Koning Arthur is één van de bekendste figuren uit de geschiedenis van de literatuur. Eeuwenlang sprak hij tot de verbeelding van de lezers met zijn avonturen en queesten, ridderromans en gedichten, ridders en magiërs, en nog veel meer. Hoe zijn de legendes van Arthur ontstaan? Is hij gebaseerd op een echt bestaand persoon? Hieronder kun je je in een beknopte geschiedenis van Koning Arthur en de belangrijkste thema's van de legendes duiken zonder te grote spoilers voor wat je waarschijnlijk in Arthur, de koning van eens en ooit zal tegenkomen. 

Wie is Koning Arthur?

De Koning Arthur uit de bekende legendes en verhalen bestond niet echt, maar de man waarop hij waarschijnlijk op is gebaseerd zou mogelijk wel echt hebben kunnen bestaan. Hierover kunnen de historici het niet eens worden. Volgens sommige bronnen was er een Romano-Britse legeraanvoerder genaamd Arthur die in de zesde eeuw na Christus tijdelijk een einde maakte aan de Angelsaksische veroveringen in Brittannië nadat de Romeinen die provincie hadden verlaten. Hij zou meerdere slagen hebben gewonnen tegen de Angelsaksen als onderdeel van de Britse macht.

Naast andere mogelijke inspiratiebronnen voor Koning Arthur geloven sommige historici dat er geen enkele Arthur ooit echt heeft bestaan. Bronnen die direct uit de zesde eeuw stammen maken geen notitie van een Arthur, al moet gezegd worden dat er sowieso weinig geschreven bronnen zijn overgebleven uit deze periode. Het personage Arthur heeft in ieder geval de status van onsterfelijkheid bereikt. Al 1500 jaar wordt zijn naam genoemd. En tegelijk met zijn naam denkt men aan Merlijn, Lancelot, Guinevere, Excalibur, Camelot en het zwaard in de steen. De archeoloog Miles Russel heeft de conclusie getrokken dat Arthur zelf nooit echt heeft bestaan. Volgens hem is Arthur een samenvoegsel van verschillende historische figuren. Hoe dan ook, of Koning Arthur nu wel of niet echt heeft bestaan, zijn naam zal niet in de vergetelheid raken en altijd zijn mystieke sfeer behouden.

De Koning Arthur die we uit de verhalen kennen werd voor het eerst genoemd in een gedicht in het Welsh uit de zevende eeuw na Christus. De echte legendes werden pas eeuwen later geschreven. Er is geen één schrijver geweest die alle legendes verzon: het zijn meerdere auteurs geweest door de eeuwen heen die inspiratie bij elkaar vonden en voortborduurden op wat al voorheen was geschreven over Arthur. In onze eigen tijd zouden we dit als plagiaat bestempelen, maar in de Middeleeuwen was het heel gewoon en zelfs gebruikelijk om geen nieuwe verhalen te verzinnen, maar om oude verhalen te pakken en daar een nieuwe draai aan geven.  

De rode draad uit alle verschillende versies van de legendes (zonder al te veel te verklappen) is het volgende: Arthur is de zoon van Koning Uther Pendragon, één van de heersers in Brittannië, en is zijn troonopvolger. Al op jonge leeftijd verliest Arthur zijn vader, waarna hij door de magiër Merlijn ondergebracht wordt bij een lokale edelman om veilig op te groeien zonder dat iemand van zijn afkomst weet. Zonder een Koning en troonopvolger was er grote onrust in het land, waarop Merlijn een steen en aambeeld in Londen plaatste met daarin een zwaard. Alleen de wetmatige Koning zou het zwaard eruit kunnen trekken. We weten van auteur T.H. White dat hij veel ruimte heeft gemaakt in zijn boek voor de jeugd van Arthur en zijn avonturen met Merlijn. Om de rest van het verhaal van Arthur nog niet te verklappen zal ik niet verder ingaan op wat er in het latere leven van Arthur gebeurt. Ondanks dat dit eeuwenoude legendes zijn kan er nog steeds ruimte zijn voor verrassingen voor sommigen van ons. Bovendien weten we door de verschillende versies van de legendes dat elke schrijver zomaar een andere richting in kan gaan met het verhaal.

Wat maakt dat iedereen wel de verhalen rondom deze koning kent? In nagenoeg alle legenden bereikt Arthur een bijna goddelijke status. Het lijkt erop dat het komt door de spannende mix van mystiek, avontuur, romantiek, intriges en geschiedenis. De verhalen spreken tot de verbeelding. De underdog die een fenomenaal leider wordt. Het is waarschijnlijk dat het met name door de mystiek rondom de verhalen komt dat Koning Arthur zo populair blijft en iedereen er wel iets over weet. En zolang de mix van elementen mensen zal aanspreken, kunnen we net als de auteur T.H White zeggen dat Arthur koning is, voor eens en altijd.

De belangrijkste personages (spoilers!)

Arthur kennen we al, maar misschien is de magiër Merlijn wel nóg bekender. Deze tovenaar wordt vooral afgebeeld en beschreven als een stokoude man met lange grijze haren en baard. Hij zorgde ervoor dat de jonge Arthur werd ondergebracht bij een edelgezin (of in sommige versies bij een gewoon boerengezin) en veilig opgroeide. Hij was zijn leermeester en leerde de jongen boogschieten, zwaardvechten en Latijn.

Guinevere is de geliefde van Arthur en wordt zijn vrouw. Ze is het toonbeeld van hoffelijkheid, totdat ze echter een affaire aangaat met Lancelot, één van de ridders van de Ronde Tafel. Hun affaire begint in de afwezigheid van Arthur en zal een reeks van gebeurtenissen ontketenen. Lancelot was vóór de affaire de rechterhand en beste vriend van Arthur, maar door een relatie met Guinevere te onderhouden breekt hij met de belangrijke riddercode. Die code was voor ridders het allerbelangrijkste, want als er met die code werd gebroken zouden ze hun eer als ridder verliezen. De code ziet er in Le Morte D'Arthur er als volgende uit:

• Geen geweld of doodslag plegen
• Nooit bij verraad betrokken zijn
• Nooit wreed zijn maar kwartier geven wanneer daarom wordt gevraagd
• Dames, edelvrouwen en weduwen steunen
• Geen geweld gebruiken tegen dames, edelvrouwen en weduwen
• Geen gevechten aangaan vanwege ruzies zonder grond of winstbejag.
  
  

Morgana, ook wel bekend als Morgan Le Fey, is in de meeste vertellingen de vijand van Arthur en tevens zijn halfzus. In sommige verhalen is Morgana de moeder van Mordred, en in andere verhalen is haar zus Morgause dat. Zeker is echter dat Mordreds bestaan altijd een list of misverstand is, aangezien hij de teloorgang van Arthur inluidt en dat eigenlijk Arthurs eigen schuld is als vader van de jongen.

Een belangrijke ridder van de Ronde Tafel is Sir Gawaine. Hij is een neef van Arthur en is vooral bekend door het verhaal Sir Gawain and the Green Knight, waarbij zijn riddercode meerder malen op de proef wordt gesteld, maar hij steeds overwint.

De Ronde Tafel

De befaamde Ronde Tafel van Arthur wordt gezien als een van de belangrijkste symbolen van democratie. Door de ronde vorm is er geen hoofd aan de tafel, en dus is iedereen die aan deze tafel zit gelijk aan elkaar. Aan deze Tafel zat Arthur met twaalf ridders, waarvan een paar van de bekendste namen Lancelot, Gawain en Galahad waren. Het is onbekend of deze tafel echt heeft bestaan, aangezien houten voorwerpen bijna niet bewaard kunnen blijven door de eeuwen heen. Wel is er een tafel gevonden die uit de twaalfde eeuw stamt en tientallen namen van ridders bevat. Arthur zou echter veel eerder in de zesde eeuw hebben geleefd.

Queesten en testen

Eén van de belangrijkste en populairste plotlijnen in Middeleeuwse ridderverhalen was de queeste. Dit is een zoektocht die een ridder aanging en moest voltooien om zijn eer te behouden. De Heilige Graal is wellicht de bekendste van alle queesten, en verscheidene Arthuriaanse ridders probeerden die Graal te vinden. Meestal moeten de ridders die op queeste gaan een betoverd bos in waarin ze meerdere malen obstakels moeten overwinnen. Bij een queeste gaan ridders dus met een doel voor ogen op pad, en meestal is de queeste door God of door andere ridders aan een ridder opgedragen.

Als een ridderverhaal geen queeste bevatte, dan ging het over een test die de ridder in kwestie moest ondergaan. De ridder krijgt te maken met een dreiging, zoals een enorme trol die zijn weg versperd en die hij moet verslaan. Bij een test is geen einddoel in zicht, omdat de ridder niet zelf met een doel op pad gaat, maar er iets met hem gebeurd. Hij moet een uitdaging zien te overwinnen.

Hoffelijk en ridderlijk

Hoffelijke romantische verhalen draaiden in de Middeleeuwen om de interacties tussen man en vrouw. Een romantisch verhaal zoals wij hem hedendaags ook zouden classificeren. Een ridderlijk romantisch verhaal ging echter om de interacties tussen mannen, en dan specifiek gezien ridders. Het gaat om de ridderlijke en broederlijke relatie tussen de ridders en de avonturen die ze beleven, en niet om een echte romantische of seksuele relatie. 'Romantisch' wordt ook gebruikt om een stroming aan te duiden en heeft niet per se iets te maken met verliefdheid, zelfs wanneer het om een hoffelijk verhaal tussen man en vrouw gaat.

De historie van het Middeleeuwse boek en de Arthuriaanse legendes is rijk aan informatie en thematiek en is hierboven beknopt samengevat. Probeer tijdens het lezen van White's boek in gedachten te houden hoe de personages zich gedragen en hoe de symboliek naar voren komt. Waar worstelen de personages mee? Welke thematiek en boodschappen kan je onderscheiden?