke, emotionele en persoonlijke thema’s. 
De romantiek in de Engelse literatuur begint pas echt in het jaar 1789 toen William Wordsworth en Samuel Taylor Coleridge hun Lyrical Ballads publiceerden. Hiervoor waren er echter al een aantal baanbrekende romantische gedichten geschreven door William Blake (1757-1827), Blake kan dan ook met recht een pre-romantische schrijver genoemd worden.

De preromanticus William Blake, wiens eerste gedichten werden gepubliceerd in 1783, was een visionair dichter-kunstenaar die zowel in lyrische gedichten zoals Songs of Innocence (1789) en Songs of Experience (1794) al in lange profetische en verhalende gedichten karakteristiek romantisch was in zijn diepe bezorgdheid over de economische onderdrukking, zijn eenvoudige zegging en zijn gebruik van symboliek.
(bron)

William Blake

William Blake werd in 1757 in Londen geboren en was een bijzonder kind, al op jonge leeftijd zag hij regelmatig visioenen over God en landschappen vol engelen. Hoewel zijn ouders hem verboden hier openlijk over te spreken, erkenden ze wel dat hij een bijzondere jongen was en stimuleerden ze hem om zijn creativiteit te ontwikkelen.

Hoewel William Blake aanvankelijk een opleiding volgde tot graficus, iets waar hij later veel profijt van heeft gehad, wilde hij meer zijn. Hij verzette zich ook tegen de heersende conventionele kunstopvattingen.
Het werk van Blake heeft veelal een mystieke inslag met veel symboliek, ook heeft het vaak een duistere sfeer. Toch publiceerde hij in 1789 met zijn Songs of innocence een aantal eenvoudige lyrische gedichten. Hij voegde hier in 1794 een tweede deel aan toe: Songs of Experience.

# Beluister hier de gedichten uit Songs of Innocence and Songs of Experience.

Beide boeken werden in een geïllustreerde uitgave gepubliceerd waarbij de tekst en de illustraties door Blake zelf zijn gedrukt met behulp van koperen platen en vervolgens met aquarel ingekleurd. Het waren vooral de illustraties die afschuw opwekten, en ook zijn schilderijen werden meer dan eens afschuwelijk of zelfs krankzinnig genoemd.

# Bekijk hier de illustraties en kunstwerken van William Blake.

Uit het werk van Blake blijkt dat hij de verbeelding belangrijker vindt dan de rede. Blake plaatste vraagtekens bij alle heersende waarden van zijn tijd, op het gebied van kunst, religie en filosofie. Zijn poëzie loopt vooruit op de grote veranderingen die zouden komen: het loslaten van de conventies van de 18e eeuw. (bron)

Tijdens zijn leven werd zijn werk regelmatig afgewezen en vaak niet begrepen, toch bleef Blake trouw aan de door hem ingeslagen weg en tegenwoordig wordt hij beschouwd als een van de grote namen uit de Engelse poëzie, zijn werk is in de loop der tijd alleen maar populairder geworden.

De laatste jaren van zijn leven bracht Blake door in armoede tot hij John Linnell ontmoette, een jonge kunstenaar die hem financieel hielp en ook nieuwe interesse voor zijn werk op wist te wekken. Deze Linnell gaf hem in 1825 de opdracht om illustraties te ontwerpen voor Dante’s Goddelijke komedie, aan deze tekeningencyclus werkte Blake tot aan zijn dood in 1827.

# Bekijk hier een korte documentaire over William Blake.

Zoals in bovenstaande documentaire al genoemd werd, heeft Blake na zijn dood nog vele artiesten geïnspireerd, vooral in de jaren ’60. Zo werd zijn uitspraak “The road of excess leads to the palace of Wisdom”  het credo van de Amerikaanse rockgroep The Doors en dan met name van de leadzanger Jim Morrison.
Verder werd de bekende regel “And did those feet in ancient time” gebruikt voor het nummer God Song van de groep Bad Religion. 
Maar ook in Nederland werd er inspiratie gehaald uit het werk van Blake, zo staan er op het album Hoe sterk is de eenzame fietser van Boudewijn de Groot uit 1973 twee liedjes die gebaseerd zijn op teksten van William Blake: Kindermeidslied (Nurse's song) en De kleine schoorsteenveger (The Chimney Sweeper)

Gothic

'De gothic novel, gotische roman of romantische griezelroman is een literair genre dat mystery, romantiek en horror vermengt. Het ontstond in de tweede helft van de 18e eeuw in Engeland en kende ook nog veel succes tijdens de periode van de romantiek met Mary Shelleys Frankenstein en werken van Edgar Allan Poe. Een latere (uit het victoriaans tijdperk daterende) bekende roman in dit genre is Bram Stokers Dracula.De naam 'gothic' verwijst naar de (pseudo)middeleeuwse gebouwen waarin veel van deze verhalen zich afspelen.' (bron)

Een mooi voorbeeld van een gothic roman is Frankenstein, of De moderne Prometheus, Mary was 19 jaar toen ze deze roman schreef in een tijd (achttiende eeuw) dat men in de ban raakt van de maakbare mens. Shelley is met een aantal vrienden in Zwitserland te gast bij Lord Byron en hoewel het zomer is, regent het voortdurend zodat het gezelschap aan huis gekluisterd is. Om de tijd door te brengen besluiten ze elkaar spookverhalen te vertellen, in deze sinistere setting krijgt Mary inspiratie voor haar sciencefictionroman, waarin een mens geschapen zal worden uit onderdelen. De raamvertelling waarin het verhaal van Victor wordt verteld, is spannend, ontroerend en stemt tot nadenken over het gevaar van het verwerven van kennis.

Romantiek Nederland

Het woord romantiek alleen al deed brave huismoeders schrikken, zo schreef een criticus in een Nederlands blad. Vooral de Engelse romantische dichter Lord Byron en de Franse schrijver Victor Hugo waren gevreesd. De Nederlandse dichter W. Hecker schreef een lang stuk tegen de Romantiek. Hij noemde Byron een schrijver van poëzie uit de hel. De romantiek zag hij als een ziekte. Krankzinnigheid en dronkenschap paren met wildheid en woestheid. De romantiek is als een mooi meisje, zo zei Hecker, maar er zweeft een helse trek om haar lippen. Ze sleept haar slachtoffers mee naar de afgrond, haar zoete tonen worden addergesis. (bron)

Wat Hecker hierboven schetst is een overdreven beeld van de kunststroming romantiek, een stroming die zich zou kenmerken door destructie, waanzin, overdrijving en een streven naar het onmogelijke. Er zijn inderdaad enkele kunstenaars waarop dit van toepassing is maar het geldt zeker niet voor de gehele stroming.

Een meer algemeen kenmerk van de romantiek is het streven naar originaliteit, er is geen standaard en iedere kunstenaar zoekt zijn eigen weg. De oude vormvoorschriften verdwijnen en worden vervangen door nieuwe waarbij het combineren van verschillende kunstvormen toegestaan is, zo kunnen in een roman brieven, gedichten en liederen voorkomen.
Andere kernmerken zijn: een fascinatie voor de onverklaarbaarheden in het leven, het mysterieuze, ook neemt geschiedenis vaak een belangrijke plek in en als laatste is er de contrastwerking waarbij gedacht kan worden aan een onschuldige deerne die wordt belaagd door een verleider, er wordt een kind geboren maar de moeder overlijdt of er valt sneeuw in een donkere nacht.

Historische romans

Als een van de belangrijkste romantische schrijvers kan Willem Bilderdijk genoemd worden. Contrastwerking vormt een van de belangrijkste stijlkenmerken in zijn werk, ook probeerde hij nieuwe genres uit, verder hielt hij zich ook bezig met het historisch dichtverhaal in navolging van de Engelse schrijver Walter Scott.
Andere Nederlandsche schrijvers die zich bezighielden met het dichtverhaal zijn Jacob van Lennep en Nicolaas Beets.

Walter Scott was ook degene die het nieuwe genre van de historische roman tot een hype in Europa maakte. Het ging hem erom de botsing der mentaliteiten van verschillende groepen in de samenleving weer te geven. Als centrale figuur koos hij vaak een personage dat zich door zijn beroep in verschillende lagen van de maatschappij kon bewegen, zoals een dokter of een predikant. (Bron)

In Nederland werd dit genre in eerste instantie opgepikt door Aernout Drost en Jacob van Lennep, later voegde Bosboom-Toussaint zich hier ook bij. De meeste historische romans zijn echter geschreven door J.F. Oltmans, zoals bijvoorbeeld De schaapherder uit 1838.

A.L.G. Bosboom Toussaint

Anna Louisa Geertruida (Truitje) Bosboom-Toussaint (1812-1886) publiceert al vanaf jonge leeftijd haar werk en heeft in haar leven een indrukwekkend oeuvre van romans en novelles opgebouwd. Haar historische romans zijn erg populair, ze is dan ook in haar tijd één van de belangrijkste schrijvers.
Op school maakt ze kennis met de historische romans van Walter Scott en Jacob van Lennep, ze is erg onder de indruk van beide schrijvers en deze zullen dan ook een grote invloed op haar eerste eigen werk uitoefenen.
Verder zijn in haar personages en hun ontwikkeling invloeden terug te vinden van de Engelse romantiek. Bosboom-Toussaint verwerkt in haar romans ook vaak plotselinge wendingen in het verhaal welke herkenbaar zijn vanuit het toneel, ze las graag de dramatische werken van Schiller, Hugo en Racine.

Bosboom-Toussaint is een belangrijke figuur in de Nederlandse romantiek. Zij onderging de invloed van vele binnen- en buitenlandse romantici (o.a. Scott, Hugo, Schiller, Drost, Van Lennep). Was haar eerste werk soms gekenmerkt door schokkende gebeurtenissen en emoties, haar latere romans geven meer blijk van verfijnd psychologisch inzicht en religieuze inleving. Zij neemt in de nationale romantiek een enigszins afzonderlijke plaats in, omdat zij bij uitstek de christelijk-evangelische richting vertegenwoordigt. (bron)

Majoor Frans

Majoor Frans is ongetwijfeld de meest bekende roman van Bosboom-Toussaint, het werd in 1874 uitgebracht en verscheen oorspronkelijk in het tijdschrift Nederland, in de vorm van brieven, of eigenlijk meer dagboekuittreksels. De roman over een eigenzinnige en onafhankelijke vrouw wordt vaak in verband gebracht met de opkomende vrouwenemancipatie, zelf heeft Bosboom-Toussaint echter altijd ontkend dat haar roman bedoeld was als bijdrage hieraan. Toch wordt de roman door velen gezien als een pleidooi voor een betere positie van de vrouw.

# In 2018 lazen Evelien en Hetty het boek Majoor Frans, lees hier wat ze van het boek vonden.

Max Havelaar – Multatuli

Volgens K.ter Laan ( (bron) is Multatuli onze laatste en grootste romanticus. Eduard Douwes Dekker schreef deze roman in 1859. Zoals vaker gemeld is het werk van een auteur lang niet altijd in te delen in een bepaalde stroming. Max Havelaar heeft kenmerken die behoren tot de romantiek, maar ook tot het realisme. Het is maar net welke criticus waar de nadruk op legt en het is misschien ook niet zo belangrijk in welk hokje een roman gestopt wordt. Multatuli betekent ‘Ik heb veel geleden’, dit is onmiskenbaar een uitspraak van een romanticus, verder is Max Havelaar anti-burgelijk, doorbreekt hij taboes en beschrijft hij onvrede over de situatie in Nederlands-Indië, allemaal kenmerken die pleiten voor de indeling van Max Havelaar binnen het genre romantiek. Verder is hoofdstuk 17, waarin het prachtige verhaal verteld wordt van Saidjah en Alinda, niets anders dan de belichaming van een dubbele liefde voor het exotische en het primitieve, wederom een romantisch element evenals het aanspreken ('hameren op oorspronkelijkheid', bron) van Koning Willem III in de slotwoorden van het boek

‘En dat daarginds Uw meer dan dertig millioen onderdanen worden mishandeld en uitgezogen in UWEN naam?’

Meer realistisch dan romantisch is dat het boek niet voor de schoonheid geschreven werd, maar bedoeld was als politiek pamflet. Er werden slechts twee personages verzonnen, de rest van de figuren en situaties zijn allemaal gebaseerd op de werkelijkheid.

‘Zijn (Sjaalman, Max Havelaar red) lotgevallen zijn gebaseerd op de belevenissen van Eduard Douwes Dekker, die met zijn boek als klokkenluider optrad. De aanklacht tegen het koloniale stelsel, met de beschrijving van het onrecht en de armoede die er het gevolg van waren, lokte meteen bij de verschijning van het boek heftige reacties uit. Men verweet de schrijver een gebrek aan vaderlandsliefde en ontkende de gelijkwaardigheid van de inlanders of hun armzalige toestand. Maar ook de vorm van de roman, een raamvertelling met allerlei geestige uitweidingen en ingebedde verhalen, werd bevreemdend gevonden. Men miste een duidelijke verhaallijn en een plot, maar geen lezer die niet onder de indruk was van de meesterlijke verwoording. De toespraak tot de hoofden van Lebak en het liefdesverhaal van Saïdjah en Adinda waren illustratief voor de wantoestanden in Nederlands-Indië, maar het was door de inwerking van de literatuur dat er ook een emotionele betrokkenheid ontstond.’ (bron)

Romantiek in België

Na het publiceren van het eerste deel kregen wij de vraag of we tijdens onze zoektocht door de romantiek ook iets uit België tegenggekomen waren....
Dat zijn we zeker want de romantiek is ook in de Belgische literatuur terug te vinden, schrijvers die dit genre omarmden zijn bijvoorbeeld: Hendrik Conscience, Jan Frans Willems, Alfred Hegenscheidt, Prudens van Duyse en Guido Gezelle. 

Hendrik Conscience ontwikkelde zich tot een Vlaams volksschrijver waarvan gezegd wordt dat hij het volk leerde lezen. Met zijn 'schilderende' teksten probeerde hij het volk op te voeden en te onderwijzen. Zijn bekendste werk is De leeuw van Vlaanderen.
Guido Gezelle was een Vlaamse rooms-katholieke priester, tevens lyrisch dichter en hekeldichter, taalwetenschapper en vertaler. De thematiek in zijn gedichten is typisch romantisch door onderwerpen als natuur, vriendschap en de dood. Bekend is hij vooral door zijn fijnzinnige gedichten over de natuur en zijn beeldend taalgebruik. Twee van zijn bekendste werken zijn: O ’t ruischen van het ranke riet en Het schrijverke.

Natuurlijk zijn we ook nu weer benieuwd naar jullie ervaringen met de romantiek in de Nederlandse (en Belgische) en Engelse literatuur... wat lazen jullie zo al en vooral konden jullie het waarderen? Zijn er nog tips over boeken of schrijvers die wij niet genoemd hebben? Noem ze dan vooral! En de romantische schilderkunst, zijn daar nog aanbevelingen voor?

Bronnen: 

Engelse literatuur Romantische periode (1780-1830)
William Blake
Poetryfoundation - William Blake
Poets.org - William Blake

Literatuurmuseum - Bosboom Toussaint

Bosboom toussaint biografie
Nederlandse en Vlaamse auteurs - Bosboom Toussaint
Bosboom toussaint
Romantiek in Nederland

Afbeelding Blakes songs of innocence and of experience
Afbeelding 'Spring' - Songs of innocence and of experience
Afbeelding 'Blossom'- Songs of innocence and of experience
Afbeelding 'Nurse's song'- Songs of innocence and of experience

Afbeelding Willem Bilderdijk
Afbeelding Nicolaas Beets
Afbeelding Aernout Drost
Afbeelding Bosboom Toussaint
Afbeelding Winterlandschap gezicht op Kleef - Barend Cornelis Koekoek
Afbeelding Multatuli