Vandaag is het precies 200 jaar geleden dat de Franse dichter Charles Baudelaire geboren werd, een mooi moment om hier op Literatuur onder de Loep aandacht te besteden aan een volgende stroming in de kunst en literatuur: het symbolisme. Een stroming die tijdens de fin de siècle in Frankrijk tot grote bloei kwam en zich van daaruit verspreidde over veel Europese landen. Het werk van Charles Baudelaire, die wordt gerekend tot een van Frankrijks belangrijkste dichters, vertoont veel symbolistische kenmerken en vormde hierdoor een grote inspiratiebron voor vele andere dichters. In twee artikelen zullen wij stilstaan bij het symbolisme in de verschillende landen, beginnend met Frankrijk, Nederland en België.

Banner: Hetty
Tekst: Hetty en Tea

Het symbolisme

Het symbolisme dat rond 1870 in Frankrijk ontstaat is een stroming die nauw verwant is aan de romantiek en bereikt zijn hoogtepunt tussen 1880 en 1910. Symbolisten kiezen graag voor mythologische droomvoorstellingen om zo een ideale wereld te creëren en ze zetten zich hiermee af tegen het in hun ogen nogal ‘inhoudsloze’ en oppervlakkige van het impressionisme. Door het gebruik van symbolen gaf men uitdrukking aan bepaalde gevoelens, opvattingen en stemmingen. Naast de mythologie wordt er ook vaak verwezen naar oude volksverhalen en zijn er oriëntaalse invloeden terug te vinden. Het symbolisme ontstaat in een periode van technologische vernieuwingen, het is een tijd waarin er een meer materialistische kijk op het leven ontstaat, de symbolisten proberen tegenwicht aan deze tendens te bieden, ze doen dit o.a. door veel nadruk te leggen op emoties. De stroming verspreidt zich al snel vanuit Frankrijk door heel Europa en vindt vooral veel navolging in Duitsland en Rusland, maar ook in Engeland waar een groep ontstaat die zich de prerafaëlieten noemt en sterke overeenkomsten vertoont met het Europese symbolisme.

Dichtkunst

Het centrum van de symbolische kunst rond 1900 lag in Parijs waar zich een groep kunstenaars verzamelde die afstand begon te nemen van de realistische weergave van de werkelijkheid. Al rond 1860 legde de Franse dichtersbeweging ‘Parnasse’, die het begrip ‘L’art pour l’art’ introduceerde, de eerste fundamenten voor een nieuwe stijl, maar pas vanaf de jaren 1870 ontstond er een expliciet symbolistische beweging met dichters als Charles Baudelaire, Stéphane Mallarmé, Paul Verlaine en Arthur Rimbaud die de vorm in hun dichtkunst tot uiting bracht.

In hun gedichten werd in vage symbolen de gemoedstoestand van de dichter gesuggereerd, in plaats van uitgedrukt. Het symbool kan een woord zijn, maar ook een stijlfiguur, beeld of alleen maar een klank en geeft de overeenkomsten (correspondances) weer tussen de ziel van de dichter en de tastbare wereld. Via zo’n symbool, dat vaak op meerdere manieren uit te leggen valt, maakt de dichter een overgang van de reële naar de ideële wereld.

Charles Baudelaire

Een van de belangrijkste Franse dichters is Charles Baudelaire (1821-1867), het is lastig om precies te zeggen tot welke stroming hij behoort, zijn werk vertoont kenmerken van zowel het realisme als het symbolisme en bovendien wordt hij ook gelinkt aan de Parnassiens, daarom wordt ook wel gezegd dat zijn werk een synthese is van alle stromingen van het eind van de 19e eeuw. Meestal wordt hij echter tot de symbolisten gerekend.

Les fleurs du mal

Baudelaires bundel Les fleurs du mal (1857) vormde vanaf het fin de siècle een inspiratiebron voor vele jonge dichters. Vooral zijn gedicht Correspondances, met de beroemde openingsstrofe, werd voor hen een kerngedicht.

La Nature est un temple où de vivants piliers
Laissent parfois sortir de confuses paroles;
L’ homme y passe à travers des forêts de symboles
Qui l’observent avec des regardsfamiliers.

De natuur is een tempel met bezielde zuilen
die soms hun stemmen in verwarring op doen gaan
de mens doorkruist dit woud waarin symbolen schuilen
die hem er met vertrouwde blikken gadeslaan.
(vertaling van Petrus Hoosemand – 1995)

In Les fleurs du mal schrijft Baudelaire op gevoelige wijze over liefde en zwaarmoedigheid. Hoewel de bundel aanvankelijk voor opschudding zorgt in de kunstwereld, zes van de gedichten werden als te aanstootgevend bevonden, vindt het wel navolging in de literatuur en in andere kunsten. Eén van de symbolische kenmerken die men terugvindt in het werk van Baudelaire, bijvoorbeeld in zijn meesterwerk Les fleurs du mal, is het samensmelten van vorm en inhoud, de klanken van zijn gedichten verlopen ritmisch en zijn in overeenstemming met wat de inhoud probeert over te brengen.

Het eerste en belangrijkste deel van de bundel heet ‘Spleen et Idéal’ 85 van de 126 gedichten behoren tot deze cyclus en het merendeel van de wezenlijke thema’s van Baudelaire is hier aanwezig.
Baudelaire is dé dichter van de spleen (de zwaarmoedigheid). Het Engelse woord werd in Frankrijk al tegen het einde van de 18e eeuw gebruikt bij romantici als Musset en O’Neddy maar Baudelaire zou de term aanzienlijk verrijken. Voortaan ging het niet meer over een melancholie gerelateerd aan de kwalijke uitwassen van de moderne tijd maar om een absolute existentiële verveling (ennui) die zo zwaar is dat ze verlammend wordt. (bron)

Stéphane Mallarmé

Evenals Baudelaire zit ook Mallarmé op een kruispunt van stijlen aan het eind van de negentiende eeuw in Frankrijk, in zijn vroegere werk zijn invloeden van de romantiek terug te vinden maar het sluit ook aan op de stijl die Baudelaire hanteerde. In zijn latere werk speelt hij in op het ontstaan van het dadaïsme en het surrealisme. Het grote kenmerk van Mallarmé zijn werk is dat de dichtkunst versmelt met andere kunstvormen, hij houdt zich erg bezig met de vorm van het gedicht. Zijn werk wordt in het algemeen gekenmerkt door een wederzijdse beïnvloeding van stijl en inhoud, ook wordt veel van zijn poëzie als moeilijk te begrijpen ervaren vanwege de dubbelzinnige uitdrukkingen, de abstracte en obscure beelden die hij gebruikt.

De overeenkomst tussen poëzie en muziek had in zijn werk geen betrekking op een bepaalde thematiek of op welluidendheid en klankeffecten, maar op de structuur van een gedicht. De compositie binnen een gedicht is bij Mallarmé te vergelijken met de ordening van klankreeksen binnen een muziekstuk: het gaat om herhalingen, thema's, variaties en leidmotieven. (bron)

Het streven van Mallarmé was om een ideale wereld weer te geven en niet de wrede wereld zoals hij die in het echt ervaarde.

Beluister hier een muziekstuk van Maurice Ravel waarin drie gedichten van Stéphane Mallarmé verwerkt zijn.

Lees hier meer over de bijzondere vormgeving van de gedichten van Mallarmé

Arthur Rimbaud en Paul Verlaine

Op Literatuur onder de Loep hebben we al eens uitgebreid stilgestaan bij de dichter Arthur Rimbaud in een artikel van Lees dit lied. Het is zeker de moeite waard om dit artikel nog eens te gaan lezen.

Omdat er een groot verband bestaat tussen Arthur Rimbaud en Paul Verlaine komt ook Verlaine veelvuldig aan bod in het artikel van Lees dit lied.

Beluister hier het gedicht The Drunken Boat van Arthur Rimbaud

Bekijk hier een korte documentaire over het leven van Arthur Rimbaud

Romanschrijvers

Naast de vele dichters die tot het symbolisme gerekend kunnen worden zijn er ook enkele romanschrijvers, zoals Joris-Karl Huysmans en Barbey D’Aurevilly, die het symbolisme aangrepen om zich met hun werk te verzetten tegen het positivisme en de wetenschappelijkheid van het naturalisme. Ze herwaardeerden het individu en hun romans hebben vaak een donkere mystieke toon.

Schilderkunst

De kunstenaars van het symbolisme stellen het onderbewuste centraal in hun werk waardoor dit lijnrecht komt te staan tegenover het realistische van de impressionisten, ze leggen de nadruk op emotie en de persoonlijke belevingswereld.
In Frankrijk werd de stroming vooral vertegenwoordigd door Odilon Redon, Puvis de Chavannes en Paul Gauguin, zij gebruikten de zeggingskracht van kleuren, exotische symbolen en sterke contourlijnen om een diepere werkelijkheid uit te drukken.

Odilon Redon

Het werk van de Franse kunstschilder Odilon Redon (1840-1916) kan tot het symbolisme gerekend worden, zijn schilderijen lijken een droomwereld te verbeelden die bevolkt wordt door feeën, monsters, geesten en andere fantasiefiguren. Redon liet zich vaak inspireren door literaire werken zoals bijvoorbeeld gedichten van Edgar Allan Poe en Charles Baudelaire. Hij illustreerde onder meer boeken van Gustave Flaubert en Edgar Allan Poe.

Redon had een grote voorkeur voor vreemde onderwerpen zoals schepsels met de vorm van een amoebe, insecten en planten met een mensenhoofd en dergelijke. Ook had hij een fascinatie voor het oog, het speelt een grote rol in zijn werken en lijkt vaak naar binnen te kijken. In zijn werk zitten vaak thema’s uit de mythologie en zijn eigen fantasiewereld, ook onderwerpen gerelateerd aan erotiek en de dood komen regelmatig voor. De tragiek van de ‘gevallen engel’ is een regelmatig terugkerend beeldmotief in zijn oeuvre.

Het werk van Redon nodigt uit tot stil nadenken, in zijn tijd hielden rijkere mensen ervan om een speciale kamer in te richten om tot rust te komen. Bekijk de korte documentaire om te ontdekken waarom het werk van Redon goed in zo’n kamer past.

Bronnen: 

Symbolisme
- symbolisme
- Franse literatuur in de 19e eeuw
- Kunstgeschiedenis, het symbolisme
- Zienderogen kunst
- Kunst in context

Baudelaire
- Charles Baudelaire
- dbnl Bloed en rozen
- Charles Baudelaire

Les fleurs du mal
- Les fleurs du mal

Mallarmé
- Stéphane Mallarmé
- Stéphane Mallarmé

Schilderkunst
- kunst in de 20e eeuw

Redon
- Odilon Redon
- Grote meesters kunstgeschiedenis, Odilon Redon

Literatuur

In plaats van een kant-en-klaar stukje over Nederlandse symbolistische schrijvers geven we dit keer een beeld van de manier waarop het symbolisme zijn weg naar Nederland vond en stellen de vraag of je de stroming die in Frankrijk ontstond wel kunt exporteren naar bijvoorbeeld Nederland. Hierover schreef Ton Anbeek een interessant stuk waarin hij twijfelt aan het bestaan van Nederlandse symbolistische dichters. Om te beginnen is er een definitie nodig en daar ligt meteen het probleem: aan een ondubbelzinnige definitie waagt men zich liever niet vanwege de complexiteit. Wel worden er kenmerken geformuleerd:

• De gerichtheid op het bovennatuurlijke met kernbegrippen als ambiguïteit en suggestie
• Het gaat het in het gedicht meer over 'dichten' dan over de mededeling die overgebracht wordt
• Er is een afstand tot het ‘volle leven’, op aardse beslommeringen kijkt men neer

Jan Hendrik Leopold, de dissidente symbolist (1865-1925)

Kenmerken van het symbolisme zijn in de gedichten van Leopold te vinden. Bij het beschrijven van de natuur wordt een bepaalde stemming gesuggereerd en het gebruik van een symbool suggereert een diepere betekenis. Het volgende gedicht laat zich op meerdere niveaus lezen. In het bovengenoemde artikel van Ton Anbeek wordt uitgelegd wat Leopold bedoeld zou kunnen hebben met de bewegingen van de takken in relatie met herinneringen.

Staren door het raam

Er is een leven in wat bewegen,
de takken beven een beetje tegen
elkaar. Een even beginnen schudt
elke boom: een bezinnen dit,

een schemeren gevend van eerste denken,
met loome vingers gaan zij wenken
wenken, wenken, brengen uit
een vreezend meenen nauw geuit.

En lichte dingen, herinneringen
lispelen zij, vertrouwelingen,
zouden wel willen, willen - dan dood
staan zij in de lucht, de boomen bloot.

De lucht, die leeg is en zonder ziel,
waar uitgetuimeld de wind uitviel. (1897, De nieuwe gids)

Is hier de invloed van Franse symbolisten te zien of lijkt Leopold geïnspireerd door het werk van Herman Gorter (1864-1924)? Het zou kunnen dat Gorters Verzen (1890) aan de wieg stonden van het Nederlands symbolisme. Leopolds poëzie heeft zeker kenmerken van het symbolisme, toch pleiten er twee kenmerken tegen. Ten eerste zou de sterke emotionele geladenheid eerder bij de romantiek passen en ten tweede zou Leopold niet slagen te transcenderen, ‘de metafysische stijging wordt bij Leopold meer dan eens gevolgd door een terugval: de poging tot transcendentie mislukt.’ Vandaar dat hij door Dick van Halsema een dissidente symbolist genoemd wordt.

Pieter Cornelis Boutens (1870-1943)

Volgens Lodewijk Van Deyssel beeldde Boutens ‘zijn gevoel uit met de natuur in plaats van de natuur met gevoel’, zo schreef hij in de inleiding van Boutens debuut Verzen (1898). Ook voor dit stemmingssymbolisme zijn, net als bij Leopold, Gorters Verzen (1890) waarschijnlijk een inspiratiebron geweest. Andere invloeden op zijn dichterschap waren Plato en de Bijbel, waarbij de Bijbel hem buiten het Europese symbolisme plaatst omdat dat niet-christelijk is. Wel gebruikt hij ‘gewone’ woorden als ‘zon’, ‘maan’, ‘dag’, ‘nacht’, ‘ster’ dusdanig dat er een transcendente wereld opgeroepen kan worden, dit aspect past wel bij het symbolisme.

Albert Verwey  (1865-1937)

Verwey noemde zichzelf nooit symbolist, hoewel hij nauwe banden onderhield met Stefan George (vertegenwoordiger van het symbolisme in Duitsland)

Verweys poëzie lijkt soms eenvoudig, dan weer ontoegankelijk en raadselachtig. 'Toon' en 'klank', geënt op de 'van binnenuit inspirerende idee' waren sleutelbegrippen in zijn poëzie. Zelf schreef Verwey 'Idee' met een hoofdletter wat zou kunnen suggereren dat het zou gaan om een hogere werkelijkheid. Maar Simon Vestdijk analyseerde dit anders

Hij (Vestdijk) heeft het over Verweys ‘machtig synthetiseerend gemoedsleven’, ‘dat zich met de heele wereld verbonden wist, haar vervormend naar de structuurwetten der eigen persoonlijkheid: natuur, vaderland, maatschappij, God, vrouw, vriend, geestelijke gemeenschap, historische gestalten, de wereldoorlog’. De Idee splitst niet in een zichtbare wereld en een bovennatuurlijke werkelijkheid, maar omarmt letterlijk ‘alles.

Verwey geeft deze visie de term ‘bezonkenheid’. Deze ‘bezonkenheid’ zou een reactie zijn op de kunst van het gevoel en de onmiddellijke indruk van De nieuwe gids. Deze reactie zou gezien kunnen worden als een parallel met de Franse symbolisten die reageerden op het naturalisme en realisme dat alleen de zichtbare realiteit erkende.

Uiteindelijk maakte Vestdijk een tweedeling in de poëzie van Verwey. De betogende gedichten scheidde hij van de echte Ideeëngedichten: ‘uitbeelding van iets dat als zoodanig niet genoemd wordt, omdat het zelf niet noemt, maar slechts uitbeeldt.’ . Zo bewondert hij een gedicht als ‘Sint Joris en de Draak’ (in de bundel Het blank Heelal) om de subtiliteit ‘waarmee de dichter, gebruik makend van zuiver plastische middelen, den “zin” van zijn gedicht omsluiert en slechts prijsgeeft in de suggestieve werking van toon en sfeer, die men als een mysterieuze dreiging ondergaat, maar die zich niet ondubbelzinnig laten vaststellen’

Lees verder in het artikel van Anbeek over J.A. Dèr Mouw en A. Roland Holst.

Dubbelportret Verwey/George

Schilderkunst

In het overwegend protestantse Nederland kwam het symbolisme minder tot wasdom, en ontstond pas toen de stroming in Frankrijk en Duitsland al over zijn top heen was. Schilders als Jan Toorop, Richard Roland Holst, Antoon Derkinderen en Johan Thorn Prikker gebruikten in een bepaalde periode symbolische elementen in hun werk, ze schilderden echter ook in andere stijlen.

Een specifiek Nederlandse variant van het Symbolisme was de ‘Gemeenschapskunst’ die werd gemaakt ter verfraaiing van openbare gebouwen en die als doel had de bevolking (de ‘gemeenschap’) tot diepere gedachten aan te zetten. (bron)

Hoewel het symbolisme in Nederland slechts een korte bloeiperiode heeft gekend, is de invloed van deze stroming op de kunst tot ver in de 20ste eeuw merkbaar, de internationale beweging van de Art Nouveau heeft een aantal belangrijke stijlelementen van het symbolisme overgenomen, zoals de duidelijk aanwezige contourlijnen. Ook het expressionisme in de schilderkunst en de architectuur van de Amsterdamse school hebben hun wortels in het Symbolisme, het heeft ook geleid tot het ontstaan van de Stijlbeweging en andere richtingen van abstracte kunst.

Jan Toorop

De Nederlandse schilder Jan Toorop heeft een veelzijdig oeuvre waarin elementen uit verschillende stromingen terug te vinden zijn, zo wordt hij beschouwd als een van de voormannen van de beweging van de jugendstil, maar er zijn ook zeker werken van zijn hand in de stijl van het symbolisme, een stroming waar hij via het impressionisme en pointillisme terecht kwam. Hij werkte nooit vanuit één bepaalde filosofie of denkbeeld maar liet zich steeds leiden door zijn artistieke vrijheid.

Hij verzamelde naar eigen inzicht allerlei ideeën bij verschillende bronnen, zo maakte hij reizen naar Parijs en Londen en voerde briefwisselingen met kunstenaars als James Ensor en Henry van de Velde, en ontwikkelde van daaruit een zeer eigen stijl.

Toorop werd geboren op Java en kende daardoor de Indische cultuur erg goed, dit heeft hem duidelijk geïnspireerd want in zijn werk doet het kleurgebruik denken aan batikstoffen en lijken de afgebeelde figuren op wajangpoppen, zoals op het schilderij De drie bruiden waar hij op symbolische wijze de keuze tussen goed en kwaad laat zien.

De wilde en geheimzinnige natuur van het oerwoud op Banka waarmee zijn vader hem liet kennismaken en het schaduwspel van wajang-poppen waarmee in zijn jeugd de avond kon worden gevuld, lieten een blijvende indruk na. Deze ervaringen prikkelden zijn fantasie en inspireerden het spel van bewegende lijnen in zijn symbolische werken. Hij vermengde in zijn symboliek invloeden van het westen met die van het oosten. (bron)

In 1885 werd Toorop lid van de Belgische vooruitstrevende kunstenaarsgroep Les Vingt.

Bekijk hier het werk van Jan Toorop.

Bronnen: 

Schilderkunst
- Grote meesters kunstgeschiedenis, Jan Toorop
- symbolisme
- Kunstgeschiedenis, het symbolisme
- In het diepst van mijn gedachten, symbolisme in Nederland
- Symbolisme
- Jan Toorop

Literatuur

Ook in België ontstond een sterke symbolistische beweging. Het Sint-Barbaracollege van Gent leverde belangrijke uitblinkers, zoals Emile Verhaeren, Georges Rodenbach, Maurice Maeterlinck, Charles Van Lerberghe en Franz Hellens. Hun intellectuele vorming maakte hen bijzonder geschikt om de theoretische symbolistische esthetiek uit Frankrijk toe te passen. De geografische locatie in Vlaanderen liet hen toe het wagneriaanse gedachtegoed vanuit Duitsland, en esoterische invloeden uit Rusland, Nederland en Frankrijk te integreren. Kenmerkend waren: verheven morele ambities, schilderende taal en mysticisme. Een aantal van hen studeerde rechten, onderhielden nauwe banden met de vrijmetselarij, waren maatschappelijk geëngageerd en hielden zich verre van het l’art pour l’art-principe van de Franse Parnasse. (bron)

Maurice Maeterlinck (Gent 1862- Nice 1949)  was een Belgisch dichter, toneelauteur, essayist en vertaler. Hij schreef zijn werk in het Frans en ontving in 1911 de Nobelprijs voor Literatuur. Maeterlinck was toonaangevend op het gebied van het symbolisme, zijn omvangrijk oeuvre omslaat veel toneel. In zijn stukken werd de werkelijkheid niet gedetailleerd weergegeven, maar werd het publiek uitgenodigd hun fantasie en verbeelding te gebruiken. Het decor en de belichting hielpen deze gevoelens op te roepen, zo werd er veel met gordijnen, beschilderde achterdoeken, licht- en schaduwvlekken en abstracte vormen gewerkt. Deze manier van werken en de kostumering moesten voorkomen dat er een precieze tijd of plaats aangeduid zou kunnen worden en suggereren dat er een mysterie plaatsvond. Maeterlinck wordt gezien als voorloper van het 20ste-eeuwse theater.(bron) In zijn theaterstuk, Les Aveugles (De Blinden, 1890), spoelt een groepje blinden ergens op een eiland aan. Hun leider, hun gids, is er niet bij. Het groepje wacht, wacht op leider, hun god, hun Godot. (opvoering Oostende)

L'Oiseau Bleu De Blauwe Vogel (1908)

Dit toneelstuk (geschreven voor het Moskouse Kunsttheater) gaat over twee arme houthakkerskinderen, Tyltyl en Mytyl die, als ze 's avonds in hun bed liggen, bezoek krijgen van fee Bérylune die hen opdraagt De Blauwe Vogel te vinden voor haar dochtertje dat ernstig ziek is en gelukkig wil zijn. Om hen te helpen bij hun zoektocht krijgen ze een groene hoed met een diamant erop. Door in een bepaalde richting aan de diamant te draaien, kunnen de kinderen de ziel van alle dingen aanschouwen en met een andere draai de toekomst en met nog een andere draai het verleden. (bron)

Het stuk is hier te downloaden

Wie het leuk vindt kan hier het programma Op stap met Meneer Maurice bekijken van het Poëziecentrum Gent, het is een routekaart voor jongeren, erg de moeite waard!

Georges Rodenbach (1855-1898) was een Franstalig Belgisch schrijver en dichter. Hij was een van de eerste vooraanstaande Belgische letterkundigen die de Franse symbolistische dichtkunst omarmde. Hoewel hij reeds stierf op drieënveertigjarige leeftijd, neemt Rodenbach een prominente plaats in de geschiedenis van het internationale symbolisme in met zijn poëziebundels Le Règne du Silence (1891), Les Vies encloses (1896), Le Miroir du ciel natal (1898), en zijn bekende roman Bruges-la-Morte uit 1892.

In een van de artikelen waarin Parels gezocht worden voor Literatuur onder de Loep kwam Cies met een titel van een boek dat hij dolgraag op de kop wilde tikken, Het dode Brugge. Benieuwd of hij hem inmiddels gevonden heeft!

Het dode Brugge werd in 1892 al meteen bij verschijning begroet als een meesterwerk van het symbolisme. In deze roman weet  Rodenbach door het schilderen van de wisselende gemoedstoestanden van Hugues Viane, een weduwnaar die in het Vlaamse ‘Venetië van het Noorden’ de gelijkenis zoekt met zijn overleden vrouw, een obsederende liefde tot leven te brengen. Troost vindend in het labyrint van straatjes en grachten, dwalend op de klank van klokken en de beiaard, ontmoet Viane een jonge danseres waarin hij de herrijzenis van zijn vrouw ziet. Als een moderne Orpheus meent hij zijn vrouw uit de dood te hebben teruggehaald, maar ook Hugues raakt verwikkeld in een tragedie die leidt tot een ijzingwekkend slot.(bron)

Schilderkunst

In de Belgische kunst wordt het symbolisme vooral vertegenwoordigd door Les Vingt, een groep vernieuwingsgezinde kunstenaars onder leiding van advocaat Edmond Picard en de Brusselse jurist Octave Maus. Die laatste was ook de uitgever van L’art moderne, het officiële orgaan van de groep. Les Vingt was een groep van 20 progressieve schilders, beeldhouwers en schrijvers die rebelleerden tegen verouderde academische en heersende artistieke standaarden.

Bekende kunstenaars die tot deze groep behoorden zijn: James Ensor, Théo van Rysselberghe, Willy Finch, Fernand Khnopff en Félicien Rops, later sloten ook Auguste Rodin, Paul Signac en Jan Toorop zich als enige drie buitenlandse kunstenaars bij Les Vingt aan. Ook de hiervoor genoemde schrijvers Maeterlinck en Rodenbach namen deel aan evenementen van Les Vingt.

Les Vingt vindt zijn ontstaan nadat het schilderij ‘De oestereetser’ van James Ensor geweigerd wordt op een expo in Antwerpen en vervolgens ook voor de Ensor-salon in Brussel. Het werk werd afgewezen om stijltechnische redenen, er zou ‘een overdadig pasteus kleurgebruik zijn om impressionistisch licht weer te geven’. Het werk van de pas 20-jarige Ensor stond duidelijk te ver af van de heersende kunstopvattingen van de ‘Officiële salons’, hij werd gezien als een rebellerende vernieuwer, zijn werk werd afgedaan als ‘een voorbeeld van kermiskunst’ in La Gazette.

Les Vingt had niet echt een vastomlijnd programma maar de kunstenaars waren verenigd door hun afkeer van het academische en door de drang naar vernieuwing. Ze organiseerden hun eigen jaarlijkse expo ‘Salons des XX’ die aanvankelijk plaatsvonden in het Museum voor Oude Kunst en later in het Museum voor Moderne Kunst. Als een op de buitenwereld gerichte tentoonstellingsvereniging voor kunstenaars gold Les Vingt als belangrijk voorbeeld voor vele groepen die volgden zoals de Wiener Sezession.

Lees hier meer over de Belgische symbolisten.

James Ensor

Kunstschilder James Sidney Edouard Baron Ensor (1860-1949) wordt algemeen erkend als de belangrijkste vernieuwer van de moderne kunst ik België, hij was tevens componist en schrijver.

Hij groeit op in de souvenirwinkel die gerund wordt door zijn moeder, hier worden ook strand- en carnavalsbenodigdheden verkocht welke later een ware inspiratiebron voor Ensor blijken te zijn. Ensor heeft vele dingen uitgeprobeerd, landschappen geschilderd, modeltekenen n.a.v. gipsen beelden tijdens zijn opleiding, naturalistische schilderijen van de eenvoudige arbeiders, boeren en bedelaars om hem heen, maar het meest indruk maken toch zijn symbolistische werken. Deze schilderijen vallen op door de groteske maskers en carnavaleske optochten, die de lachwekkende en boosaardige inborst van de mensheid tonen. Het meest toonaangevend hiervoor is zijn monumentale meesterwerk (2,58 bij 4,31 meter groot): ‘De intrede van Christus in Brussel’, hierop is een Christusfiguur op een ezel te zien die omringd door een joelende menigte in een bonte stoet van groteske figuren en gemaskerde personages de stad binnentrekt.

Bekijk hier een aflevering van Close up over James Ensor.

Bronnen:

Literatuur
-De Blauwe Vogel links
-De Blauwe Vogel midden
-De Blauwe Vogel rechts Collectie Museum Arnold Vander Haegen Fotograaf Hugo Maerten Licentie CC BY-NC-ND 4.0
-Rodenbach portret
-Bruges-la-Morte

Schilderkunst
- Les XX
- Les vingt
- James Ensor
- James Ensor ontmaskerd

Dit is nog maar de helft van wat we willen vertellen over het symbolisme, volgende week gaat de zoektocht naar Engeland, Duitsland en Rusland. 

Ken jij nog mooie voorbeelden van het symbolisme in de Franse, Nederlandse of Belgische literatuur? 
Wij lezen het graag bij de reacties.