Stefan Hertmans (Gent, 1951) schreef zich samen met vele andere auteurs dit vreemde jaar dat 2020 geweest is, weer in de aandacht. Zijn nieuwste boek De opgang werd erg goed ontvangen en de auteur werd in verschillende media geïnterviewd om over dit verhaal te vertellen dat na zijn vorige romans Oorlog en terpentijn en De bekeerlinge weer nauw met zijn eigen leven verweven is.

Tekst & banner: Nathalie
Foto Stefan Hertmans: Michiel Hendryckx

De opgang

In deze roman vertelt hij het verhaal van een Vlaamse SS-er die tijdens de Tweede Wereldoorlog in het huis bleek te wonen dat Hertmans als jonge man in Gent als verloederd pand gekocht had. Pas 20 jaar later als hij het huis zelf verkoopt, gaat hij op zoek wat het verhaal is van de vroegere bewoner van dit huis. Langzaam komt Willem Verhulst in beeld, evenals zijn tweede vrouw, de Nederlandse pacifistische Mientje, en hun drie kinderen. Onder die drie kinderen is Adriaan Verhulst, die een vooraanstaande intellectueel en professor Geschiedenis, zou worden waarvan de auteur zelf nog les zou krijgen.

Door in de archieven te duiken en met de twee bejaarde dochters te spreken probeert Hertmans het verhaal van deze onverkwikkelijke maar fascinerende man te begrijpen. Hij volgt Willem Verhulst als opgroeiende jongen zowel als volwassen man die zelf verschillende liefdes kent en een eigen gezin sticht. Van dat verhaal maakt hij opnieuw een prachtige roman. Willem moet het vanaf zijn 13e zonder moeder stellen, en als oudere leerling en student rebelleert hij tegen de school door zich te keren tegen de Franstalige elite en het opkomende flamingantisme in Gent te omarmen. Hij komt onder de invloed van de Groot-Germaanse idee en radicaliseert verder naar extreemrechts. Uiteindelijk wordt hij een SS-er onder de Duitse bezetting.

Hertmans brengt op een menselijke manier de twee kanten van deze man naar voor: vooral zijn collaborerende leven met de Duitsers, maar ook het leven met zijn gezin dat door zijn vrouw pacifistisch en totaal anders werd opgevoed dan de ideologie van de man zou doen vermoeden. Tegelijkertijd brengt Willem Verhulst door zijn ideologische keuze zijn gezin wel in gevaar. Die tweedeling in dit verhaal vond ik treffend. Naast Verhulst zelf is zijn vrouw Mientje erg belangrijk in het verhaal én is het huis zelf ook een hoofdpersonage.
Er is geschreven dat Hertmans erg objectief blijft en niet oordeelt in dit boek over deze persoonlijk geschiedenis, hij zelf zegt dit ook trouwens. Uiteraard krijg je af en toe wel mee hoe de auteur dit verhaal zelf beleefd heeft.

Ook de taal waarin Hertmans dit verhaal drenkt, is wederom prachtig. Sommigen zouden deze wat complex en/of barok kunnen noemen; eenmaal je daaraan gewend bent, kan je je er wel helemaal aan laven. Hertmans vraagt veel aandacht van zijn lezer, maar je krijgt er heel wat voor terug!  

Een trilogie

Lezers van zijn vorige boeken zullen hierdoor niet verrast zijn. De parallellen met zijn vorige boeken Oorlog en Terpentijn en De bekeerlinge zijn al bekend(gemaakt). Het feit dat Hertmans deze drie boeken met zijn privéleven wist te verbinden, en dat hij op ingenieuze manier telkens hetzelfde soort perspectief wist te gebruiken, maakt van deze drie romans een soort trilogie over een lange tijd heen.  

De bekeerlinge

De bekeerlinge was het eerste boek dat ik las van Stefan Hertmans. Ik las het begin 2019 toen ik het besprak met onze leesclub in de lokale bibliotheek (en toen dat nog zonder problemen ging). Ik denk dat ik er nog altijd het meeste van houd van de romans die ik tot hier toe van hem las, want hoe Hertmans in dit boek de Middeleeuwen, de 11e en de 12e eeuw, induikt en tegelijkertijd de relatie met het heden niet verbreekt, en zijn hoofdpersonage achterna reist, nam me zeker direct in voor dit boek.

In dit verhaal volgt hij een jonge, christelijke vrouw, afkomstig uit Rouen van Normandische voorouders, die door haar familie achtervolgd blijft worden omdat ze wegvlucht met haar Joodse man. Dit is het begin van een wereldreis die doorheen Frankrijk en verder zal leiden tot in het Midden-Oosten. Hertmans leerde het verhaal van deze jonge vrouw kennen in zijn vakantiehuis in het dorpje Monieux in de Franse Provence dat een belangrijke functie in het verhaal heeft. Ook in deze roman kleurt hij de feiten die hij kent met zijn verbeelding in, waarschijnlijk het meest van al van deze drie romans, door de grote afstand in de tijd uiteraard en misschien daardoor kon ik me er net helemaal door laten meeslepen. Daarnaast is dit verhaal zo krachtig doordat het toch weer erg universeel én actueel is. 

Oorlog en Terpentijn

Oorlog en Terpentijn is Hertmans’ bestseller en een magnum opus. Het scoorde hoge toppen in de lage landen én in het buitenland. Het is hét boek uit 2013 waarin hij de schat die zijn grootvader hem naliet, namelijk diens cahiers over zijn jeugd en de Eerste Wereldoorlog, uit de doeken doet, en daarmee diep in de Vlaamse ziel snijdt. Door de hardheid van het verhaal en de meerlagigheid van vooral het eerste deel raakte ik er in het begin niet helemaal goed in, moet ik toegeven. Toch ben ik weer blij dat ik dit boek gelezen heb. Hoe een fijnzinnige jongeman die eigenlijk schilder wilde worden, zich staande moest houden terwijl hij moest meevechten in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog en ook een liefdesdrama moest meemaken, dat kwam uiteindelijk sterk binnen bij mij, en zo raakte ik best weer onder de indruk. Ik las dit boek tot mijn scha en schande pas vorige maand terwijl het al zo lang vanop mijn boekenkast aan het roepen was. Het was alsof ik het lezen van dit boek maar bleef uitstellen op de een of andere manier. Hier moest eens een einde aan komen.

Een groot oeuvre

Hertmans is van vele markten thuis: hij is roman – en verhalenschrijver, essayist, dichter en theaterschrijver. Ik vond een kortverhaal van hem in de bibliotheek van 10 jaar geleden, uit de serie Belgica van Stichting Voetnoot: Je portret. In dit kortverhaal maken we kennis met een man die in zijn vakantiehuis op Corsica een brief schrijft aan zijn geliefde Gabriëlle. Nadat hij alle foto’s van haar heeft vernietigd, schildert hij haar portret. Het is een ontluisterend verhaal met een onverwachte angstwekkende plot, een misdaadverhaal waardig maar net ook zoveel meer. Het verhaal wordt gevolgd door een verhelderend nawoord van cultuur- en boekenredacteur Dirk Leyman, waarin heel wat woorden van de auteur zelf te vinden zijn.

Als je leest dat Hertmans aanvankelijk te onbegrijpelijk en experimenteel schreef met een grote ‘beeldenvloed en woordenrijkdom’ en dat hij later toegankelijker zou zijn geworden, kan je niet anders dan constateren dat zijn latere romans inderdaad door een veel breder publiek zijn opgemerkt. Dat zou zijn begonnen met zijn roman Naar Merelbeke (1994) waarvoor hij genomineerd werd met de Libris Literatuur Prijs.

Een prijsbeest

Hertmans reeg van in het begin al heel wat literaire prijzen aan elkaar: Hertmans debuteerde in 1982 met de roman Ruimte, waarvoor hij direct de Prijs voor het beste Debuut kreeg evenals de Prijs van de provincie Oost-Vlaanderen. De verhalenbundel Gestolde wolken leverde hem in 1987 de Multatuliprijs op, voor de dichtbundel Bezoekingen uit 1988 kreeg hij de Arkprijs voor het Vrije Woord. De dichtbundel Muziek voor de overtocht werd genomineerd voor de VSB-poëzieprijs en kreeg in 1995 de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Poëzie en de Paul Snoek-prijs in 1996. (In 2006 werden zijn verzamelde gedichten onder dezelfde titel uitgebracht, dit even voor alle duidelijkheid.) De essays in Fuga's en pimpelmezen (1996) mengden zich in het debat over fundamentalisme, de oorlog in Bosnië en ideologieën, Slavoj Žižek, Jan Fabre, Paul Hindemith, Leoš Janáček en Elvis Costello, Bernard-Henri Lévy, George Steiner. Het reisverhaal Steden, verhalen onderweg verscheen in maart 1998 en stond op de shortlist voor de Generale Bank Literatuurprijs.

Voor Oorlog en Terpentijn ontving hij – hou je vast aan de takken van de bomen – o.a. de volgende nominaties en prijzen:

• de AKO Literatuurprijs 2014 voor Oorlog en terpentijn
• de Vlaamse Cultuurprijs voor de Letteren (Proza 2012-2013)
• de Prijs van de lezersjury van de Gouden Boekenuil 2014. 
• Nominatie Premio Strega Europea 2015 (Guerra e trementina)
• de Inktaap 2016             
• Nominatie Man Booker Prize 2017 (War and Turpentine)
• Spycher Literaturpreis Leuk 2017 (Zwitserland voor Der Himmel meines Grossvaters)

Voor De Bekeerlinge ontving Stefan Hertmans in 2016 de E. du Perronprijs en werd hij genomineerd voor de Prix Femina Etranger 2018 met de Franse vertaling Le coeur converti.

In 2019 ontving hij de Constantijn Huygens-prijs 2019 voor zijn gehele oeuvre. 

Veelgevraagd als docent en voor lezingen

Stefan Hertmans doceerde in de masteropleiding van de Koninklijke Academie voor Schone kunsten (KASK, Hogeschool Gent) en leidde er het Studium Generale tot oktober 2010. Hij doceerde of gaf lezingen aan de Sorbonne, de universiteiten van Wenen, Berlijn en Mexico City, Library of Congress (Washington), University College London. Voor 2012-2013 was hij visiting professor aan de Universiteit Gent in de faculteit kunstwetenschappen.

Wat ik zelf naast de drie grote romans hierboven vernoemd nog las uit het grote oeuvre van Hertmans:

• Antigone in Molenbeek, een theaterstuk uit 2017, om het te hebben over identiteit, migratie, terrorisme, gebaseerd uiteraard op de oude Griekse tragedie. Hier vind je mijn blog hierover.
• De blinde stoker van de hamam van Fez, een novelle die hij voor de Confituur-boekhandels schreef, ook in 2017
• Onder de koperen hemel, Neem en lees!, Vuurwerk zei ze: enkele oudere dichtbundels. De laatst genoemde dichtbundel vond ik nog niet zo lang geleden op een 'Hertmans'-tafel in de bibliotheek, waardoor die me nog het kortst in het geheugen ligt. Deze dichtbundel raakte me zo dat ik hem het maximum aantal sterren heb gegeven. Ik kan niet goed verwoorden waarom, maar de zinnen, de woorden, de taal: alles kwam gewoon tot zijn recht. En ik vond het prachtige gedichten.  
  
  

Er staan nog twee romans van hem in mijn boekenkast: Naar Merelbeke, en Harder dan sneeuw uit 2004. Wanneer ik me over deze twee ongetwijfeld ook sterke romans ga buigen, weet ik nog niet. Daarvoor heb ik weer een extra zak tijd nodig. Staat die ergens nog in de aanbieding toevallig? 

Welke boeken lazen jullie al van Stefan Hertmans? Las je De Opgang al? Ken je de schrijver al langer?