Is het mogelijk om enthousiast te zijn over een auteur als je maar één van zijn boeken uit zijn best omvangrijke en belangrijke oeuvre gelezen hebt? Enkele jaren geleden las ik Karakter van deze auteur en ik was enorm onder de indruk van het verhaal en zeer gecharmeerd van zijn schrijfstijl, welbeschouwd was ik vanaf dat moment fan van Ferdinand Bordewijk. Ik ging op zoek naar informatie over deze auteur en zijn werken. Zo leerde ik dat hij de stroming van de nieuwe zakelijkheid een warm hart toedroeg en deze ook in zijn proza toepaste. Daarnaast was hij ook een schrijver die het magisch realisme gebruikte. Natuurlijk stuitte ik toen ook op het feit dat er een Bordewijkprijs is voor de literatuur. Dat alles vond ik interessant genoeg klinken om eens in het leven en het werk van Bordewijk te duiken.

Ferdinand Johan Wilhelm Christiaan Karel Emiel
Bordewijk, ja echt waar, zoveel voornamen heeft deze voorname man gekregen bij zijn geboorte in 1884 in Amsterdam, heeft in 1919 door een beschikking van de arrondissementsrechtbank zijn zes voornamen laten wijzigen in Ferdinand. Hij verhuisde op zijn 10de naar Den Haag waar hij het gymnasium doorliep. Hij studeerde rechten en werd advocaat en gaf ook les en hoewel hij dit als zijn belangrijkste functie zag, schreef hij vele werken zoals romans, toneel, gedichten maar ook grafredes en kritieken. Zijn ervaring in de advocatuur kun je terug zien in zijn werk waaronder ook in Karakter. In zijn novelle Bint komt zijn ervaring als docent sterk naar voren. (bron: Wikipedia).

Hij schreef voor elk wat wils

Laten we beginnen met Fantasy en Crime
Als je van absurde griezelverhalen houdt, in de stijl van Edgar Allan Poe, zou je zijn drie bundels korte verhalen, fantastische vertellingen, eens moeten oppakken. De eerste verscheen in 1919 en was zijn prozadebuut. De eerste reacties op deze werken waren zeker niet lovend, integendeel, men vond het maar niks. Pas in latere instantie werd duidelijk hoe beangstigend en beklemmend hij kon schrijven en dat Bordewijk niet met Poe vergeleken moet worden maar juist met... Bordewijk. Ben je meer opzoek naar dystopieën dan zijn Blokken en Knorrende beesten, over levende auto's!, daar hele mooie en indringende voorbeelden van. Naast magisch realisme heeft hij hier ook de nieuwe zakelijkheid in deze novellen sterk doorgevoerd.

Nieuwe zakelijkheid
Ben je meer enthousiast over literatuur, dan kun je bovenstaande werken vast ook waarderen. De schrijfstijl van Bordewijk is opvallend en bijzonder te noemen. Hij was enthousiast op de nieuwe zakelijkheid en dit is goed te herkennen in Bint, Knorrende beesten maar vooral in Blokken. Hij schrijft in korte zakelijke zinnen waarin geen woord te veel staat. Soms past hij de woordvolgorde aan en hij gebruikt geregeld bijzondere en plastische metaforen. Dat geeft hem geheel zijn eigen stijl. Ook in zijn ander werk waaronder zeker Karakter is deze stijl te herkennen. Hij was één van de weinige Nederlandse schrijvers die de nieuwe zakelijkheid omarmden maar zoals gezegd hield hij ook van het magisch realisme.

De nacht

Het vliegtuig ging zijn weg, pijlrecht, een rood seinlicht voorop, versterkt door kristallen prisma’s. Het schoot door de nacht als een pijl met gloeiende punt. Het doel was de stad. Het vloog laag over de bouwlanden.

Er waren geen lichten op de aarde. Er was een overvloed van licht in de hemel. Daar waar de mens nog geen macht had leefde de romantiek, wild en vertoornd in haar zege. De stormwolken gingen geweldig, fregatten van de nacht óverbespannen met zeil. De zeilen scheurden.

Fragment uit Bordewijk, Blokken

Magisch realisme
Veel van zijn romans en novelles bevatten elementen van magisch realisme, een literatuurstroming waarin het realisme en natuurlijkheid samensmelten met het fantastische en bovennatuurlijke. Dit is in Karakter niet terug te vinden dus ik ken dit aspect van zijn werk zelf niet. Rood paleis uit 1937 zou het boek zijn waarin deze stroming het meest duidelijk naar voren komt. Dit boek, gesitueerd in de Fin-de-siècle, werd door Frans Kellendonk vergelijken met De toverberg van Thomas Mann.

Bordewijk zelf
Na de oorlog werd Bordewijk voorzitter van de ereraad voor de letterkunde, de raad die collaboreerde auteurs kon verbieden om te publiceren. In die periode schreef hij onder andere Noorderlicht en Bloesemtak. Zelf vond hij Noorderlicht zijn beste werk. Dit is een kroniek van het zakenleven, het beschrijft de opkomst en het verval van een Leidse groothandel in ijzerwaren. Door zijn enorme deskundigheid in zakelijke en juridische procedures kon hij hier zeer gedetailleerd en precies over schrijven. Zelf zou ik denken dat non-fictie lezers hier veel plezier aan zouden beleven.

Meer een liefhebber van Feelgood
Aangezien ik de andere boeken niet zelf gelezen heb weet ik niet goed te zeggen of je als liefhebber van Feelgood aan je trekken komt met Bordewijk. Maar daar heeft Hebban iets op gevonden. Binnenkort begint de leesclub van De meid van Marlies Allewijn. "Dat is toch helemaal iemand anders?" hoor ik je denken en dat klopt ook. Toch is er een belangrijke link tussen dit boek en Bordewijk. Dit boek is een biografische roman over de Zeeuwse Neeltje Lokerse die de vader van haar bastaardkind neerschoot. Bordewijk baseerde het personage Jacoba uit de roman Karakter op deze vrouw. Je snapt wel dat ik dit boek binnenkort ga lezen.

Voor de leeslijst
Natuurlijk wil ik alle leerlingen, van het secundair of voortgezet onderwijs, die dit artikel onder ogen krijgen adviseren om Karakter te lezen aangezien dit een prachtig boek is waarin veel van de kwaliteiten van Bordewijk naar voren komen en ik er erg enthousiast over ben. Ik denk dat de (iets) oudere lezers, zeker de Nederlandse tak, ook de bundel Blokken-Knorrende beesten-Bint wel kennen als verplichte of minder verplichte kost. Daarnaast zijn de andere werken van Bordewijk mogelijk bij de meesten, iets minder bekend maar toch zeker ook aan te raden. 

Hij viel in de prijzen
De film Karakter van Mike van Diem won in 1997 de Oscar voor beste Buitenlandse film. Bordewijk zelf viel natuurlijk ook in de prijzen. Hij kreeg de P.C. Hooftprijs voor Noorderlicht, De doopvont en studiën in volksstructuur. Ook ontving hij de Constantijn Huygensprijs voor zijn gehele oeuvre. Of dat al niet genoeg lof is, werd in 1979 de Jan Campert-prijs, een prijs voor het beste Nederlandstalige prozaboek, vernoemd naar hem en heet sindsdien de F. Bordewijk-prijs.

Las jij ooit Bordewijk?
Zoals je hier kunt lezen, is dit een schrijver die je eigenlijk niet mag missen in je kast. Las jij al iets van Bordewijk? Niet? Kom op, waar wacht je dan nog op...?

Trivia

•  Zielsveel is een verhalenbundel van Johan Bordewijk, een achterneef van Ferdinand Bordewijk

•  Nieuwe zakelijkheid: 'niet de vorm maar de vent', de vorm van het verhaal was niet van belang maar daar waar het verhaal over ging moest voorop staan. Zonder versieringen of verfraaiingen. Ironisch genoeg is het juist de schrijfstijl, dus de vorm, van deze schrijver die opvalt.

•  Ook Elsschot hanteerde de schrijfstijl die past bij de nieuwe zakelijkheid.

•  Bordewijk moest als kind vaak verhuizen waardoor hij interesse kreeg voor architectuur. Dit is weer terug te vinden in zijn werken.

• Tucht, orde en angst zijn vaak overheersende thema's in de boeken van Bordewijk. Onderzoekers zijn het er nog niet over eens of hij die tucht en orde nu toejuichte of juist verafschuwde.

Gigi