Het tweeluik over Philippe Claudel vonden wij (Wil, Nathalie, Ine en ik (Tea)) zo inspirerend dat we besloten nog een Franse schrijver te bespreken. Keuze genoeg en na wat wikken en wegen viel de keuze op David Foenkinos. Wordt Foenkinos in Nederland en Vlaanderen wel gelezen, vroeg Wil zich af na een bezoekje aan haar favoriete, immens grote, boekhandel in Utrecht (Broese aan de Oude Gracht) waar ze gericht op zoek ging naar werk van David Foenkinos. Slechts twee titels waren er op voorraad!

Zijn absolute hoogtepunt is Charlotte. Hoe bekend is hij? Wat weet de gemiddelde literatuurlezer van Foenkinos? De boekhandelaar kon uit zijn hoofd ook uitsluitend Charlotte (2014) noemen. En met een beetje moeite Het geheime leven van Henri Pick (2016). In dit artikel zullen we proberen zo goed mogelijk recht te doen aan het Franse wonderkind (zoals men hem wel noemt) David Foenkinos. De Franse quotes (met Nederlandse vertalingen) zijn bijdragen van Nathalie.

Samenstelling en redactie: Tea en Ine
Banner: Tea

Over de auteur

(samengesteld door Wil)

David Foenkinos -  Parijs 28 oktober 1974

Op 16-jarige leeftijd moest de jonge David een levensbedreigende hartoperatie ondergaan waardoor hij verscheidene maanden in het ziekenhuis heeft gelegen. Zonder deze zware ziekte- en herstelperiode zou hij waarschijnlijk nooit schrijver zijn geworden, vertelt hij openhartig in een uitzending op Europe I. Hij had een infection de la plèvre opgelopen, een infectie van het borstvlies, zeldzaam voor iemand op zo’n jonge leeftijd.

Van huis uit had hij geen enkele culturele bagage meegekregen. En zoals zoveel mensen die ernstig ziek zijn geweest, kreeg hij daarna een 'enorme energie om te leven en te overleven in schoonheid en sensibiliteit', zoals hij dat verwoordde. Als een bezetene is hij gaan lezen, schrijven, van muziek en schilderkunst gaan houden, kortom van alles wat op een bepaalde manier met schoonheid te maken had. Een belangrijke basis voor de rest van zijn leven.

Allereerst kreeg hij grote belangstelling voor jazz. Hij schreef zich in op de Ecole de Jazz, speelde zeer verdienstelijk gitaar, werd gitaarleraar, maar ging daarnaast ook letteren studeren aan de Sorbonne. Jarenlang droomde hij over een carrière op de planken, als musicus, hij droomde ervan een muziekgroep te formeren. Maar het liep vaak mis. Het werd steeds weer een ramp. Toch maar een andere weg inslaan… 

En toen 'op een dag' schreef hij zijn eerste manuscript en stuurde het op per post. Het werd gepubliceerd!  In 2002 verscheen zijn eerste boek bij de prestigieuze uitgeverij Gallimard met de titel: Inversion de l'idiotie : de l'influence de deux Polonais, (bij mijn weten niet vertaald) en hij krijgt zelfs de Prix François Mauriac toegekend. (Leuk om te weten dat Foenkinos destijds persvoorlichter bij Gallimard was). Een mooi citaat uit zijn eerste roman is:

Les choses qui nous apportent le plus sont celles que l'on emporte sans préméditation

vrij vertaald:

De dingen die je het meeste waard zijn heb je verworven zonder voorbedachte rade

Zijn carrière is begonnen. Inmiddels schreef Foenkinos een twintigtal romans, vertaald in veertig talen en twee jeugdboeken, scenario’s voor toneel en film. Samen met zijn broer Stéphane heeft hij in 2011 twee films geregisseerd waaronder La délicatesse met Audrey Tautou. En een aparte plaats vormt de geromantiseerde biografie over het leven van John Lennon (2017). De prijzen en onderscheidingen volgden.

• 2002 Prix François Mauriac
• 2004 Prix Roger Nimier met Le Potentiel érotique de ma femme
• 2014 Een glorieus jaar voor Charlotte met de Prix Goncourt des Lycéens en de Prix Renaudot. Ook in Polen en Italië kreeg hij de Prix Goncourt voor dit prachtige werk.

Boeken en Films

La Délicatesse

Zoals gezegd is Foenkinos meer dan alleen auteur. Wij deden naar believen een greep in het werk van de kunstenaar. Ine, Nathalie (in het Frans) en Tea lazen La Délicatesse (2009, vertaald in 2012 door Liesbeth van Nes). Ine en Tea zagen de film, Ine had de smaak te pakken en las ook de graphic novel. Hier volgt een bloemlezing uit de leeservaringen. 

La Délicatesse (boek-film) en De délicatesse (graphic novel, zie afbeelding hieronder)

Ine De roman La Délicatesse werd mijn allereerste kennismaking met David Foenkinos. Het boek raakt op een niet-zwaarwichtige manier diepe thema’s aan zoals liefde, diepe rouw, twijfelend zoeken naar een nieuw houvast in de wereld, vriendschap, het al dan niet toelaten van nieuwe gevoelens. Hoofdpersoon Nathalie krijgt ze allemaal te verwerken nadat de liefde van haar leven verongelukt. Foenkinos beschrijft ze prachtig. De kracht van het boek ligt in het delicate evenwicht tussen al die gevoelens, humor en romantiek. Na het meeleven met de diepe rouw en de moeilijke zoektocht naar een leven erna, slaat de lezer het boek met een goed gevoel dicht. Niet alleen dankzij het verhaal, maar ook door de leuke spielereitjes die de roman bevat zoals verklarende voetnootjes, uittreksels uit bv. een woordenboek, en een heel leuk getallenspelletje.  

Met Audrey Tautou op de kaft kan het niemand ontgaan: van dit boek is ook een film gemaakt. Die volgt de verhaallijn van het boek. Natuurlijk zijn er wat verschillen en ontbreekt er hier en daar iets, en wie eerst het boek las, beschikt dus over extra achtergrondinformatie. Het grote verschil echter is dat de film zich vooral toespitst op het tweede, het romantische deel van het boek. Het trieste uitgangspunt van het boek wordt een beetje stiefmoederlijk behandeld. Dat maakt er toch een heel ander verhaal van. De film is speels en luchtig van opzet. Het is duidelijk niet voor niets dat de hoofdrolspeelster van Le Fabuleux Destin d'Amélie Poulain hier Nathalie is geworden. Doet de film het boek dan oneer aan? Dat durf ik gewoonweg niet te beweren, want David Foenkinos schreef zelf het scenario en nam samen met zijn broer Stéphane de regie in handen. Het is duidelijk dat hij iets anders voor ogen had dan een letterlijke vertoning van zijn boek. Het zijn twee verschillende belevenissen geworden waarbij de film vooral grappige, luchtige romantiek à la française geworden is. 

En toen ontdekte ik ook een graphic novel door Cyril Bonin: De délicatesse. Opnieuw las en bekeek ik hetzelfde verhaal, maar een beetje anders. De tekeningen spraken me meteen aan, de personages kregen direct een ander uiterlijk. Deze verstripping is geen letterlijke weergave van het boek, maar een bewerking ervan. Het werd een aangename leeservaring. Natuurlijk was het voor mij ondertussen onmogelijk geworden de achtergrondinformatie weg te denken, maar toch lijkt de graphic novel me een leukere adaptatie van het boek dan de film. Doe je ze ook alle drie, dan zou ik de volgorde graphic novel-boek-film durven aanraden. 

Nathalie las La Délicatesse in het Frans. In deze roman heeft het hoofdpersonage dezelfde naam als ikzelf: Nathalie. Een vrij gewone Franse naam ook natuurlijk. Toch voelt dat altijd even vreemd aan, zeker als je vooraan een eerste voetnoot tegen komt die luidt als volgt: "Il y a souvent une nette tendance à la nostalgie chez les Nathalie". De voetnoten in dit boek zijn dan ook eerder van het toevoegende dan van het uitleggerige type. Dat is op z'n minst apart te noemen. Deze quote kan ook voor mij best opgaan trouwens.

De Nathalie uit dit verhaal krijgt wel een heel specifieke karaktertekening mee. Nathalie wordt al snel weduwe in het boek, moet dit enorme verlies en verdriet dan ook verwerken. Maar ze is ook erg knap en valt op bij de mannen. Het valt Nathalie erg moeilijk om haar leven herop te bouwen. Haar collega's en vrienden kunnen haar nog heel moeilijk bereiken. Haar baas Charles probeert na een lange wachttijd bij haar in het gevlei te komen, maar dat komt amper aan bij haar. Het fort dat ze heeft opgetrokken rond haar hart, uit angst nog iemand te moeten verliezen, kan nog maar moeilijk bereikt worden. Maar één man, de geëmigreerde Zweed Markus, die net omdat hij onhandig is en er niet uitzonderlijk knap en zelfs wat te gewoontjes uitziet volgens de meesten, iemand die bijna niet opvalt eigenlijk, lukt het wel omdat hij het net helemaal anders aanpakt.

De titel Delicatesse moest in het Nederlands wel behouden blijven voor deze roman, want op een delicate wijze probeert deze Markus Nathalie te veroveren. Het verhaal lijkt niet heel erg diep en is wel romantisch te noemen, en is tegelijkertijd humoristisch genoeg om aangenaam te zijn. De personages zijn evenwel niet eenduidig of zo, er is best veel tijd in gekropen om dit verhaal neer te zetten wat waarschijnlijk simpeler lijkt dan het is. De kritiek die je hier en daar leest dat het vrouwelijke hoofdpersonage nogal cliché is beschreven, vind ik persoonlijk maar flauw omdat dit bij mij overkomt als zou geen enkele vrouw in de fantasie van een - mannelijke of vrouwelijke - auteur daarmee weg mogen komen. Door al twee andere boeken van Foenkinos te hebben gelezen, vind ik dat je mag beseffen dat hij al verschillende soorten vrouwen heeft neergezet, en mag neerzetten die hij in zijn hoofd heeft, en alle soorten mannen ook (die er ook niet allemaal goed vanaf komen). 

Les souvenirs  

Les souvenirs (2012, Herinneringen in 2013 vertaald door Liesbeth van Nes) werd gelezen door Ine, Tea en Nathalie; Ine zag tevens de film.

Tea  Zoals de titel al zegt verwerkt hij hierin herinneringen, het is 'zijn meest persoonlijke roman', zo vertelde de auteur in een interview. In korte hoofdstukjes komen tal van onderwerpen aan bod, regelmatig over zichzelf als jongen, zoon, kleinzoon, man en vader, vaak in relatie met zijn geliefden. Sommige herinneringen zijn bitter en vol spijt, bijvoorbeeld wanneer hij zijn grootvader bij z’n sterfbed niet zei dat hij van hem hield. Andere stukjes zijn liefdevol, zoals de manier waarop hij z’n oma begrijpt en steunt. Vlak na het overlijden van z’n grootvader krijgt hij de behoefte een heldhaftig leven te leiden, hij wordt nachtportier in een hotel en denkt door deze stap een ‘randfiguur’ te worden. Zijn wens om schrijver te worden zou onder deze omstandigheden uit kunnen komen.

Een van de thema’s is de relatie tot zijn eigen ouders. Eigenlijk maakt die hem tot de man die hij is. Zijn vader en moeder zijn geen hecht stel, ze leven langs elkaar heen en gedragen zich ook niet echt als liefhebbende ouders. Het lijkt wel of ze hun zoon niet zo belangrijk vinden, hun belang lijkt steeds voorrang te krijgen boven hem. Alle gebeurtenissen, stukjes over zelfreflectie, emoties en twijfel worden niet aaneengeregen tot een geheel. Verspreid in het boek zorgen cursief gedrukte stukjes voor intermezzo’s. De ‘cursiefjes’ kunnen gaan over geciteerde personages die een rol spelen in het leven van de verteller. Soms zijn het passanten zoals de herinnering van de schilder van het fameuze doek met ‘de koe’, of een auteur wiens werk hem doet denken aan een situatie die Yasunari Kawabata beschreef in zijn roman De schone slaapster. Het associëren maakt deze roman rijk aan ‘gedachtestof’, het spectrum is omvangrijk en laat niets onbespreekbaar, hierbij spaart hij zichzelf niet. Bijzonder is het verband met ander werk van de auteur, een van de stukjes gaat over Charlotte. Ik ben benieuwd hoe de verfilming overkomt in vergelijking met het boek!

Ine Herinneringen werd het tweede boek van Foenkinos dat ik las. Ik verwachtte een boek zoals La Délicatesse en al zijn er wel herkenningspunten, toch werd het een heel andere leesbeleving. De liefde is zeker weer aanwezig en gaat met ups en downs, zowel bij het hoofdpersonage (een schrijver in wording) als bij zijn ouders als zijn grootouders. Dit boek is wat dikker en het bevat veel meer uitgewerkte personages. En hoewel ook La Délicatesse over moeilijke gevoelens gaat, gaat dit boek veel dieper. Hier leest en beleeft de lezer ze echt mee, ze blijven niet aan de oppervlakte hangen om nog ingevuld te worden. Eenzaamheid en vertwijfeling liggen aan de basis van de zoektocht naar en in herinneringen. Dit boek is minder luchtig, maar toch ook weer nooit zwaar op de hand. Wederom weet Foenkinos het te larderen met heel wat humor. Opnieuw is het een mooi gecomponeerd boek met verrassende elementjes.

Nathalie Het boek is best ook ongrijpbaar want het is zeker fragmentarisch en anekdotisch opgebouwd: het bestaat uit allemaal korte stukjes die zijn bijeengebracht. Maar net op die manier maakt het de lezer deelgenoot van gedachten en observaties, die heel natuurlijk en spontaan overkomen. Zo klopt het dan weer wel. Hoe biografisch dit boek is, daar heb ik het raden naar. Foenkinos heeft vooral een tedere en subtiele schrijfstijl, die ook al in zijn andere romans aan bod kwam.

Film

Ine Ook voor de film Les Souvenirs schreef David Foenkinos zelf het scenario. Dat deed hij samen met regisseur Jean-Paul Rouve. Deze film is niet identiek aan het boek, er komt zelfs een heel nieuw personage in voor. En net als in La Délicatesse werd het ene deel van het verhaal veel meer uitgelicht dan het andere. Sommige deeltjes van de verhaallijn zijn zelfs helemaal verdwenen uit de film. Is het boek een tragikomedie met nadruk op het eerste deel, dan ligt bij de film de nadruk op het tweede deel: het goed gevoel, het luchtige krijgt de bovenhand. Het is een mooie, warme film geworden, een goed uitgebalanceerd verhaal op basis van het boek.

Charlotte

Charlotte (2014, vertaald door Marianne Kaas in 2015) werd besproken op Tekst en uitleg waaraan onder anderen Wil (die het boek in het Frans las) en ik (Tea) bijdroegen. Ook Nathalie las het in het Frans, een citaat uit haar recensie:

In Charlotte volgt Foenkinos het leven van de Joods-Duitse schilderes Charlotte Salomon die, als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, naar het zuiden van Frankrijk vertrekt op aansporen van haar vader en stiefmoeder in een poging om aan het Naziregime te ontsnappen. Ze moet dan ook afscheid nemen van haar geheime en grote liefde wat haar erg zwaar valt.

Wil Een eerbetoon aan deze kunstenares (26) die vanaf haar vroege kindertijd al door de dood 'beschadigd' raakt (ik weet even geen beter woord...). De dood, zelfmoord achtervolgt haar. Dat hoort zij later. Waanzinnig al deze zelfmoorden in haar familie. De eerste keer dat zij haar eigen voornaam zag was op een graftombe… Het onderzoek van Foenkinos naar Charlotte verweeft zich ook op deze manier in dit lange gedicht, haast onmerkbaar, door haar verleden. Een ingenieuze vondst om herinneringen, realiteit en waarheid met elkaar te verbinden.

Charlotte Salomon wordt beroofd van haar kunstenaarstalent omdat zij joods is. Maar zij weet heel ingenieus door haar werken toch haar levensverhaal te vertellen en daardoor in herinnering te blijven, een soort van overleven. Het is een autobiografische reeks van schilderijen die zij toevertrouwt aan haar arts: “Dit is mijn leven!” Gelukkig zijn er ook brieven bewaard gebleven die heel duidelijk haar gevoelens weergeven. Ook wordt de liefde haar niet gegund, alsof het verboden is voor haar. Alfred, Alexander, haar ongeboren kind…
(mijn recensie is hier te lezen)

Nathalie Haar leven heeft echt aan een toevallig zijden draadje gehangen. Dat tragische leven komt tot uiting in haar expressionistische serie van 1300 autobiografische schilderijen (gouaches) getiteld 'Leben? oder Theater?' die haar heeft overleeft en die zelfs in 2020 werd tentoongesteld in het Joods Historisch Museum in Amsterdam waar deze schilderijen uiteindelijk zijn beland. 

De auteur laat zichzelf soms opdraven op bepaalde momenten in zijn zoektocht naar het leven van deze uitzonderlijke kunstenares. Een prachtig boek, dus een aanrader, 'un coup de coeur' zoals het in het Frans wordt genoemd.

Tea  Het boek heeft me met stomheid geslagen, aan de ene kant door al het leed, maar ook door de manier waarop Charlotte haar leven wist vorm te geven en op deze manier onsterfelijk werd. Ik ben getroffen door het kleurrijke van haar werk en door de herkenbaarheid van de door Foenkinos opgetekende verhalen.

Le Mystère Henri Pick

Le Mystère Henri Pick (2016, Het geheime leven van Henri Pick, Nederlandse vertaling door Carlijn Brouwer 2017) werd in het Nederlands gelezen door Ine. Wil en Nathalie lazen het in het Frans.

Ine weet dat ook dit boek verfilmd is, maar zag hem nog niet. Het geheime leven van Henri Pick is een boek over liefde, maar evenzeer over boeken, of toch over één boek. In Bretagne richt een bibliothecaris een afdeling op voor door uitgevers afgewezen manuscripten. Jaren later ontdekken een jonge redactrice bij een uitgeverij en haar schrijvende vriend daar een meesterlijk manuscript van de hand van een zekere Henri Pick, een eenvoudige pizzabakker. De man is een paar jaar eerder overleden, aan hem kan dus niet meer gevraagd worden of hij het bijzondere liefdesverhaal dat hij neerschreef ook echt heeft beleefd. Het wordt een zoektocht naar het verhaal achter het verhaal. Een soort detective waarin weer veel personages en hun levens aan bod komen. Ook in dit boek zijn de diepmenselijke verhalen met warmte overgoten en ontbreekt het vleugje humor niet. 

Wil toont haar kennis in haar recensie waaruit een mooi citaat 

Is Henri Pick de schrijver van de nooit gepubliceerde roman Les dernières heures d’une histoire d’amour die de jonge uitgeefster Delphine Despero samen met haar vriend de weinig succesvolle debutantschrijver Frédéric Koskas bij toeval heeft gevonden in de bibliotheek van geweigerde manuscripten (*) in Crozon, haar geboorteplaats. Delphine besluit, ondanks enige gegronde twijfel over de echtheid, deze roman toch uit te geven en haar intuïtie was goed, het wordt een groot succes, mede ook door het enorme mediacircus eromheen.

(*) Het idee om alle geweigerde, onuitgegeven manuscripten bijeen te brengen in één bibliotheek is niet van David Foenkinos, maar van de Canadees Richard Brautigan die in 1971 daarvan melding maakte in zijn boek The Abortion. The Brautigan Library in Vancouver bestaat nog steeds.

Behave de plussen en minnen vertelt Wil verder in haar recensie:

Het zijn allemaal gewone, alledaagse mensen van wie we de verhaallijnen volgen in negen hoofdstukken. De lezer herkent gemakkelijk de menselijke fouten die ze maken. Zij vallen niet echt op door hun daden, ze doen hun werk zonder morren. Ze hebben weinig diepgang. Foenkinos beschrijft hen ook oppervlakkig, karikaturaal bijna. Eigenlijk zijn het min of meer losers, kneusjes. Een ding hebben ze echter allen gemeen en dat is de hunkering naar liefde. Door dit boek krijgen zij onverwacht meer mogelijkheden om hun (saaie) leven te veranderen. Maar doen zij en willen zij dit ook?

Nathalie  Ce livre est très rigolo, certes moins sensible que quelques autres titres de Foenkinos, que j’ai lu avant (Souvenirs, Charlotte). Les dialogues sont plein d’esprit, et il y a des rebondissements surprenants. Le grand secret d’Henri Pick est révélé dans l’épilogue. Tant de références littéraires peuvent aussi êtres admirées par les lecteurs. Le mystère Henri Pick offre une très bonne dynamique à savourer! 

Suggestion à lire : Le livre Feel good de Thomas Gunzig est semblable à ce livre et aussi une satire sur le monde littéraire (francophone). 

Het boek is erg geestig, weliswaar minder gevoelig dan enkele andere boeken van Foenkinos die ik hiervoor las. Er zijn gevatte dialogen, en verrassende plotwendingen. Het grote geheim van Henri Pick wordt ontsluierd in de epiloog. De vele literaire referenties kunnen hopelijk veel lezers doen genieten. De vaart zit er zeker in! 

Leestip: ‘Feel good’ van Thomas Gunzig, een satire op de literaire (Franstalige) wereld, is wat gelijkaardig, echter niet vertaald naar het Nederlands. 

Deux soeurs

Deux soeurs (2019, Nederlandse vertaling Twee zussen door Kris Lauwerys en Isabelle Schoepen in 2019) werd gelezen door Nathalie, die met dit boek de spits afbeet in haar ontdekkingstocht doorheen de boeken van deze auteur. 

Als Mathilde verlaten wordt door Étienne, stort haar wereld in elkaar. Ze kan zijn vertrek niet aanvaarden en ziet geen toekomst meer. Haar zus Agathe vangt haar op als ze merkt hoe ze eraan toe is, en laat haar lange tijd logeren in haar kleine appartement waar ze woont met haar man en haar dochtertje. Ze kan een tijdje ook niet voor haarzelf zorgen. Zowel Agathe als haar man Fréderic zijn benomen door drukke jobs en hun dochtertje, en de situatie wordt na een tijd erg moeilijk.

Mathilde stelt zich wel wat inschikkelijker op als ze merkt welke gevolgen haar verblijf bij haar zuster heeft, en probeert hun leven wat te vergemakkelijken maar de inbreuk op de privacy van het gezin wordt moeilijker en moeilijker om vol te houden. De situatie kantelt keer op keer en als je het verhaal achteraf bekijkt na het te hebben uitgelezen, zie je eigenlijk een berekende vrouw naar voren komen, die een gok heeft genomen om weer een stabiel leven op te bouwen. Het boek zit goed ineen en eindigt zeker onverwacht.

Door de voorstelling die ik me eerst bij Foenkinos had gemaakt en de aanbeveling van Wil had ik echter een iets meer literair boek verwacht, en dat bracht dit boek als eerste kennismaking niet echt. Dit is eerder een soort psychologische thriller waarvan de stijl ook niet echt speciaal opvallend is. De boeken van Foenkinos blijken wel erg verschillend van toon en stijl te zijn. 

La famille Martin

We hebben nu vijf boeken uit het œuvre van Foenkinos besproken. Maar wat lazen we nog niet? Onder andere zijn nieuwste boek La famille Martin, verschenen in 2020 en vertaald in het Nederlands door Sanne van der Meij in 2021 met als titel De familie Martin. Het boek is volgens de flaptekst:

Een ode aan het schrijverschap en een lofzang op de verhalen die onze levens zijn. Al ontdekt zowel de schrijver als de lezer dat elk verhaal een ander in beweging zet. Voor we het weten raken we verwikkeld in het web dat door de Martins wordt gesponnen.

Op deze belofte valt weinig af te dingen, het maakt ons in elk geval nieuwsgierig! 

Tot zover deze 'reportage' over een veelzijdig kunstenaar. Het ene boek krijgt van ons wat meer waardering dan het andere, maar het beeld dat David Foenkinos ons weet te raken blijft fier overeind. En wat leuk dat hij onze berichtjes op Twitter opmerkt, vandaar de Franse quotes! Welke boeken van Foenkinos lazen jullie en/of nodigt dit artikel misschien uit tot meer?