Naast schrijver van romans, toneelstukken, essays en scenario’s was Jean-Paul Sartre een beroemd filosoof die gezien kan worden als de vader van het existentialisme.

Het existentialisme is zowel een filosofische als een literaire stroming die vooral in de jaren veertig van de 20ste eeuw tot uiting kwam. De gedachte van het existentialisme is dat de mens in essentie vrij is, niet in de zin van dat we maar van alles kunnen roepen en doen, maar vrij in de zin van er is geen God, geen vooruit gezet pad die ons leven leidt. De persoon zelf is vrij om zijn eigen pad te maken, verantwoordelijk voor zijn eigen daden en daarmee met zijn lot. Sartre vatte zijn gedachten samen in de uitspraak:

‘Existentie gaat vooraf aan essentie.’

Wat betekent we bestaan (existeren), en van daaruit bepalen we wie we zijn (onze essentie). Dat doen we niet op één moment in ons leven, maar voortdurend opnieuw, ons hele leven lang. Het bestaan is volgens Sartre dan ook een dynamisch proces waarin een persoon zichzelf definieert door zijn acties en keuzes. De aanwezigheid van andere mensen beperkt altijd je eigen vrijheid in het maken van keuzes. De ander ziet je altijd als een bepaald persoon met bepaalde eigenschappen. Pas als de mens zich los weet te maken van de voorstelling die anderen van hem hebben en in alle vrijheid keuzes maakt, kan hij existeren als authentiek persoon.

Het existentialisme van Sartre betreft overigens niet alleen de individu maar ook een grote betrokkenheid bij de wereld want juist de vrijheid in keuzes brengt een grote verantwoordelijkheid met zich mee waarbij men niet alleen moeten proberen iets van zichzelf te maken, zichzelf te goeder trouw moet zijn maar ook sociale verantwoordelijkheden heeft.

Juist in existentialistische romans komt de absurditeit en de zinloosheid van het bestaan naar voren. Vaak moeten personages de confrontatie aangaan met de gevolgen van foute keuzes en lijden zij onder de vervreemding die dat met zich meebrengt. Zo ook in ‘De Teerling is Geworpen’ die Sartre in 1943 schreef, maar die pas gepubliceerd werd in 1947.

Het verhaal speelt zich af in Parijs in een revolutionaire setting. Het plot draait om Eva en Pierre die geheel afzonderlijk van elkaar tegelijkertijd overlijden. Ondanks dat ze niet hemelsbreed ver van elkaar vandaan woonden hebben zij elkaar bij leven nooit ontmoet wat waarschijnlijk te verwijten valt aan verschil in milieu, zij van goede afkomst, hij had het beduidend minder goed. Pas na hun dood, vrij van materialistische en oordelende invloeden ontmoeten zij elkaar en bloeit er een liefde op. Dankzij artikel honderdveertig krijgen de twee geliefden kans om binnen  vierentwintig uur hun liefde te realiseren op ‘aarde’, mocht dit ze lukken dan wordt de vierentwintig uur omgezet in een leven lang, lukt het niet dan wordt hun tweede kans op leven ingetrokken. De vraag is of hun liefde sterk genoeg zal zijn om existentialistische motieven de baas te blijven als ze eenmaal terug geworpen worden op ‘aarde’. Sartre weet hier tot op het laatst goed mee te spelen waardoor je lang in het ongewisse blijft of het ze gaat lukken of niet.

 ‘De Teerling is Geworpen’ is oorspronkelijk een scenario, een blauwdruk van een film dat alles wat er te zien en te horen is in een film beschrijft. Dat het ook in deze vorm is gedrukt, zo worden de hoofdstukken bijvoorbeeld met een plaats als in een setting aangeduid in plaats van met een titel, geeft het geheel een satirische insteek. Bij het existentialisme gelooft men niet in God die ons leven heeft uitgestippeld en toch is daar de schrijver die het lot van de personages bepaald.

Een van de belangrijkste thema’s van Sartre was de existentiële vrijheid, hij ging daar zelfs zover in dat toen hem in 1964 de Nobelprijs voor Literatuur werd toegekend hij deze weigerde omdat hij bang was dat de prijs hem van zijn vrijheid zou beroven doordat het hem op een voetstuk zou plaatsen. Ook in ‘De teerling is geworpen’ draait het allemaal om het thema van de existentiële vrijheid. Zelfs de titel doet hierin mee. De teerling is een oude benaming voor een dobbelsteen. De zegswijze wordt tegenwoordig gebruikt in de betekenis dat bepaalde gebeurtenissen onherroepelijk in gang zijn gezet, de beslissing is gevallen en de gevolgen daarvan moeten worden geaccepteerd, zoals de gokker die de dobbelsteen al heeft gegooid. Onze essentie ligt dus niet vast maar elk individu is in de wereld geworpen en moet zelf betekenis geven aan zijn bestaan.  Met elke daad die je doet goed of fout (aan jezelf trouw of niet), bepaal je eigen lot. Hetzelfde geldt voor de oorspronkelijke Franse titel ‘Les jeux sont faits’ een uitdrukking die vooral gebruikt wordt in casino's en betekent dat de weddenschappen zijn geplaatst en er niet langer mag worden ingezet.

‘De Teerling is Geworpen’ is een boek dat ondanks de vorm van een scenario je de verhaalwereld intrekt en tegelijkertijd aanzet tot filosofische gedachten aangaande de onderwerpen van het existentialisme. Het is alleen jammer van enkele ongeloofwaardige stukken. Zo is er bij zowel Eva als Pierre het moment dat ze niet doorhebben dat ze al enige tijd dood zijn, zeker bij Pierre kwam dit bij mij erg ongeloofwaardig over daar niet alleen zijn stoffelijk lichaam op de grond ligt maar ook zijn fiets waarvan het wiel nog door draait. Waarom ziet hij de rest wel maar dat niet en waarom gaat hij daarna lopend weg in plaats van dat hij zijn fiets weer probeert te pakken. Ook blijkt hij later bij zijn terugkeer in het rijk der levenden enkel in zijn trui bij de schouderpartij te zijn geschoten wat mij op die plek juist echter een onmogelijkheid lijkt om dan niet geraakt te zijn, het was overtuigender geweest als dit een wapperend stukje trui was geweest in de zijflank. Ook keren Eva en Pierre terug in de tijd op het moment dat zij weer onder de levenden worden geplaatst naar het moment dat zij op het punt stonden te overlijden daardoor maken ze een gedeelte dat zich vlak na hun dood afspeelt nog een keer mee, alles loopt synchroon behalve een lied dat een straatmuzikant fluit is bewust anders gemaakt.  Misschien heeft Sartre dit gedaan met de optie dat de zwerver ditmaal een andere keuze heeft gemaakt, andere keuze, ander lied, ander lot. Toch komt ook dit bij mij plausibel over want waarom zou dan alleen net de zwerver een andere keus maken en de rest niet, en waarom nou net de zwerver, waarvan het uitzicht toch al zo nutteloos is.

Dit alles bij elkaar genomen is dan ook de reden dat ‘De teerling is geworpen’ van mij drie sterren krijgt.

Foto Jean Paul Sartre afkomstig van Wikipedia