Lize Spit is ongetwijfeld een van de bekendste en best verkopende auteurs van Vlaanderen, misschien wel dé beste op dit moment. Haar debuut Het smelt ging maar liefst 210.000 keer over de toonbank (uit artikel december 2020), kreeg hier en daar de prijs van beste debuut, waaronder hier op Hebban, en werd vertaald naar maar liefst vijftien talen. Haar tweede roman Ik ben er niet verscheen in december vorig jaar, en ongetwijfeld hebben vele lezers het al gelezen. Evy en Nathalie hebben nu ook de stap gezet en zich door dit boek van maar liefst 570 pagina’s heen geploegd. Het is serieuze ‘Vlaamse kost’ deze keer.

Tekst: Nathalie en Evy
Banner: Anne

En ploegen was het wel, ook al zegt dat niets over onze appreciatie op zich hoor. Niet alleen het aantal pagina’s maar ook de zware thematiek over psychische ziekten en mentaal welzijn maken van dit boek namelijk geen vanzelfsprekende lectuur.

Het verhaal gaat over Leo (kort voor Leonie) en haar vriend Simon die elkaar tijdens hun studies in Brussel hebben gevonden en in de grootstad zijn blijven wonen. Leo studeerde net als haar vriend én de schrijfster scenarioschrijven aan de filmschool in Brussel, en net als de schrijfster voordat zij doorbrak, werkt ze in een zwangerschapswinkel. Ze zijn bevriend met het koppel Lotte, met wie Leo samen in de winkel werkt, en Coen, een collega van Simon. Zowel Leo als Simon hebben een zware jeugd achter de rug, en het verlies van hun respectieve moeders gemeenschappelijk. Net hierdoor raakte Leo overigens aangetrokken tot hem, omdat zijn verlies herkenbaar was voor haar, en ze hierover met iemand wilde kunnen praten.

Op een avond komt Simon thuis van een avondje uit en is hij zichzelf niet meer. Leo herkent hem niet meer: ‘De Simon met wie ik dit huis verbouwd had, die in de winter aan mijn kant van het bed plaatsnam terwijl ik mijn tanden stond te poetsen, om de lakens voor me op te warmen’ is niet langer. Hij is een ‘daverende man’ geworden die ‘midden in de nacht thuiskwam en alles wat zijn vriendin leuk aan hem vond besloot te veranderen’.  Door de grote veranderingen in zijn gedrag komt hun relatie onder druk te staan, hoewel er toch ook nog seinen zijn van de liefde voor elkaar. Simons toestand verslechtert steeds meer en dit is het punt waar de tweede verhaallijn van het ‘nu’ , die Leo volgt in haar weg om Simon te zoeken nadat hij door zijn psychische ziekte iets ergs heeft veroorzaakt, samen valt met de onderliggende verhaallijn die vertelt hoe ze in dit 'nu' terecht zijn gekomen.

Verschillende tijdlijnen die je het verhaal inzuigen

Nathalie: Vanaf het begin van het boek word je meegezogen in het ‘nu’ waarin er iets ergs is gebeurd, en waarvan Simon blijkbaar de aanstoker is. Leo’s fietstocht naar de plaats van het onheil kan je van punt tot punt in Brussel mee volgen, zeker als je weet over welke straten het gaat. In de andere verhaallijn leer je dan het verhaal van hen samen kennen, en hoe Simon is veranderd in een persoon waar je door zijn stoornis niet meer weet wat je ervan kan verwachten.

Evy: Allereerst moet ik misschien starten met te zeggen dat ik Het smelt niet heb gelezen en me ook niet heb toegelegd op de korte inhoud van Ik ben er niet. Ik ben er dus echt blind ingegaan. Dat levert waarschijnlijk een andere leeservaring op dan wanneer je je al hebt ingesteld op een bepaalde stijl of een bepaald thema.

Lize Spit gebruikt twee verschillende tijdlijnen om het verhaal te vertellen. Het 'nu' waarin er iets ergs gebeurt, en de geschiedenis van de hoofdpersonages die de aanleiding vormt voor de catastrofe die zich in het nu afspeelt. In het begin van het boek liggen niet alle puzzelstukjes op tafel en diegene die er liggen, staan te ver van elkaar af om er als lezer al een beeld mee te kunnen vormen. Naarmate het verhaal vordert, krijg je meer informatie en daarmee gepaard komt de angst voor de afloop ook opzetten. Lize Spit start haar boek heel sterk, want ze zet je direct op scherp door een setting te creëren waarin je wel weet dat er íets is gebeurd, maar je hebt geen idee wat. Dat levert eigenlijk vanaf bladzijde één een adrenaline-rush op (die het hoofdpersonage Leo ook voelt). 

Thema en personages: onlosmakelijk verbonden

Evy: Het thema is heftig en Lize Spit slaagt erin om het heel geloofwaardig te houden. Ze bespreekt door middel van fictie het taboe dat er hangt in onze samenleving op het onderwerp 'mentale gezondheid'. Ze probeert een stem te geven aan iedereen die ermee te maken heeft, waarbij in dit geval de partner het merendeel van de aandacht krijgt. Wat opvallend knap is hoe ze situatie creëert die vrij extreem is, maar waar toch iedereen bepaalde herkenningspunten uit zal kunnen halen of in ieder geval begrip voor kan opbrengen. 

Nathalie: Ook al merk je bij Spit een groot psychologisch inzicht, toch heeft ze met haar tweede roman geen uitgediepte psychologische roman afgeleverd. De jeugd van de beide hoofdpersonages komt bijvoorbeeld slechts in stukjes naar boven tijdens het verhaal en de lezer krijgt geen volledige uitgewerkte kijk op hen geserveerd. Daarvoor moet ‘gewerkt’ worden. Het boek bestaat uit aparte stukken en anekdotes die je zelf tot één geheel moet verweven. Maar de personages staan er wél, met hun volledige rugzak onderweg en met elkaar. In plaats van veel melodrama maakt de schrijfster er een erg spannend verhaal van, zoals we dat ook zagen in haar debuut, en werkt ze zoals het een scenariste betaamt, naar een geweldig plot toe.

Sobere stijl

Nathalie: Ik denk dat dit boek stilistisch sterker is dan Het smelt. De taal van Lize is voller en rijker geworden, toch blijft ze sober en soms zakelijk in haar beschrijvingen. Door de zware thematiek en de repetitie van de steeds erger wordende manische en depressieve perioden van Simon kon ik niet snel verder lezen, en dit maakte het boek in zijn geheel ook wat té lang naar mijn smaak. Simons depressieve perioden worden langer en zwaarder, zijn paranoia wordt dan ook erger en erger. In zijn manische buien denkt hij dat hij alles aan kan, verandert hij van werk, en droomt hij van grote projecten. Leo komt meer en meer alleen te staan: ze probeert haar vriend zo goed en zo kwaad als mogelijk bij te staan en hem tegelijkertijd te behoeden voor de bemoeienissen van buitenaf, terwijl eigenlijk best hulp zou inroepen. Het is ook de schaamte die haar tegenhoudt om hiertoe over te gaan. Zo komen er breuken in hun relatie omdat zij het niet kan volhouden, en tegelijkertijd een breuk met de grote boze buitenwereld, en vormen zij een eilandje op zich. Lotte en Coen zijn niet hun spiegel maar hun sidekicks. Leo wil zich enerzijds optrekken aan Lotte, maar anderzijds haar vriend niet afvallen. Hierdoor komt ze in een ondoenlijke spagaat terecht. Hierdoor komt ze in een ondoenlijke spagaat terecht. Simon op zijn beurt gebruikt Coen zonder dat die laatste het weet als zijn vijandbeeld. 

Evy: Tijdens het lezen ben ik gaan opzoeken hoe oud Lize Spit is, want de manier waarop zij in dit boek aan haar personages sleutelt en het onderwerp 'psychische gezondheid' vormgeeft toont aan dat ze een oude ziel heeft. Dat kan niet anders. Het is onmogelijk om het over de impact van dit thema (mentale gezondheid) te hebben, zonder daarbij de diepgang van de personages te benoemen. Simon en Leo, Leo en Simon, zij twee tegen de hele wereld. Zo voelt het aan. Maar toch brengt Spit ook daar scheuren aan, waardoor Simon en Leo op afgebroken ijsschotsen komen te zitten die steeds verder van elkaar en van de rest van de wereld afdrijven. Wie is er 'goed' en wie is er 'slecht' in dit verhaal? Dat is iets waar je je als lezer het hoofd over breekt en waar je ook na het lezen nog uren over loopt na te denken. Meestal vorm je je als lezer een mening over de personages en over wat er allemaal gebeurt in een boek, maar in dit geval is dat gewoon niet zo eenvoudig. Keur ik de acties van Leo goed? Begrijp ik wat ze doet? Begrijp ik hoe ze Simon behandelt? 

Overweldigende consequenties

Evy: Dingen gebeuren, net zoals dat gaat in het 'echte leven', en je overziet niet altijd de consequenties van je eigen daden. Zoiets is er ook aan de hand in Ik ben er niet. Dat maakt trouwens het geheel niet minder droevig om te lezen en daardoor is Ik ben er niet met momenten geen prettig boek om te lezen. Lize Spit neutraliseert het thema wat door haar sobere schrijfstijl en brengt een spanning in het verhaal aan, waardoor je de noodzaak voelt om door te lezen, maar mijn maag kromp toch enkele keren in elkaar tijdens het lezen. Ik heb vrij snel een fysieke reactie op een boek, maar zelfs ik vond dit vrij heftig. 

Evy: De titel is zo goed gekozen en dat viel me pas op toen de exacte woorden van de titel in het boek werden genoemd. Ik kan nu, na het lezen van het boek, zelfs weemoedig worden door alleen aan die titel te denken en waar die woorden voor staan. Het is moeilijk om het volledig uit te leggen zonder spoilers weg te geven, maar de dubbele betekenis die erachter zit slaat de nagel op de kop. 

Nathalie: Ik ben er niet is een overweldigend boek dat je meeneemt in de wereld van de psychische gezondheid. Ik ken wel wat mensen die ik dit wil aanraden. Het is spannend, erg goed geschreven en brengt een sociaal-realistisch verhaal waarin dit soort problematiek in zijn context gezien kan worden en wat voor effecten dit kan hebben op de omgeving van de persoon die hiermee getroffen wordt. Ook ik werd fysiek getroffen door dit verhaal. De laatste tijd word ik nogal geraakt door heftige verhalen maar dit is er nog een graadje over. Ik heb al in tijden geen thrillers meer gelezen, maar ik denk niet dat veel boeken die ik het laatste jaar heb gelezen qua spanning en echte heftigheid het kunnen halen bij dit boek. Ook al kon het boek me niet echt ontspannen, verdient het toch alle lof van mij, net doordat het me zo bezig hield.

Waardering

Nathalie: vier sterren
Evy: vier sterren

Hebben jullie Ik ben er niet al gelezen? Wat vonden jullie er van? Of is het boek door het lezen van dit artikel naar de top van de TBR-stapel geklommen? 
Zijn er andere boeken over mentale gezondheid, waar jullie aan moeten denken als jullie ons verslag lezen?