Na de blog van Evy over de jonge Frans-Marokkaanse schrijfster Leila Slimani volgt  nu het stuk van Wil, die ook erg van de Franse literatuur houdt en ons een van haar favoriete Franse auteurs wil voorstellen: Françoise Sagan. Tea zal ons later nog van een stuk laten genieten van een andere Franse schrijfster. Vrouwen boven! Hieronder kom je nu meer te weten over Françoise Sagan.

Tekst: Wil
Redactie: Nathalie
Banner: Cies

In een onbewaakt ogenblik heb ik mezelf verleid tot het schrijven van een blog over een van mijn favoriete Franse schrijfsters uit een toch wel ver verleden… Françoise Sagan. En dat alles naar aanleiding van de recentelijk verschenen Nederlandse vertaling van haar laatste, niet eerder uitgegeven, onvoltooide roman met de titel De hoeken van het hart, een werkelijk raadselachtige vertaling van de oorspronkelijke titel Les quatre coins du coeur. Waarom werd het woord ‘quatre’ niet vertaald? De Franse titel op zich is al raadselachtig genoeg. Maar daarover later meer.

Wie was Françoise Sagan en waarom was zij zo bijzonder?

 Françoise Sagan (met haar echte naam Quoirez) werd geboren in 1935 in Cajarc (Lot) en overleed in Parijs in 2004. In 1954 op de leeftijd van slechts 18 jaar, volgens de wet nog niet meerderjarig, werd zij wereldberoemd met haar fijnzinnige, doch schaamteloze psychologische roman Bonjour Tristesse.

Men vond het boek een regelrecht schandaal in die tijd maar men kon niet ontkennen dat er een groot literair talent was geboren. Ruim veertig jaar schrijverschap zouden volgen. De grote schrijver François Mauriac noemt haar: “Un sacré petit monstre” en schrijft : "son mérite littéraire éclate dès la première page et n'est pas discutable.” (haar literaire verdienste spat meteen vanaf de eerste bladzijde af en is onbetwistbaar). Haar boek was inderdaad niet aan te slepen. Aan het eind van 1954 waren er al een half miljoen exemplaren van verkocht en maar liefst vertaald in twintig talen….

Sindsdien was Sagan niet meer uit de publiciteit weg te denken, o.a. door de vele succesvolle boeken die volgden, een dertigtal romans, toneelstukken, enz. Ook haar turbulente, bandeloze leven dat regelmatig de voorpagina’s van kranten en tijdschriften haalde, was daar debet aan. Ze was authentiek zichzelf, zag eruit als een jongensachtig meisje, een hard gezicht, donkere ogen, een pony tot op haar wimpers, hoge jukbeenderen en een haakneus. Ze was frêle, droeg graag geruite hemden met een leren riem er omheen, nauwsluitende jasjes, een cowboyhoed, stoorde zich nergens aan, geloofde nergens in, dronk veel (wodka en whisky), rookte de ene na de andere sigaret van het merk Kool, gebruikte drugs (Palfium met een medisch excuus), reed onverantwoord hard in snelle auto’s, kreeg een zwaar ongeluk, enzovoorts, enzovoorts. Ze hield van mannen en vrouwen, zonder een speciale voorkeur. “Je houdt van iemand, niet speciaal van een man of een vrouw”.

En dat klopt: Peggy Roche (model, styliste en moderedactrice) en Bernard Frank (schrijver en journalist) hebben haar haar hele leven begeleid. Sagan had altijd veel vrienden om zich heen, gaf veel feesten en verdween dan soms zonder enige aankondiging wanneer het haar teveel werd. Haar boeken schreef ze meestal ’s nachts of in volledige afzondering ergens in een piepklein appartementje in la Cité Florale dat ze gehuurd had van haar secretaresse Isabelle Held. Een vrouw die eigenlijk ook verliefd op haar was. Sagan dicteerde haar teksten aan Isabelle.

Haar zo herkenbare, vlotte, invoelbare schrijfstijl bleef haar hele leven lang. Sagan getuigt van een enorme mensenkennis. Haar romans zijn vaak complex met een cocktail van onrust, onvrede, verlangen, eenzaamheid en verveling. Overspel, driehoeksverhoudingen, onmogelijke liefdes en losbandigheid zijn niet weg te denken. Wel enigszins ongeloofwaardig, moet ik toegeven. Altijd met een afkeer van de liefde. De geliefden zijn vaak teder en wreed tegelijk. En het decor is steevast de gegoede Franse bourgeoisie.

Mooie, duidelijke citaten over de liefde, zoals Sagan erover dacht, las ik in Een liefde van Françoise Sagan van Annick Geille. Zij behoorde drie jaar lang tot de uitverkorenen van Sagan in de Rue d’Alésia en schrijft er eerlijk en openhartig over. Autobiografisch.

“Liefde is niet meer dan zelfverheerlijking. Ik geloof in passie. En niets anders. Twee jaar, niet meer. Nou vooruit dan, drie jaar.” “En het huwelijk, stomvervelend, daar begin ik nooit meer aan”.

“De man of vrouw van wie we houden bestaat niet”

“Vriendschap heeft een dikke huid terwijl de liefde zo broos en breekbaar is”.

Haar oeuvre

 Inderdaad, de vrijgevochten Sagan was niet bepaald een rolmodel voor de jeugd van toen maar haar boeken werden gretig gelezen door jong en oud. Ik heb er achttien in mijn bibliotheek staan. Na Bonjour Tristesse volgde Un certain sourire (1956), Dans un mois, dans un an (1957); Aimez-vous Brahms (1959), Chateau en Suède (toneelstuk 1960), Les merveilleux nuages (De wonderlijke wolken) (1961) en zo verder…  Vooral het zinnetje “Aimez-vous Brahms” werd in de zestiger jaren een cultzinnetje om als meisje uitgenodigd te worden voor een avondje uit. Dat was nog zo in die tijd…Veel van haar romans zijn verfilmd, zo ook Aimez-vous Brahms met in de hoofdrollen Ingrid Bergman, Yves Montand en Anthony Perkins.

De bij leven al legendarische Françoise Sagan overleed in september 2004, haar enige zoon, Denis Westhoff, geboren uit een kortstondig huwelijk met de Amerikaan Bob Westhoff, met enorme schulden achterlatend. Na ampel beraad heeft hij uiteindelijk de erfenis aanvaard en toen, geheel per toeval, vond hij tussen de vele paperassen het nauwelijks meer leesbare getypte, vaak gekopieerde manuscript van een onafgemaakte roman in twee delen (bedoeld voor twee romans?). Zo schrijft hij het in het voorwoord van Les quatre coins du coeur.

Hij heeft het manuscript eerst laten lezen door zijn vriend en uitgever Jean-Marc Roberts van Maison Stock die toch afzag van publicatie om diverse redenen. Er waren o.a. nogal wat hiaten, onduidelijkheden en inconsistenties in de tekst. Ook scheen het boek al eerder in bewerking te zijn geweest om er een scenario voor een speelfilm van te maken. Dus op zoek naar een hedendaagse schrijver om de roman te herschrijven… Helaas. Alom drong men er op aan dat Denis zelf de meest aangewezen persoon was om de tekst van zijn moeder aan te vullen en aan te passen daar waar nodig en zo min mogelijk te wijzigen aan de beroemde Saganeske stijl. Exact vijftien jaar na haar overlijden, vijfenzestig jaar nà Bonjour Tristesse is nu haar onafgemaakte roman Les quatre coins du coeur verschenen. Volgens haar zoon: “C'est un texte à 99,8% de Françoise Sagan”. Hij heeft slechts wat (zestig) gaten gevuld door ontbrekende woorden toe te voegen”. Voor de lezer eigenlijk wel een uitdaging om het verhaal af te ronden op de manier van Sagan, vind ik!  We vinden voldoende wanhopige opgekropte gevoelens van ongelukkige mensen… Een dreigend onheil is tot op de laatste bladzijde zeker aanwezig.

(Overigens wel heel bizar dat er mensen zijn die Denis Westhoff nu verwijten zijn zakken te willen vullen met deze publicatie. Iedereen weet dat er alleen maar enorme schulden waren voor deze enige erfgenaam. Denis trekt zich deze verwijten behoorlijk aan en overweegt alsnog het originele manuscript uit te geven, zo las ik in de Franse pers.)

Waar gaat dit boek over?

 Dit boek bevat een herkenbare Saganeske plot. De hoeken van het hart vertelt het verhaal van Ludovic Cresson. Hij is de dertigjarige enige zoon van Henri Cresson die flink fortuin heeft gemaakt door de handel in ”cresson” = tuinkers. Het hele gezin woont in een groot pompeus kasteel “La Cressonade” in de Touraine.

Ludovic is weer thuis na een afwezigheid van twee jaar die hij na een zwaar, bijna fataal auto-ongeluk doorgebracht heeft in ziekenhuizen en volkomen onterecht in psychiatrische inrichtingen door verkeerde diagnoses en medicatie. De heren medici gingen voor hun gelijk en gaven gemaakte fouten niet toe.  

De vrouw van Ludovic, Marie-Laure, die de auto bestuurde ten tijde van het ongeluk betreurt deze terugkeer ten zeerste. De rol van rijke weduwe paste haar al perfect en zij volhardt in haar denken dat Ludovic nog steeds debiel is. Zij is een en al minachting jegens hem. Zij weigert hem, “de zielige sukkel”, haar bed… Dat gesprek kwam toevallig patriarch Henri ter ore en hij gaat aan de slag om zijn enige zoon volledig te rehabiliteren. Enig seksisme is hem daarbij niet vreemd. Hij roept daarbij naast een chique hoerenmadam, ook de hulp in van Fanny, de lieftallige, elegante moeder van Laure die pas weduwe is geworden. Dat had hij beter niet kunnen doen.

Fanny komt een tijdje op de Cressonade wonen om het terugkeerfeest van Ludovic te organiseren. Zij ziet onmiddellijk dat Ludovic, weliswaar wat naïef en onvolwassen, niets meer mankeert, heeft goede gesprekken met hem en ja, de hartstocht tussen hen laait op! Onmogelijk natuurlijk, maar niet te stuiten. De onweerstaanbare roep van de lust. En dan is Henri eigenlijk ook nog wel zeer gecharmeerd van Fanny.Tja…

Schrijfstijl en Sagan-thema’s

Sagan beschrijft heel minutieus het vreselijke auto-ongeluk, de gevolgen en de nasleep ervan. Haar eigen ervaring! Ook de oplaaiende, zinderende hartstocht tussen Ludovic en Fanny wordt op onnavolgbare wijze verwoord. Daar heeft zoon Denis geen woord aan toegevoegd.

Men kan deze roman inderdaad geen meesterwerk noemen. Nogal gedateerd, en onaf… Eigenlijk vond ik dat helemaal niet zo hinderlijk. Mijn fantasie werd er wel door geprikkeld.

Genoten heb ik van de herkenbare Sagan-thema’s, van het zogenaamde “huis clos” van de familieleden die tot elkaar veroordeeld zijn, van hun egoïsme, de verveling, de droefheid, de angsten en zeker ook de vrees voor eenzaamheid van bijna alle personen. Ik vond haar cynische, ondeugende blik op de zogenaamde gegoede, zichzelf respecterende burgerij humoristisch die met veel uiterlijk vertoon en huichelarij kostbare feesten organiseert ter eigen eer en glorie. Voor mij was het in ieder geval pure nostalgie.

Hoe valt de titel te verklaren?

Eerlijk gezegd, ik weet het niet. Volgens mij is er geen verband tussen titel en verhaal. De titel werd in de pers ook al zeer bekritiseerd. Ten onrechte, vind ik. Het is ontegenzeggelijk een mooie titel. Maar raadselachtig. Misschien omdat het gevonden manuscript bedoeld was om uiteindelijk verwerkt te worden tot twee romans …?

Mijn advies is dan ook: lees deze onaffe Sagan. Ik ben heel benieuwd naar jouw mening en de mogelijke verklaring voor de titel!  En ik hoop op jouw eigen einde/ontknoping van het verhaal, zoals ik al eerder opperde. Een verrassende ontknoping à la Sagan?  Zijn er nog overlevenden of onbeschadigde mensen?