Eerste reserve is de debuutroman van Rijan van Leest (1980). Rijan is zelfstandig journalist voor onder andere dagblad BN De Stem. Ze volgde een opleiding tot sportmarketeer, werkte als docent economie, bekwaamde zich vervolgens in de journalistiek. “Verhalen horen, zien en schrijven doe ik het liefst", zegt Rijan, die in Hank woont. Ook schildert ze nog en heeft ze sinds kort een eigen uitgeverij ZL7. Gigi en Jan, leden van de Literatuurclub hielden een buddyread over het boek en Jan interviewde de auteur. Vandaag het eerste deel, de buddyread.

Tekst: Gigi Leestgraag en Jan Stoel

Banner: Anne Oerlemans

Het verhaal

Veendijk lijkt een rustig vissersdorp. Het is min of meer afgesloten van de buitenwereld. Mensen van buiten het dorp worden kritisch bekeken. Simon van Wijk is er tevreden. Hij is getrouwd, heeft een puberzoon, een hond en werk. Toch is hij niet gelukkig. Over zijn huwelijk zegt hij: 

“Ons huwelijk is niet gebouwd op liefde, maar op verantwoordelijkheidsgevoel en schaamte.”  

Hij is de beste visfileerder van het dorp. Hij had vroeger heel andere ambities -  hij wilde reizen, de wijde wereld in -  maar die bleken niet haalbaar. Dan komt zijn jeugdliefde Neva terug in het dorp en dat heeft niet alleen gevolgen voor Simon, maar voor de hele dorpsgemeenschap.
De openingszin trekt je meteen het verhaal in:

“Die ochtend leek niets er op dat de leugen die Simon leefde op instorten stond.”

Die leugen wordt stap voor stap ontrafeld. Het blijkt dat Simon steeds ‘eerste reserve’ is geweest. Hij voelt zich overal schuldig over totdat hij er via Neva achterkomt dat zijn leven eigenlijk niet het zijne is. Dat heeft  gevolgen.

Rijan van Leest weet op ingenieuze wijze twee grote verhaallijnen met elkaar te verbinden. De ene speelt zich af in 1998 en de andere in 2014. In flashbacks krijgt de lezer steeds meer zicht op wat er in het dorp gebeurd is.

Buddyread

In de buddyread over Eerste reserve bogen Gigi en Jan zich over een aantal kwesties die hen bezighielden tijdens en na het lezen van het boek. Omdat Veendijk een vissersdorp is kozen ze voor een ‘visserij-aanpak.’

Allereerst is er de cover? Dekt de vlag de lading?

Gigi: De cover viel me meteen op. Een prachtige aalscholver in zijn karakteristieke houding op een houten paal, in één woord prachtig. Het duurde even voordat de aalscholver daadwerkelijk in het verhaal naar voren kwam maar de thematiek die wordt gesymboliseerd is dan wel direct helder. Een aalscholver is een mooie vogel waar tevens dreiging van uit gaat. Het blijkt een mooi motief te vormen in het boek.

Jan: De aalscholver is voor de palingvisser de grootste concurrent. De aalscholver kan ook gezien worden als een metafoor voor datgene wat het echte geluk van Simon in de weg heeft gestaan. De vogel lijkt zwart, maar als je goed kijkt is hij heel donkergroen. Een mooie nuance die de metafoor nog sterker maakt.

Wat voor lading gaat er onder die vlag schuil? Met andere woorden welke thema’s vielen ons op?

Gigi: Het verhaal bevat vele thema's maar het hoofdthema zou ik als volgt formuleren: 'Hoe kan een jong volwassene zijn eigen ontwikkeling de ruimte geven als zijn omgeving hem in zijn greep houdt door zeer hoge verwachtingen en de wens om niets te laten veranderen.' Zo komen diverse levensvragen in het verhaal naar voren. Welke keuzes maak je in je leven? Kies je zelf of kies je wat er van je verwacht wordt? Vlieg je uit of blijf je thuis? Dat zijn de vragen waar de hoofdpersonages mee moeten dealen. Hierbij spelen opvoeding, ervaring en karaktereigenschappen, maar ook geboden kansen en life-events een grote rol. De hoofdpersonages moeten een eigen toekomst op bouwen, nagaan hoe ze hun eigen dromen na kunnen jagen en leren om hun eigen keuzes te maken ook als het leven anders loopt. 

Jan: Thema’s als onderdanigheid, stilzwijgen, verdriet, je schikken in je lot, maar ook opkomen voor jezelf, zelfvertrouwen, de keuze tussen je eigen geluk en dat van je familie, knellende dorpsstructuren spelen in het boek. Ik ben het met Gigi eens voor wat betreft het hoofdthema. Simon is echt ‘eerste reserve.’ Alle aandacht gaat uit naar zijn broer Thijs: het grootste voetbaltalent van het dorp, de oogappel van zijn moeder. Schrijnend is de scene waarin het gaat om de schoolfoto’s. Thijs en Simon staan altijd met zijn tweeën op de foto. Tot op het moment dat Thijs de school verlaat. Hij staat dan alleen op de foto:

“Al de volgende dag had hij de foto’s gedesillusioneerd bij de conciërge ingeleverd. Zijn moeder hoefde geen foto waar hij alleen op stond.”

Zijn liefde voor Neva wordt gesaboteerd. Ze komt van buiten.

“Ze was dat ene dropje dat in de verkeerde zak was terecht gekomen. Wat zou er gebeurd zijn als……..?

Wat voor vis zwemt er in de fuik? Wat valt ons op aan die inhoud: de geslotenheid van het dorp, het proberen je daaraan te ontworstelen?

Gigi: In dit verhaal zwemt de hoofdpersoon vooral in de fuik van de geslotenheid van het dorp. Hij probeert zich hier aan te ontworstelen en hij krijgt hulp uit een onverwachte hoek, van een buitenstaander, de mooie, spontane, eigenzinnige en vaak voor hem onvoorspelbare Neva. Toch sluiten de netten zich nog voordat hij echt zijn vleugels (of moet ik in dit geval zeggen vinnen) kan uitslaan. Is dit zijn eigen keuze of spelen er nog andere factoren mee die maken dat hij toch gevangen wordt in die gevaarlijke fuik?

Jan: Simon is echt gevangen in de geslotenheid van het dorp. Neva zou hem perspectief hebben kunnen bieden. Hij zou met haar ontsnappen en de wijde wereld in trekken, reizen. Het blijkt uiteindelijk onmogelijk om uit de fuik te ontsnappen. De regels van het gezin, van het dorp beknotten hem in zijn ontwikkeling. Zelfs zijn vrienden zitten hem dwars.

Er zijn allerlei manieren om te vissen, verschillende technieken, stijlen. Wat vinden we van de manier van schrijven en het taalgebruik van Rijan?

Gigi: De auteur heeft een lichtvoetige manier van schrijven met mooie zinnen, en prachtige metaforen waarbij de vogels, vissen en voetbal een mooie rol krijgen. De structuur van het verhaal biedt een mooie spanningsboog. Twee verhaallijnen in twee verschillende jaren, met een mooie flashback naar nog eens tien jaar eerder, bouwen het verhaal mooi op. Een terugblik naar de Tweede Wereldoorlog, in de vorm van een deel van een dagboek van de grootvader van Simon, geeft het verhaal enerzijds nog een extra dimensie. Anderzijds vond ik het jammer dat in dit deel van de roman te weinig aan de verbeelding over gelaten werd. Daarnaast klopte er voor mij iets niet aan het perspectief. Dit bleef mij opvallen waardoor het afbreuk deed aan de totale beleving van de roman. Zo was het dagboek gericht aan een geliefde, de woorden die hij niet meer hardop kon zeggen. Hierbij zou hij aan die persoon niet meer hoeven uit te leggen hoe de omgeving er uitzag, de omgeving waar ze ooit heel intiem samen waren, omdat het gezamenlijke herinneringen betreffen.

"De schuur was inderdaad verlaten. Er stond een gammele kar in het midden van de ruimte. Het linkerwiel stond scheef en aan de zijkanten ontbraken enkele planken. Je trok je jas uit..."

Jan: Het vervlechten van de verhaallijnen is mooi gedaan. Rijan heeft een vlotte schrijfstijl.  Door te spelen met flashbacks blijf je geboeid lezen. De auteur weet de spanning prima vast te houden, maar ook te doseren door humor te gebruiken, heeft in haar stijl van schrijven veel aandacht voor het detail, sluit qua taal goed aan bij de leeftijd van de hoofdpersonages in hun jeugd. De lezer kan zich goed identificeren met het verhaal.  En dan zijn er die mooie metaforen.  In een enkele zin kan ze een personage karakteriseren:

“Neva was slimmer en dapperder dan hij. Hij was veel beter in piekeren.”

Gigi en Jan zitten op het terrasje aan de haven en reflecteren op het boek.

Gigi: Ik heb genoten van het leuk opgebouwde verhaal, de mooi gekozen motieven die symbool staan voor keuzes en kansen in het leven en van de schrijfstijl, die mooie zinnen combineerde met een vlot te lezen verhaal zonder ingewikkeld taalgebruik. Ondanks het korte intermezzo met het bijzondere perspectief dat mij hinderde, heb ik het boek met een tevreden gevoel uitgelezen.

Jan: Ik vond het een verrassend debuut. Ogenschijnlijk ben je beland in een rustig dorpje waar iedereen weet waar hij aan toe is. Maar door de eerste zin van het boek word je meteen het verhaal in getrokken.

“Die ochtend leek niets er op dat de leugen die Simon leefde op instorten stond.” 

Steeds zijn er van die zinnen die je bijblijven, zoals deze over Neva:

“Slechts één naam was ervoor nodig geweest om een verandering in gang te zetten. Ze was de eerste sneeuwvlok van een lawine.”

Rijan van Leest vertelt een universeel verhaal en zet je aan het denken. Ze houdt de spanning goed vast en is sterk in het mooi beschrijven van details.

Beoordeling:

Gigi: ***
Jan:  **** (hier kun je zijn recensie lezen)

Ben jij na het lezen van dit artikel nieuwsgierig geworden naar het boek van Rijan van Leest? Schrijf je dan in voor de leesclub.  

Nog geen vriend van de Hebban Literatuurclub? Lees hier hoe je dat kunt worden!

Heb jij al gestemd voor de Literatuurclub Prijs? Nee? Doe het dan snel en gebruik de stemknop hieronder!