Een nieuwe rubriek van We Love Lit: Het vergeet-me-nietje, een boek dat ooit heel populair geweest is, maar inmiddels - en naar de mening van We Love Lit onterecht - een beetje in de vergetelheid is geraakt. Natalie en Sigried lezen en bespreken het boek Het lied en de waarheid van Helga Ruebsamen (1934 - 2016).

De schrijfster was vooral bekend van de boeken Op Scheveningen en Het lied en de waarheid. Het laatst genoemde boek was haar grote doorbraak in 1997, dat deels was gebaseerd op haar jeugd in het koloniale Indië. Ze ontving voor deze roman de F. Bordewijkprijs. Het oeuvre van Helga Ruebsamen is bescheiden: 15 werken (waaronder romans en verhalenbundels). Voor haar hele oeuvre werd ze in 2001 bekroond met de Annie Romeinprijs (sinds 2008 hernoemd tot Opzij Literatuurprijs) en twee jaar later met de Anna Bijns Prijs.

(bron: NRC & wikipedia)

Inhoud

Gedeeltelijk autobiografisch verhaal. Het meisje Lou (Louise) denkt terug aan haar Indische jeugd, de overgang naar Den Haag en de onderduikperiode tijdens de bezetting.

Sigried:

‘Had jij al iets van de auteur gelezen? Voor mij was het een eerste kennismaking met haar werk. Ik weet dus ook niet of dit een typisch boek is voor haar.’

Natalie:

‘Ook voor mij is het mijn eerste kennismaking met Helga Ruebsamen. Ik ben geïnteresseerd in haar boek Het lied en de waarheid vanwege het Indische (Indonesische) thema. Voor zover ik weet is het geen typisch boek voor haar.
Ik heb op de website het volgende Interview (link naar) gevonden waarin ook wat staat over haar boek.

Wat ik wel weet is dat Het lied en de waarheid haar bekendste boek is en dat het nog steeds wordt herdrukt.

Hoe bekend ben jij met de koloniale geschiedenis van Nederland? In het verhaal worden veel Indische woorden gebruikt. Ben jij bekend met de betekenis van sommige van die woorden? Mijn boekversie heeft namelijk geen verklarende woordenlijst.’

Sigried:

‘Bedankt voor het interview, dat had ik nog niet gelezen en biedt wel boeiende achtergrondinformatie.

Ik ken de koloniale geschiedenis van Nederland enkel uit fictiewerken, dus nogal gefragmenteerd, maar wel voldoende om de ruimere context te kunnen schetsen. Het gebruik van traditionele woorden gaf authenticiteit aan het verhaal. Meestal kon ik uit het verhaal wel opmaken wat ermee bedoeld was. Een verklarende woordenlijst zat er bij mij ook niet bij, maar daar kijk ik meestal toch niet naar, dus dat stoorde me niet.

Ik kan wel begrijpen dat het boek nog steeds herdrukt wordt (al moest ik het wel uit het archief van onze bibliotheek laten halen). Zowel de inhoud als de vorm zijn in zekere zin tijdloos. De vervreemding die zij voelt wanneer ze zomaar in een ander land neer geplant wordt, is ook vandaag nog relevant.

Ik vond het erg mooi hoe de droomwereld van haar kind-zijn verandert in een droomwereld die ze gebruikt om aan de werkelijkheid te ontsnappen. De wisselwerking tussen het magische en de realiteit maakte het niet altijd gemakkelijk om de gebeurtenissen naar waarheid te schatten. Hoewel je als lezer vastzit in het perspectief van een kind, wordt toch genoeg informatie gegeven om het ruimere plaatje te vatten. Op die manier zit je op twee tegenstrijdige niveaus te lezen, wat erg boeiend, maar soms ook vermoeiend is. Hoe heb jij de ontwikkeling van de verhaallijn ervaren?’

Natalie:

‘Wat ik tot nu toe van de ontwikkeling van de verhaallijn vind is, is positief. Het maakt mij nieuwsgierig naar de rest van het verhaal en het maakt dat ik wil doorlezen.

Het kind-perspectief is niet altijd mijn favoriete perspectief maar het voegt nu wel wat toe aan het verhaal. Je voelt op de eerste pagina's een zekere spanning tussen de volwassenen die zij als kind niet kan duiden. Maar ik als lezer krijg inderdaad, zoals jij ook mooi aangeeft, voldoende informatie om te begrijpen, te vermoeden dat er meer aan de hand is. In het eerste gedeelte beleef ik niet alleen haar droomwereld. Ik herken ook  de stille kracht van Indië, de Goena-Goena. Zoals zij aan haar tante Margot vertelt hoe zij haar mammie en Felix heeft betrapt bij het zogenaamde tafelspel: “Zij zijn demonen, tante Margot, zij zijn betoverd en daarom doen zij zo”.

Ik kon mij soms lastig inleven in Louise, een dromerig meisje. Ontvankelijk voor de “stille kracht”. Ik had het idee dat haar weinig werd uitgelegd. Wat natuurlijk vanzelfsprekend is want zij is nog maar klein. Haar moeder vind ik een typische koloniale blanda: zij geniet van haar luxe leven in de tropen. Haar zus Margot vind ik een prachtig mens. Doordat je het verhaal beleefd vanuit het perspectief van Louise leer je de personages “kennen'' vanuit haar visie.

Kon jij je goed inleven in de personages? Welk sprak jou het meest aan?’

Sigried:

‘Ik vond dat het personage van Louise wel mooi gestalte kreeg, maar vond het ook moeilijk om steeds te wisselen tussen realiteit en droom. Ze wordt ook door haar omgeving erg naïef gehouden, wat het droomachtige versterkt. Je weet als lezer meer dan Louise en dat maakt het niet altijd gemakkelijk om de dingen vanuit haar standpunt te blijven zien. Bij sommige personages kreeg ik het gevoel dat ze anders waren dan Louise hen zag, maar het blijft toch gissen. Felix is zo'n personage. Op het eerste zicht is hij erg joviaal en vrolijk. Hij geeft ook oprechte aandacht aan zijn nichtje. Maar tegelijk had ik steeds het gevoel dat hij van alles achter houdt. Dat kan je ook wel tussen de regels door lezen, maar wat er nu precies allemaal aan de hand is met hem, bleef voor mij een raadsel. Dat is natuurlijk ook de sterkte van het boek en zal ervoor zorgen dat iedere lezer andere accenten legt. Ik las ondertussen dat het boek nog steeds op veel leeslijsten voor het middelbaar onderwijs staat. Het lijkt me een goed boek om in groep te bespreken, al weet ik niet of ik dit boek als 17-jarige volledig zou kunnen waarderen.

Tante Margot is inderdaad een fantastisch personage. Haar levendigheid en veerkracht brengt zeker in het eerste deel actie in de anders nogal rustige wereld van Louise. In het deel over Nederland vond ik oma Mimi een pracht van een figuur. Haar passie voor hoeden maken en verhalen vertellen zorgde voor een mooie dynamiek waardoor het verhaal toch niet afglijdt in een en al pessimisme.

De schrijfstijl vond ik soms iets te bloemrijk, al zorgt dat zeker in het eerste deel ook voor een goede beschrijving van de omgeving en de sfeer. Voor mij had het ritme iets hoger mogen liggen. In het tweede deel kon ik niet altijd mijn aandacht bij het verhaal houden. Al vind ik het achteraf wel een boek dat de moeite waard is om te lezen.’

Natalie:

‘Wat ik uit het verhaal kon opmaken, was dat Felix van haar moeder houdt. Hij ging wel om met Margot maar zijn hart lag ergens anders. Is Louises broertje Simon misschien wel de zoon van Felix?

Maar wat jij ook zegt, het blijft gissen. Er zitten meerdere laagjes in het verhaal en dat kan ik waarderen. Tussen de regels door komt af en toe een andere stem door, een Louise die terugkijkt op het verleden. Zoals op blz 227: “er zijn dagen die met naam en jaartal als gebeiteld in mijn hoofd staan”.  Hoe vond jij die wisseling?

En de wisseling tussen realiteit en droom, dat verklaart ook een beetje de titel van het boek Het Lied en de Waarheid. Of dat nu iets te ver gezocht?

Het is inderdaad een goed boek om te bespreken maar of het jongeren zal aanspreken dat durf ik eigenlijk niet te zeggen. Zou jij dit boek ook aan andere lezers aanbevelen?’

Sigried:

‘Ik vond die wissels in tijd een meerwaarde. Op die manier kon je even ontsnappen uit het perspectief van het kind, en wist je ook dat het gaat om een verhaal uit haar jeugd waarop ze terug kijkt.

Ik heb de titel op dezelfde manier als jij geïnterpreteerd. De vreugde van de kindertijd waarin het mogelijk is om te zingen en te dromen tegenover de werkelijkheid, waar ze liever wil aan ontsnappen, maar die toch haar wereld indringt. Ik had voor die tegenstelling twee citaten genoteerd:

"Het huis waarin mijn herinneringen beginnen, lag in de tuin van Dewi Kesoema, die een prinses was totdat ze door de goden in een beek was veranderd. De beek slingerde zich door onze tuin. Dewi Kesoema was kristalhelder en lieflijk, behalve in de regentijd, dan zwol zij op en werd banjir."

Uit dat citaat blijkt de wonderlijke wereld van haar kindertijd, het mystieke. Er ligt zoveel liefde in de manier waarop ze over dat huis schrijft. Dat staat in scherp contrast met de beschrijvingen van Den Haag:

"In Den Haag zag ik achter de vensters van de huizen voor het eerst kamermensen, die tussen hun kamerplanten hun kamerleven leidden. Wij mochten niet kijken, maar wij deden het wel. Wij zagen de mensen zitten in schemerlicht. Of zij nog leefden of al dood waren, wisten we niet. Ze bewogen niet."

Ook hier speelt haar fantasie nog een rol, maar toch al op een veel cynischere manier.

Ik zou het boek vooral aanraden aan mensen die van gedetailleerde, rustige kabbelende verhalen houden. Actie is er vrijwel niet, en je moet ook de tijd nemen om het boek te doorgronden. Ik heb het graag gelezen, maar het is ook niet zo dat het één van mijn favorieten geworden is. Mensen die als kind een verhuis naar een ander land hebben meegemaakt, zullen zich er wel in herkennen en er waarschijnlijk nog meer kunnen uithalen dan ik. Misschien is dit eerder een boek om in leesclubs te lezen dan individueel.’

Taalweetje: Indisch of Indonesisch? (zie ook taaltelefoon of taaladvies)

Nederlanders gebruiken de term Indisch heel veel in de context van hun geschiedenis met Nederlands-Indië, dat vooral op het huidige Indonesië slaat.

Aangezien deze geschiedenis minder bekend is in België, zullen Vlamingen bij Indisch vooral denken aan associaties met het huidige land India. Voor de Vlamingen is het dus goed om weten dat Indische restaurants in Den Haag de Indonesische keuken serveren!

Afsluiting : Link naar Hier is... Adriaan v Dis met Helga Ruebsamen