Lees een in 2017 bekroond boek. Deze categorie is leuk voor lezers die toch stiekem een beetje nieuwsgieriger worden naar een titel als er op de kaft ‘winnaar van de…’ staat, want dat boek wint die prijs natuurlijk niet zomaar! Zo heeft Behold the Dreamers van Imbolo Mbue in 2017 de PEN/Faulkner Award ontvangen. Voor deze Taal Melange leest Literatuur Clublid Nathalie de vertaling, Zie de Dromers, terwijl Reader Lieke de Engelstalige editie voor haar rekening neemt. Wat vinden we ervan?

Door Lieke (met dank aan Nathalie van de Literatuur Club)

Behold the Dreamers is de debuutroman van Imbolo Mbue en gaat over een immigrantenfamilie. Jende Jonga en zijn vrouw Neni en zoon Liomi zijn vanuit Kameroen naar de Verenigde Staten gekomen op zoek naar een beter leven. Terwijl Jende met hulp van zijn familie en vrienden een baan krijgt als chauffeur van een topman bij Lehman Brothers, studeert Neni ijverig, want ze is vast van plan om apotheker te worden. Jende is niet gerust op het verloop van zijn aanvraag voor een verblijfsvergunning en er lijken problemen te zijn op het werk van Clark Edwards, de werkgever van Jende. Het is 2007-2008 en de kredietcrisis is ophanden.

Behold the Dreamers vs. Zie de Dromers

De Nederlandse titel is Zie de Dromers. Heeft de titel verwachtingen bij je gewekt en zijn die uitgekomen? Zou je wellicht andere associaties hebben gehad bij de originele Engelse titel, Behold the Dreamers? Zo ja, welke?

Nathalie: Er staat een blurb, weliswaar in kleinere letters, naast de titel, van Jonathan Franzen. Zo legde ik meteen de link met de VS en de politieke betekenis van het woord ‘Dromers’ daar, die groep immigranten die de ‘Amerikaanse droom’ nastreven, en al dan niet geboren uit ouders die immigreerden vanuit andere landen. De laatste tijd is de wetgeving daarrond door het gedoe door president ‘schtrumpf’ (zoals ik hem soms noem, met een Belgische kwinkslag) terug in het nieuws geweest. En met dit boek besefte ik maar weer eens dat die man speelt met de levens van andere gewone burgers, die daar leven en werken, en Amerika helpen ontwikkelen, etc. Daarover gaat dit boek. Mocht ik niet direct beseft hebben dat dit een Amerikaans boek was, had ik misschien niet direct die betekenis van het woord ‘dromers’ opgemerkt.

Lieke: Het kwartje viel bij mij een stuk later dan bij Nathalie. In eerste instantie dacht ik alleen maar ‘mooie titel’ en pas tijdens het lezen begon ik de link te liggen met de American Dream en DACA (The Deferred Action for Childhood Arrivals), al is die laatste niet echt van toepassing hier. Terwijl ik las over de lotgevallen van de Jonga familie en de financiële crisis werd ik als het ware de hele tijd met mijn neus op de feiten gedrukt. Het nieuwe beleid van de Amerikaanse president – ik noem hem regelmatig Drumpf (Make Donald Drumpf Again!) – maakt de American Dream voor vele migranten onbereikbaar; hoe hard ze ook werken. Jende en Neni zijn zeker geen vluchtelingen, maar een leven opbouwen in Kameroen is vrijwel onmogelijk voor hen. Daarom komen ze naar de Verenigde Staten.

De Jonga familie spreekt eigenlijk drie verschillende talen: redelijk formeel Engels (tegen hun werkgevers), Bakweri (vooral tegen hun familie en af en toe tegen elkaar) en een ongedwongen mengsel van Kameroens ‘pidgin’ Engels, (onder elkaar en tegen hun immigranten vrienden). Hoe is dit weergegeven in de vertaling? Zegt dit volgens jou iets over in hoeverre ze verdeeld zijn in hun ‘loyaliteit’ naar de VS en hun geboorteland?

Lieke: De manier waarop de Jonga’s schakelen van de ene naar de andere taal afhankelijk van met wie ze aan het praten zijn, voelt heel organisch. Ik denk dat dit gedeeltelijk komt doordat Imbolo Mbue zelf een migrant is afkomstig uit Limbe in Kameroen – hetzelfde stadje waar Jende en Neni vandaan komen. Ik vond het opvallend hoe de Kameroense personages, als ze zich op hun gemak voelen in het bijzijn van vrienden en familie, toch vaak terugvallen op de hen meer vertrouwde talen. Daarbij lijken ze zich comfortabeler te voelen, veiliger en meer in staat tot het maken van grappen. In zekere zin is het einde van het boek dan ook niet echt een verrassing; al druist het wel in tegen het principe van de American Dream. Juist daarom vond ik het zo passend.

Nathalie: Ik heb eigenlijk niet gemerkt in de vertaling dat er grote verschillen in de gebruikte talen waren, behalve dan het ‘formelere, meer respectvolle’ taalgebruik dat de Jonga’s gebruikten tegenover de Edwards familie. Als dat wel zo was, is dit in de vertaling toch niet zo goed naar voren gekomen, vind ik. Maar ja, hoe doe je dat ook als vertaler, het verschil duiden als twee verschillende talen naar één doeltaal, hier het Nederlands, vertaald moeten worden? Er kan hier en daar wel een opmerking over zijn gemaakt, maar niets opvallend is mij daarvan bijgebleven, eerlijk gezegd. Het verhaal op zich en de verschillende thema’s trokken ook wel meer mijn aandacht, veel meer dan de taal in feite.

Talkshows, bad guys & must-read

Wij kijken allebei (correct me if I’m wrong!) graag naar programma's zoals The Daily Show, Last Week Tonight etc. Begrijp je hierdoor de financiële crisis van 2007-2008 die als achtergrond van het boek dient beter? Is het überhaupt nodig om iets te weten over de bankencrisis om de kern van het verhaal te kunnen duiden?

Nathalie: Dat heb je goed onthouden! Die comedians geven mij wel een beeld van wat er in de VS leeft en wat er vooral rond kritiek bestaat uit hun eigen liberaal-progressieve hoek. Het is me toch vooral te doen om hun snedige, snelle humor en daar even van te genieten, hoor. Ik heb over de Lehman Brothers-affaire wel meer de uitleg gevolgd in de serieuzere journaals en programma’s die ik op onze nationale zender volg, denk ik. Het meeste leer ik toch nog van de lange stukken van John Oliver uit Last Week Tonight, die ontzettend goed gestoffeerd en beargumenteerd zijn.

Lieke: Volgens mij zei ik hardop ‘oh, nee’ toen ik las dat de werkgever van Jende voor Lehman Brothers werkt. De naam van dat bedrijf heb ik zo vaak langs horen komen bij The Daily Show tijdens de bankencrisis. Net als de ‘subprime loans’ trouwens. Economie is het katern in de krant waarvan ik altijd het minste lees, maar dankzij die satirische programma’s weet ik toch aardig wat van het achterliggende decor. Ik heb ook Dit Kan Niet Waar Zijn van Joris Luyendijk erbij gepakt. Dit is overigens allemaal niet nodig om Behold the Dreamers te kunnen begrijpen. Het was eerder een mooi excuus om mezelf een beetje bij te spijkeren over de kredietcrisis.

Dit boek heeft geen echte ‘bad guys’ en ‘good guys’. Welke uitspraak of handeling bevalt jou het minst?

Nathalie: Het klopt dat er geen boeman is gemaakt van Clark Edwards, die nochtans in de directie van Lehman Brothers werd geplaatst als personage. Ook al komt hij er toch nog het minst goed vanaf misschien, door zo op zijn werk gefocust te zijn, niets te hebben kunnen doen tegen het naderende debacle en ook zijn vrouw en zijn kinderen maar weinig aandacht te hebben kunnen geven. Ik vond vooral de relatie van Clark en Cindy Edwards met hun oudste zoon Vince nogal moeilijk en typisch: zijn vader wil dat hij in zijn voeten treedt, eenzelfde soort functie en zelfs in hetzelfde bedrijf ambieert, en dwingt hem te gaan studeren. Maar Vince ontwikkelt als tegenreactie een vorm van rebellie, waarmee hij net het materialisme van zijn ouders aanklaagt en meer het spirituele gaat opzoeken. Het is ook opvallend dat de twee zonen net bij de Jonga’s de warmte en de aandacht vinden die ze bij hen thuis ontberen. Ergens is dat ook wel een beetje wat cliché eigenlijk, maar ik denk ook wel dat het gewoon klopt in die omgeving.

Lieke: Ik had steeds meer moeite met het huwelijk van Jende en Neni. Dat is heel erg traditioneel: de man is de baas en zijn wil is wet. In het begin viel de weerslag hiervan op hun relatie nog mee, maar gaandeweg stelt Jende zich steeds vaker extreem autoritair op en Neni vindt het tegelijkertijd steeds moeilijker om zich hierin te schikken. Dat een man alle beslissingen neemt binnen een relatie, is echt niet meer van deze tijd. Het loopt ook behoorlijk uit de hand naar gelang de problemen van de Jonga familie zich opstapelen en Jende zich in toenemende mate ongelukkig voelt.

Wie zou dit boek absoluut moeten lezen en waarom?

Nathalie: Dat kan ik echt niet zeggen. Als je hiermee wil zeggen dat bepaalde figuren uit de politieke en/of de economische wereld, zich van de thema’s uit dit boek zouden moeten vergewissen, en dit boek ‘moeten’ lezen, ach daar zijn er altijd genoeg van te vinden. Ik denk echter niet dat dit zo werkt. Ik raad liever een boek aan lezers aan die dit verhaal graag zouden lezen en deze thema’s ter harte nemen. Dat kan ook eender wie zijn natuurlijk. Maar interesse en openheid moeten er wel zijn, anders is het verloren moeite!

Lieke: Dat bedoelde ik inderdaad! Een belangrijke functie van fictie is om lezers een inkijkje te verschaffen in de wereld van andere mensen. De Jonga familie bestaat niet, maar hun worsteling is er wel eentje die veel migranten doormaken. Het is makkelijk om na het lezen van een krantenbericht over migranten iets te mompelen over gelukszoekers, maar in een roman zoals deze komt zo’n verhaal pas echt tot leven. Het is persoonlijker, de personages worden meer dan hun land van afkomst en/of etniciteit en hun ervaringen worden meteen minder abstract. Het stimuleert de empathie en dat kan alleen maar goed zijn.

Behold the Dreamers en de vertaling zijn ons duidelijk goed bevallen. Nog niet overtuigd? Lees dan de recensie van Nathalie! Of kies jij toch liever een ander bekroond boek? Hieronder vind je meer suggesties.

Meer tips!

Crime: Under the Harrow van Flynn Berry | Tall Oaks van Chris Whitaker

Feelgood: Off the Clock van Roni Loren | The Moon in the Palace van Weina Dai Randel

Lit: LaRose van Louise Erdrich | Days without End van Sebastian Barry

SFF: The Obelisk Gate van N.K. Jemisin | Every Heart a Doorway van Seanan McGuire

YA: The Problem with Forever van Jennifer L. Armentrout | The Girl in the Blue Coat van Monica Hesse

Welk boek ga jij lezen voor deze categorie?