Op 6 juni wordt bekend welke roman dit jaar de Women’s Prize for Fiction gaat winnen. Vandaag bespreken we The Idiot en volgende week wagen we ons aan The Mermaid and Mrs. Hancock: welk boek maakt volgens ons de meeste kans op de prijs en waarom?

Door Lieke en Inge

Hier kun je de volledige shortlist vinden. Deze en volgende week nemen The Idiot van Elif Batuman en The Mermaid and Mrs. Hancock van Imogen Hermes Gowar het tegen elkaar op. Een historische roman over de jaren negentig vs. een historische roman over de jaren 1785 en 1786. Een verhaal over de opbloeiende relatie tussen een jonge studente en een oudere student vs. een geschiedenis over de band tussen een niet meer zo jonge courtisane, een scheepshandelaar van middelbare leeftijd en een zeemeermin. Allebei de romans gaan over het vinden van je plaats in de wereld, het nastreven van liefde en geluk en wat te doen als dingen en mensen niet voldoen aan je verwachtingen.

The Idiot

The Idiot van Elif Batuman, dochter van Turkse voorouders die aan Harvard heeft gestudeerd, gaat over de 18-jarige Selin, dochter van Turkse voorouders die aan Harvard gaat studeren. De roman is duidelijk gebaseerd op de ervaringen van Batuman aan de universiteit. Selin gaat, bijna bij toeval, een relatie aan (in het begin via de email en uiteindelijk ook in persoon) met de Hongaarse student Ivan. Enige tijd lijkt het erop dat The Idiot over die relatie zal gaan, maar Batuman gebruikt de strubbelingen van deze eerste ingewikkelde liefde om Selin – een intelligente, jonge vrouw met een pragmatische ‘go with the flow’ mentaliteit, die toch allesbehalve passief is - te vormen. Wie is zij? Wat wil zij? Geleidelijk wordt duidelijk dat ze niet kan ontsnappen aan haar neiging om alles vast te leggen: het schrijverschap is onvermijdelijk.

Vignetten

Het boek is opgebouwd uit vignetten. Deze geven telkens een gebeurtenis uit het dagelijkse studentenleven van Selin weer. In het begin zijn deze korte stukjes even wennen. De structuur doet wat fragmentarisch aan. Gaandeweg vormt het vanzelf één geheel. Iemands leven bestaat nou eenmaal niet uit een aaneengeregen stroom spannende ontwikkelingen. De roman is eerder een samenvatting van de hoogte- en dieptepunten; het soort momenten dat je je aan het einde van de dag nog levendig herinnert. Deze noemenswaardige episodes uit het leven van Selin zijn bijna zonder uitzondering grappig.

Tegenstrijdige gevoelens

Selin probeert zich door haar adolescentie te navigeren, maar dit is nog niet zo eenvoudig. Zoals het een jongvolwassene betaamt, worstelt ze met tegenstrijdige gevoelens. Ze stort zich met volle overgave in haar verhouding met Ivan, terwijl er tegelijkertijd een kloof tussen hen blijft bestaan, die in ieder geval gedeeltelijk in stand wordt gehouden door Selin. Hun contact is persoonlijk, maar eveneens afstandelijk en bevreemdend. Dit wordt onderstreept door het onvermogen van Selin om zich lichamelijk kwetsbaar op te stellen. Hoewel ze snakt naar fysieke intimiteit, slaagt ze er niet in om zich over een haar ongemak heen te zetten en zodoende lukt het haar niet om zich letterlijk bloot te geven. Ze wil het wel, maar ook weer niet. De ambivalente gevoelens die ze koestert jegens Ivan zorgen ervoor dat ze zichzelf steeds beter leert kennen.

Humor en #49

The Idiot zit vol met droge, scherpzinnige, prettige humor. De humor is vooral verpakt in kleine observaties van Selin aangaande het gedrag van haarzelf en anderen. Dit wordt een tikkeltje uitvergroot voor komisch effect en vervolgens wordt er licht de spot mee gedreven. Als Ivan vertelt over de keer dat hij een teleurstellend cijfer ontving voor wiskunde:

He stared into space, apparently transfixed with horror by the recollection of the C-plus.

Aangezien Batuman gek is op Russische literatuur, zit de roman vol met verwijzingen hiernaar. Een bijzonder meta-moment vindt plaats wanneer Selin tijdens haar zomer in Hongarije, waar ze lokale kinderen Engels tracht te leren, haar leven vergelijkt met War and Peace:

Hungary felt increasingly like reading War and Peace: new characters came up every five minutes, with their unusual names and distinctive locutions, and you had to pay attention to them for a while, even though you might never see them again for the whole rest of the book. I would rather have talked to Ivan, the love interest, but somehow I didn’t get to decide.

Door al deze boekenpraat - Selin gebruikt de opgedane kennis uit literatuur regelmatig als referentiekader - is The Idiot ook zeker geschikt voor categorie #49 van de reading challenge: lees een boek over boeken.

Boekenpraat

Inge: Hoe kijk jij naar de relatie tussen Selin en Ivan? Waarop is die gebaseerd? Wat vind jij daarvan?

Lieke: Ja, waarop is de relatie tussen Selin en Ivan eigenlijk gebaseerd? Af en toe komen ze heel dicht tot elkaar, voornamelijk in de e-mails, en is het alsof ze elkanders diepste verlangens kennen. Daar staat dan weer tegenover dat ze, elke keer als ze elkaar ontmoeten, zich gedragen alsof ze vreemden voor elkaar zijn. Heel merkwaardig allemaal. Volgens mij vinden ze de ander leuker als ze níet samen zijn. Ik heb de indruk dat ze niet zo heel erg geïnteresseerd zijn in elkaar beter leren kennen. Ze hebben zich, tijdens die emailuitwisselingen, een beeld gevormd van de ander en dat de realiteit dat dreigt onderuit te halen, vinden ze maar onhandig. Dat idee krijg ik door hun gedrag.

Ze zenden allebei ook zoveel onduidelijke, vaak tegenstrijdige signalen uit naar elkaar. Het past erg goed bij die leeftijd. Je weet niet precies wat je wilt, wat je moet doen om het te krijgen, je emoties gaan alle kanten op… Moet je zeggen wat je voelt en denkt of is dat not done? Ze hebben eigenlijk geen idee wat ze aan het doen zijn. Omdat Ivan wat ouder is dan Selin, merk ik dat ik hem dit onbestemde gedrag meer kwalijk neem dan haar. Alsof hij met haar gevoelens speelt. Maar Selin is zelf ook niet helemaal erlijk. De hele relatie (als je het zo kunt noemen) is een zooitje!

Lieke: Op pp. 279-282 komt Dostojevski aan bod en op p. 330 vergelijkt Selin haar leven met War and Peace. Wat vind je van alle schrijvers- en boekenpraat? Draagt het bij aan je waardering voor het boek? Waarom wel of niet?

Inge: Ik houd heel erg van de toespelingen over andere boeken in dit boek. Intertekstualiteit, met een duur woord. Natuurlijk is De Idioot het belangrijkste: het boek van Dostojevski over Prins Mysjkin die zo goed is dat hij voor gek wordt versleten. Ik vroeg me in het eerste deel van het boek af of en hoe Selin op de idioot lijkt. Ze is vooral naïef en bezig met studeren en opgroeien en schrijven en zichzelf een beetje leren begrijpen. Haar motivatie om in Hongarije Engelse les te gaan geven (p 192) is wel ingegeven door haar opvatting dat iemand die voordelen geniet in het leven, en zeker iemand die schrijver wil worden, bij twee opties moet kiezen voor de minst behoudende en de meest genereuze.

Het boek zit boordevol met verwijzingen. Om te beginnen de quote van Proust - uit Op Zoek naar Verloren Tijd - die het motto van het boek is (of hoe noem je zoiets?); over de idiote keuzes die we maken als we jong zijn en hoe graag we die ongedaan zouden willen kunnen maken. Terwijl we juist zouden moeten betreuren dat we die spontaniteit van vroeger niet meer hebben. Een troostend citaat vind ik dat. Conclusie: de adolescentie is de enige periode waarin we iets leren.

Een andere verwijzing die ik leuk vond, is dat Selin op een gegeven moment De Toverberg gaat lezen (nadat ze Dracula uitheeft, haha!) en zich daarin herkent, in het bijzonder in hoe ze daar twee ontbijten per dag aten, terwijl ze zelf in haar Hongaarse dorp ook de hele dag eten krijgt voorgezet. Komisch hoe ze vaak sprekende details oppikt uit boeken terwijl ze de essentie niet benoemt. De vergelijking tussen Oorlog en Vrede en haar leven in Hongarije, personages die opgevoerd worden en dan gewoon weer verdwijnen uit het verhaal, vind ik goed gevonden. Sowieso maakt ze rake opmerkingen over hoe mensen een verhaal construeren over hun leven, maar dat niet iedereen dit in dezelfde mate doet.

Individuele scores van de Readers jury:

Lieke: Vijf sterren, want de roman zit vol met belangrijke, herkenbare thema’s en is toch luchtig door de heerlijke humor. Ik heb het boek met smaak verorberd!

Inge: Vier sterren van mij. Ik val voor de humor in The Idiot en voor het absurde en toevallige van wat er gebeurt. Wat ik echter mis, is een visie van een oudere Elif of Selin op de belevenissen van de Selin van achttien. Iets over hoe verschillend Selin en Ivan in het leven stonden. Selin was veel empathischer; Ivan vooral egocentrisch. Welke invloed de relatie op het verdere leven van Selin heeft gehad.

Als je The Idiot al gelezen hebt: hoe is het boek jou bevallen? Als je The Idiot nog niet gelezen hebt: hebben we je leeslust opgewekt?