Enige tijd geleden hebben we jullie hier bij Literatuur onder de Loep al kennis laten maken met een nieuwe serie boeken van uitgeverij van Oorschot; De kleine Russische bibliotheek. Gigi, Evelien en Hetty zijn helemaal in de ban van deze zeven Russen (én laten we die ene Oekraïner niet vergeten!) en namen zich voor om de hele serie te gaan lezen samen met zo veel mogelijk andere lezers. De eerste leesclub was een groot succes! Reden om hier ook nog eens wat extra aandacht aan de schrijvers te geven, want wie waren die grote Russen nu eigenlijk?
We gaan dit doen in een viertal artikelen waarin we steeds twee schrijvers onder de loep zullen nemen, waar mogelijk twee schrijvers die iets met elkaar te maken hebben, of juist heerlijk tegengesteld zijn!

Tekst: Evelien en Hetty
Banner: Hetty

Bijna buurmannen

Laten we beginnen met de twee bijna buurmannen Tolstoj en Toergenjev, tenminste voor Russische begrippen want de beide heren woonden toch nog zeker een kleine 200 kilometer bij elkaar vandaan.
Beiden kregen het landgoed waar ze geboren zijn via erfenis in handen. Toergenjev werd de bezitter van Spasskoje in de buurt van Orjol en Tolstoj kreeg Jasnaja Poljana (en nog vier andere landgoederen) in de buurt van Toela.

Verschillend

Tolstoj behoorde tot de hoge adel en droeg de titel ‘graaf’ terwijl Toergenjev tot de lage adel gerekend werd.

Toergenjev was van alle grote Russische schrijvers toch wel de meest intelligente en wist veel van geschiedenis en filosofie maar liet er zich in zijn werk voorzichtiger over uit dan bijvoorbeeld Tolstoj. Hij was geen voorstander van revolutie en zag meer heil in liberale hervormingen. Toergenjevs werk was toegankelijk voor ‘iedereen’ en niet alleen voor de elite.
Tolstoj daarentegen leek wat minder geleerd. Hij zakte in eerste instantie voor zijn toelatingsexamen aan de Universiteit van Kazan. De studies die hij begon maakte hij geen van allen af. Toen hij eigenaar werd van vijf landgoederen stopte hij meteen met de universiteit. Maar hij bleef altijd wel thuis studeren. Hij was een groot bewonderaar van Rousseau.

Tolstoj had eigenlijk vanaf het moment dat hij begon met schrijven al succes met zijn gedeeltelijk autobiografische trilogie (Kindertijd, Jeugdjaren en Jolingschap). Hiermee toonde hij aan dat hij het artistiek meesterschap al vanaf het begin onder de knie had. Toergenjev kreeg pas na 10 jaar schrijven echt succes met een reeks korte verhalen en schetsen (Jagersverhalen).

Toen het lijfeigenschap opgeheven werd in Rusland gaf Tolstoj zijn 330 slaven meteen de vrijheid met daarbij ook nog eens het maximale aan grond wat hij aan hen kon geven. In 1862 werd hij vrederechter in de regio en kreeg hij vaak kritiek van de landheren dat hij de boeren te vaak gelijk gaf.
Toergenjev deed alleen wat echt noodzakelijk was en dat was zijn kleine 2000 ‘zielen’ (lijfeigenen) de vrijheid geven omdat dit nu eenmaal moest.

‘Burenruzie’

In mei 1861 bezoekt Tolstoj Toergenjev op Spasskoje nadat Toergenjev tien jaar eerder al een van de eerste vroege werken van Tolstoj had kunnen lezen en hij Detsvo (Kinderjaren) instuurde naar het tijdschrift Sovremennik (De tijdgenoot) waar Toergenjev aan meewerkte. Toergenjev en ook hoofdredacteur Nekrasov waren destijds erg enthousiast over dat werk van Tolstoj.

Tijdens het bezoek aan Spasskoje krijgen de heren echter ruzie en dit zal voort duren tot april 1878. Tolstoj had zich toen inmiddels, na het verschijnen van Oorlog en Vrede en Anna Karenina, bekeerd tot iets wat hij oerchristelijk anarchisme noemde. Je kunt dit nog het best beschrijven als ‘terug naar de natuur’.  Waarschijnlijk door deze bekering realiseert Tolstoj zich ineens dat hij niet meer boos is op Toergenjev.
Toergenjev bezoekt Tolstoj nog een aantal keren in de zomer van 1878. Hierna is het voor Toergenjev niet meer mogelijk om Tolstoj te bezoeken. Door ziekte kan hij niet meer reizen en verblijft hij in het buitenland

Toergenjev heeft overigens nooit kwaadgesproken over Tolstoj, hij vertaalde zelfs zijn werk in het Engels toen hij in Oxford verbleef.

Tolstoj en zijn werk

Tolstoj begon in de begin jaren 1850 met het schrijven van korte verhalen en had hier zoals eerder gemeld gelijk succes mee. Een kenmerk van de schrijfstijl van Tolstoj is dat het een uitzonderlijke precisie en taalbeheersing bevat.

Tolstoj legt in zijn verhalen de nadruk op de personages waardoor zijn romans en verhalen relatief arm zijn aan gebeurtenissen. Tolstoj toont in zijn verhalen vooral normale, gewone en evenwichtige mensen met een glashelder innerlijk leven. Hij weerhoudt er zich ook niet van om waardeoordelen uit te spreken. In de periode na 1880 waagde Tolstoj er zich zelfs aan om zijn eigen overtuigingen te verkondigen en maatschappelijke mistoestanden aan de kaak te stellen. Pas in zijn allerlaatste jaren keerde hij weer wat terug naar een meer zuiver artistieke vorm.

Na zijn bekering schrijft Tolstoj nog een aantal moralistische pamfletten als Mijn Biecht. Ook De dood van Ivan Iljitsj kunnen we hiertoe rekenen. Door deze werken komt er een ware Tolstoj-verering op gang; grote groepen pelgrims, de zogenaamde Tolstojanen, komen naar Jasnaja Poljana, tot grote ergernis van mevrouw Tolstoj. 

De belangrijkste werken van Tolstoj, Anna Karenina en Oorlog & vrede, worden nog altijd gelezen en gelden tegenwoordig als monumenten in de wereldliteratuur die na al die jaren nog steeds even krachtig zijn.

Toergenjev en zijn werk

Hoewel Toergenjev zijn eerste succes behaalde met het schrijven van een reeks korte verhalen is hij tegenwoordig echter vooral bekend van zijn romans.

Als romancier was Toergenjev meer toeschouwer dan deelnemer. Toergenjev geeft in al zijn romans duidelijk aan getuige te zijn van zijn tijd. In zijn romans worden verschillende maatschappelijke problemen behandeld. Toergenjev is een realist bij uitstek: hij neemt het menselijk leven serieus. Typerend voor zijn verhaaltechniek is het optreden van een verteller, een rijpe wijze man die anderen iets over vroeger vertelt. Steeds geeft Toergenjev blijk van een diepe kennis van het menselijk hart, vooral ook van het jonge meisje dat haar eerste liefde beleeft. Vrouwen zijn vaak het moedigst en meest edel in de romans van Toergenjev, mannen zijn vaak intellectueel, gevoelig en sympathiek maar doorgaans ook slap en machteloos. Exemplarisch is zijn novelle Eerste liefde die geldt als een hoogtepunt in het korte proza uit de negentiende eeuw.

Op het eerste gezicht kunnen Toergenjevs romans een ietwat ouderwetse indruk maken, met prologen en epilogen, maar de lezer ervaart al snel het tijdloze karakter van zijn verhalen. Door zijn eenvoudige, sympathische en enigszins weemoedige schrijfstijl staat hij dicht bij de lezer, door zijn empathische vermogen en door de universaliteit van zijn thema’s weet hij na 150 jaar nog steeds nieuwe lezers aan zich te binden en worden zijn werken nog altijd met regelmaat herdrukt. (bron: Wikipedia)

Onze tweede Rus wordt Toergenjev

In het Literatuurcafé hebben we inmiddels een zeer boeiende en leerzame eerste ‘Russen-leesclub’ rond Tolstojs De dood van Ivan Iljitsj afgerond en kijken we nu uit naar de tweede leesclub.

Na het lezen van dit artikel zul je al geraden hebben dat onze tweede Rus Toergenjev gaat worden, van hem gaan we Eerste liefde lezen, ook een onderdeel van de serie De kleine Russische bibliotheek.
Hierboven worden een aantal kenmerken van het werk van Toergenjev benoemd, wij willen gaan ontdekken of we die terug kunnen vinden in zijn novelle Eerste liefde.

Meelezen kan, graag zelfs! Hoe meer deelnemers er zijn, hoe leuker de bespreking van het boek wordt.
We gaan starten op zaterdag 6 juni.
Lees je mee, laat dan even een reactie achter bij het leesclubartikel in het Literatuurcafé zodat je de notificaties ontvangt.

** Bronnen**
- Geschiedenis van de Russische literatuur van Karel van het Reve
- Tolstoj op Wikipedia
- Toergenjev op Wikipedia

**UPDATE**

Inmiddels hebben we een leesschema opgezet voor de hele serie zodat iedereen kan zien wanneer welke Rus (of Oekraïner) gelezen gaat worden:

1. Tolstoj -> start: 25 apr / eind: 30 mei
2. Toergenjev -> start: 6 juni / eind: 11 juli
3. Paustovski -> start: 18 juli / eind: 22 aug
4. Babel -> start: 29 aug / eind: 3 okt
5. Poesjkin -> start: 10 okt / eind: 14 nov
6. Dostojevski -> start: 21 nov / eind: 26 dec
7. Tsjechov -> start: 2 jan / eind: 6 febr
8. Gogol -> start: 13 febr / eind: 20 mrt