Er zijn van die omslagen van boeken die je meteen nieuwsgierig maken. De roman De dokter is uw kameraad niet met als ondertitel ‘Uit het leven van Guust Van Mol’, is zo’n boek. Die vuist op de cover met daarin geklemd een stethoscoop. De constructivistisch aandoende compositie. Of je naar een poster van de communistische partij uit het China van Mao Zedong kijkt. Het omslag straalt vastberadenheid, vechten voor de socialistische heilstaat uit. Dat wordt nog eens onderlijnd door het woord ‘kameraad’ in de titel. Kortom: kunst in dienst van het ideaal. En dat past wonderwel bij het hoofdpersonage: alles in dienst stellen van het communistische ideaal. Totdat…. Auteur is Louis van Dievel (1953) is een auteur met een behoorlijk palmares. Zo stond zijn roman De Pruimelaarstraat over seriemoordenaar en verkrachter Staf Van Eyken oftewel ‘de vampier van Muizen’ op de shortlist van de Libris Literatuurprijs 2007.

Door: Nathalie en Jan

Waar gaat het boek over?

Guust Van Mol is al op jonge leeftijd een fanatieke maoïst bij AMADA, de voorloper van de Vlaamse PVDA. Op aanraden van de enig zaligmakende marxistisch-leninistische partij breekt hij zijn studie af om in een fabriek te gaan werken, ‘Proletariseren’ heet dat in het begin van de jaren zeventig. Guust werkt in een asbestbedrijf, delft naar kolen en rijdt met de tram. Elke vrije minuut steekt hij in de opbouw van de revolutionaire partij. Zeer tegen de zin van zijn kameraden gaat hij op latere leeftijd geneeskunde studeren. Hij breekt met de partij na een ontnuchterende studiereis naar China. Van Mol wordt huisarts in Turnhout en veroorzaak daar reuring. Hij wordt actief bij de Vlaamse Sp.a, schopt het zelfs tot Vlaams parlementslid, maar verlaat uiteindelijk ontgoocheld de partijpolitiek. Hij zoekt asiel in Rotterdam, waar hij tien jaar lang huisarts is in een achterstandswijk (Charlois). Hij maakt er kennis met de boeken van de oerconservatieve arts en denken Theodore Dalrymple. Alles waar Guust ooit in geloofde, besluit hij, berust op een leugen. Je helpt mensen niet door solidair te zijn.

Nathalie en Jan, die al de nodige boeken van Louis van Dievel hebben gelezen en iedere keer opnieuw genieten van zijn zwierige stijl waren benieuwd naar dit verhaal. Guust Van Mol staat voor Jan Van Duppen, dokter en politicus en broer van die andere dokter, Dirk Van Duppen.(zie verder). Jan Van Duppen was marxist, Louis van Dievel trotskist. Over het verschil met de marxisten zei de auteur: “De trotskisten waren iets democratischer en we zaten liever op café dan dat we vroeg opstonden om aan de fabriek te gaan staan.” (Bron: Lang zullen we lezen/Canvas).

De eerste discussie tussen Nathalie en Jan ging over het feit of ze nu een roman of een biografie lazen.

Biografictie???

Nathalie: Het boek gaat over het leven van Guust Van Mol, oftewel Jan Van Duppen. Bij de naam Van Duppen denken veel Vlamingen aan de geëngageerde ‘(Kiwi-)Dokter van het volk’, Dirk Van Duppen (1956-2020) die in dit voorjaar overleed aan pancreaskanker. Het levensverhaal van deze dokter, opgeschreven door EPO-redacteur Thomas Blommaert, Zo verliep de tijd die mij toegemeten was, las ik niet zo lang na diens dood tijdens een golf van solidariteit die toen terug de kop opstak. Bij de Van Duppens, een familie uit de Kempen, waren verschillende zonen: Jan was de oudste zoon uit dit onderwijzersgezin. De geselecteerde informatie in het boek valt echter volledig overeen met het leven van Jan Van Duppen, fictief is het boek allerminst, dus toch geen roman?

Jan: Based on a true story staat in het voorwoord van het boek. ‘De uitgever spreekt van een biografictie. Misschien is dat wel de juiste term. Louis van Dievel heeft enorm veel documenten doorgespit uit het archief van Van Duppen en volgt de levensloop van Guust Van Mol, alias Jan Van Duppen. Van Mol groeit op in de Kempen. Hij komt in zijn studententijd terecht bij de marxistische politieke partij AMADA (Alle Macht Aan De Arbeiders), de voorloper van de in 1979 opgerichte Partij Van De Arbeid in België (niet te verwarren met de sociaaldemocratische Nederlandse PVDA). Van Mol is een geëngageerd, fanatiek maoïst. De naam Guust Van Mol was zijn pseudoniem bij AMADA. Van Mol wordt zelfs parlementslid. Hij eindigt als hij de zestig is gepasseerd op de rechtervleugel van het politieke spectrum als conservatief. Maar zoals Nathalie al zei heeft de schrijver niet alle informatie gebruikt, maar een selectie en daaromheen het ‘verhaal’ vanuit vooral het standpunt van Jan Van Duppen geschreven. Biografie en fictie dus: een ‘biografictie’.

Recensent Lukas De Vos over 'De dokter is uw kameraad niet'

Guust Van Mol: principieel

Nathalie en Jan zijn het erover eens dat Guust een markant persoon is, eigenzinnig, idealistisch tot op het bot. Om zijn ideaal te bereiken zet hij alles opzij, zelfs huis en haard.

Jan: Guust, de beroepsrevolutionair, doet alles voor de partij, wordt erin opgezogen, breekt zijn studie af, wordt arbeider, werkt in de mijnen, in een asbestfabriek, wil zich proletariseren, wil de wereld verbeteren. Dan begint het idealisme te schuiven. Hij merkt bijvoorbeeld dat de kompels helemaal niet willen proletariseren, maar in nette wijken met mooie huizen en grote tuinen wonen, het goed hebben. Uiteindelijk komt hij erachter dat hij ‘opgevreten werd door de sekte van AMADA’, ziet hij de indoctrinatie. Zelfs het huwelijk van Guust wordt bepaald door de partij! Het vergt moed om de ‘sekte’ te verlaten. Hij besluit geneeskunde te gaan studeren, tegen de zin van AMADA in. Zo kan hij de onderdrukten, zieken en zwakken helpen. Een excursie naar Albanië, het mekka van de maoïstische staat, en een reis naar het ‘beloofde land’ China leveren ontnuchterende ervaringen op. De Chinezen verlangen naar privébezit en hebben de buik vol van de Culturele Revolutie. En ook binnen de partij zijn ‘sommigen meer gelijk dan anderen.’

Nathalie: Jan deed eerst alles voor de partij en zette er zelfs zijn gezondheid voor op het spel. Maar toen begon zijn denken om te slaan, en toen hij te kritisch was geworden volgens de partijtop, maakte men het er naar dat hij half zelf opstapte, half de laan werd uitgestuurd. Dit gebeurde in 1986. Jan laat in dit boek in primeur optekenen dat zelfs Dirk Van Duppen, zijn jongere broer, er toen aan dacht om de PVDA te verlaten, maar dat men er toen alles aan deed om de toen al populaire dokter bij hen te houden. Jan groeide zelf ook uit tot een populaire huisarts door zijn praktijk in Turnhout i.s.m. de Socialistische Mutualiteiten, en kwam zo bij de sociaaldemocratische SP.A terecht. Zijn gal over de zogenaamde ‘Teletubbies’, of de machtspolitici van de SP.A toen, Steve Stevaert en Patrick Janssens met name, is echter na die periode zo mogelijk nog zuurder dan t.o.v. de PVDA. Dat is wel hard om lezen, zeker als je ook bewust hebt meegemaakt in welke omstandigheden Steve Stevaert is omgekomen. (Deze populaire politicus heeft in 2015 na beschuldigingen rond een verkrachtingszaak zelfmoord gepleegd.)

Van links naar rechts

Louis van Dievel brengt in zijn met vaart geschreven boek prachtig het proces in beeld dat plaatsvindt bij iemand die zijn idealen moet aanpassen aan de realiteit en daardoor langzamerhand van politieke kleur verandert. Guust Van Mol is een intellectueel, een idealist. Hij is consequent, radicaal in zijn keuzes, maar door zijn rechtlijnigheid zorgt hij ervoor dat hij regelmatig de mensen tegen hem in het harnas jaagt. Hij is uiterst kritisch voor zichzelf. Hij is onvermoeibaar en offert zichzelf en zijn gezin op voor de goede zaak.

Nathalie: De energie van Guust Van Mol, Jan Van Duppen was bewonderenswaardig. Hij heeft na zijn lidmaatschap bij de SP.A. en zijn tijd als Vlaams parlementslid een aantal jaren in Rotterdam gewerkt, in de wijk Charlois, en heeft daar door hard werken een interdisciplinair centrum opgebouwd. Dat lukte hem in Turnhout door enorm veel tegenwerking van zijn collega-huisartsen eerst niet, omdat hij er zijn tijd duidelijk mee vooruit was. In Rotterdam heeft hij ook de ideeën van Theodore Dalrymple leren kennen, een oerconservatieve arts en denker. Sindsdien vindt hij de ideeën van goed doen en solidariteit maar flauwekul, omdat we dit enkel zouden doen om onszelf beter te voelen. Hij fileert de islam, maar ook de ontwikkelingssamenwerking, en dat vind ik zelf niet altijd helemaal genuanceerd. Hij rekent genadeloos af met AMADA/PVDA waar dit boek zeker hard aangekomen moet zijn, en de SP.A waar hij bij de grote mannen van zijn tijd “geen inhoud vond, alleen populisme”.

Jan: Louis van Dievel weet haarfijn de psychologische ontwikkeling die Guust Van Mol doormaakt te beschrijven. Zo krijgt je zicht op zijn karakter, dat aanvankelijk staalhard, dogmatisch lijkt te zijn, maar als hij beseft dat het ideaal om echt iets te betekenen voor mensen minder belangrijk is dan ‘partij’- of eigenbelang gaat hij zijn wereldbeeld bijstellen. Daar is moed voor nodig: je eigen waarheden ter discussie stellen. Je gaat als lezer mee in het proces en snapt uiteindelijk waarom hij van uiterst links opschuift naar rechts in het politieke spectrum. Je zou dit boek dus een psychologische ontwikkelingsroman kunnen noemen.

Regisseur Jan Verheyen over 'De dokter is uw kameraad niet'.

Conclusie:

Jan: Ik vond het een geweldig boek. Als Nederlander ben ik niet zo goed ingevoerd in de Belgische politiek. Dat resulteerde in dingen opzoeken, filmpjes bekijken, me verdiepen in de figuur van Jan Van Duppen. De auteur heeft een geweldige prestatie geleverd om een dergelijk complex verhaal zo te vertellen dat het leest als een roman. Door verschillende perspectieven te kiezen, gebruik te maken van documenten uit het persoonlijke archief van Van Mol (lees Van Duppen) krijg je een wat breder maatschappelijk beeld dan alleen het leven van Van Mol en ontstaat er een gelaagd verhaal. Hij stelt thema’s aan de orde als geloof, loyaliteit, idealisme versus realiteit, collectiviteit versus individualiteit, politiek die alleen denkt aan zichzelf, teleurstelling, verbittering en niet in de laatste plaats de liefde voor de mens. Het verhaal is doorspekt met milde ironie, humor en anekdotes om van te smullen. Het brengt ook kwesties naar voren als het omgaan met homoseksualiteit en euthanasie (de moeder van Guust onderging euthanasie evenals zijn broer Dirk in maart 2020). Louis van Dievel houdt ons daarmee ook wel een spiegel naar de maatschappij voor. Van Mol concludeert niet voor niets: “Gesloten denken is totalitair, behoudsgezind en nefast voor een maatschappelijke en culturele ontwikkeling.”

Nathalie: Ik zie Jan Van Duppen als een figuur die niet gemakkelijk water bij de wijn kan doen of het op een akkoordje kan gooien. Hij is principieel. Een van de dingen die me enorm frappeerden, was onder andere het afreizen van ‘Johan Van Mol’, oftewel Dirk Van Duppen en zijn vrouw Lief naar Beiroet, Libanon. Volgens Jan Van Duppen was die reis minder heldhaftig en veel moeilijker dan men liet uitschijnen naar de PVDA-achterban. Hij had brieven gekregen van zijn broer waarin hij las dat ze veel angsten uitstonden en twijfelden aan het nut van wat ze daar aan het doen waren, en dat de waanzin in de vluchtelingenkampen regeerde. Medestander en collega Jan Cools werd een jaar later in Beiroet gegijzeld. Uiteindelijk hebben ze hem vrij gekregen maar dat was een zenuwslopende tijd. Volgens Jan Van Duppen werden Dirk en Jan door de partijtop als kanonnenvlees gebruikt.  

Als fervent boekenliefhebber genoot ik ook van de geschiedkundige achtergrondkennis over de nu succesvolle Antwerpse boekenzaak De Groene Waterman waar Jan en zijn vrouw blijkbaar nog aan meegewerkt hebben in de beginjaren.

Vooral de menselijkheid die zowel dokter Jan als dokter Dirk in hun beider praktijken aan de dag moeten hebben gelegd naar hun patiënten toe heeft me getroffen. Ook al hadden ze op politiek vlak volledig gebroken met elkaar, hadden ze dit duidelijk toch gemeenschappelijk. De dokter is uw kameraad niet is een razend fascinerende roman. Het verhaal dat Louis van Dievel hier heeft neergezet van deze man, is zeker blijven nazinderen.

Interview met Louis van Dievel. Uitzending: VRT - De Afspraak.