Grootse dromen over de toekomst in Conquistador van Johan Klein Haneveld

op 17 mei 2018 door Saskia in de Boekenhemel

Johan Klein Haneveld is geboren in 1976 en herkenbaar aan zijn lange weelderige haar en zijn Indiana Jones hoed die beloften schept van verre en spannende avonturen. Schrijven is voor hem zoiets als water en brood. Zonder kan hij niet. Hij heeft al acht boeken op zijn naam staan en publiceerde tal van korte verhalen. Deze verschenen in bundels zoals in Ganymedes 15, 16 en 17 en in diverse tijdschriften. In 2014 won hij de wedstrijd Trek Sagae met het verhaal Valstrik
Hij schreef twee non-fictieboeken, drie sf-thrillers en twee fantasyboeken waarvan het laatste in het najaar van 2017 verscheen. Conquistador , zijn eerste SF-bundel, verscheen eveneens in 2017.
Johan is nog lang niet uitgeschreven want dit jaar staat een tweede SF- bundel Het teken in de lucht en nog een SF-roman De afvallige ster in de planning.
Op Hebban nam hij deel aan de schrijfcyclus Verhalenwevers. Hij schreef de spannende tiende aflevering In het rijk van de steenvorsers
Naast het schrijven houdt Johan er nog een baan op na als eindredacteur bij het Tijdschrift voor Dierengeneeskunde. Schrijven doet hij voornamelijk op zijn laptopje in de trein. Hij is dol op zijn vrouw en zijn vier zoetwateraquariums en hij leest dat het een lieve lust is. Wil je hem graag ontmoeten? Als je een abonnement neemt bij de dierentuin Diergaarde Blijdorp en je bezoekt De Victoria serre dan is er een gerede kans dat je hem achter zijn laptop aantreft, druk bezig nieuwe werelden uit zijn mouw te schudden. Natuurlijk is hij ook niet weg te slaan bij evenementen als Elfia en de Dutch Comicon.

Het boek
De in 2017 bij Godijn Publishing uitgebrachte verhalenbundel Conquistador bevat elf verhalen en een novelle die zich afspelen in de verre toekomst. Het titelverhaal is de vierenzestig pagina’s lange novelle over ontdekkingsreiziger Jonas Janquill.

Wanneer de schrijver het over SF heeft, bedoelt hij ook echt science fiction. Klein Haneveld heeft namelijk grootse dromen over de toekomst. Hij begint het boek met de woorden ‘Voorbij de grenzen van tijd en menselijkheid’ en voert dat motto tot het haast onvoorstelbare door. Zijn verhalen spelen zich af in een en hetzelfde universum en ze worden in chronologische volgorde verteld. In de loop van de tijd vervaagt de grens tussen kunstmatig en menselijk leven steeds meer. Wat blijft over van wat wij als menselijke waarden beschouwen wanneer wij ‘KI’ gaan?

Het verhaal ‘Zelfmoordenaar ‘was een van laatste die Klein Haneveld voor deze bundel schreef. Omdat zijn verhalen zich steeds verder in de tijd afspelen en hij deze chronologisch wilde weergeven zocht hij nog een openingsverhaal. Dat werd 'Zelfmoordenaar', een verhaal waarin CEO’s hun bewustzijn laten overbrengen naar een computer om nog efficiënter te kunnen produceren. Wanneer hoofdpersoon Trevor vervolgens gaat rentenieren, laat hij zijn bewustzijn overbrengen naar een kunstmatig lichaam, een ruimteschip. Hoewel het verhaal qua thema een uitstekend begin vormt voor de bundel is het tevens een van de mindere verhalen uit de bundel. Het concept is veelbelovend maar het einde is op meerdere manieren ongeloofwaardig. Ten eerste vindt er in slechts enkele minuten tijd een technologische overdracht plaats door een kapotte machine. Hoe een kapotte machine dit voor elkaar krijgt wordt helaas niet uitgelegd. Ook is onduidelijk hoe het zit met de emotionele beleving van Trevor. Hij kan pijnsensaties ervaren maar reageert daar vrij koel op. Hij vertoont ook opstandig gedrag wanneer hij met iets vervelends geconfronteerd wordt, maar uit niets valt op te maken dat hij zich verontwaardigd voelt waardoor zijn opstandig gedrag een beetje uit de lucht komt vallen. Het komt allemaal wat verstandelijk over waardoor je je afvraagt of Trevor nog over menselijke waarden beschikt en of hij zich bewust is van het ontbreken van zijn emoties. Tenslotte volgt in de laatste alinea een zeer beknopte ontknoping en uitleg van het plot die de lezer voor een voldongen feit plaatst en nogal geforceerd overkomt. Het laat je onbevredigd achter.

De novelle Conquistador leest al stukken beter. Het speelt zich af in de vijfentwintigste eeuw. Hoofdpersoon Jonas Janquill is voortdurend op zoek naar nieuwe werelden en doorkruist met zijn ruimteschip ons zonnestelsel. Hij wordt bijgestaan door Jane, zijn digitale steun en toeverlaat en onderzoekt holle asteroïdes die door de mens verlaten zijn. In deze holle werelden vindt hij dataschijfjes waarop het al meer dan vier eeuwen oude verhaal ‘Rendez-vous with Rama’ van Arthur C Clarke staat. Evenals deze novelle verhaalt dit boek over een holle wereld die onbewoond lijkt. De dataschijfjes lijken een boodschap te bevatten die Jonas graag wil ontcijferen en hij gaat op zoek naar meer aanwijzingen.

De holle werelden die ontdekkingsreiziger Jonas ontdekt zijn wonderschoon, sprankelend en levensecht beschreven. In de gletsjerwereld krijg je het plaatsvervangend koud, de dinosaurussen lijken echt te bestaan en wanneer je op asteroïde DF-345 landt lijkt het wel zomer en proef je de lucht.

Conversaties tussen mensen vinden ternauwernood plaats in dit verhaal waardoor je alleen de innerlijke wereld van Jonas te zien krijgt. Deze gaat gevoelsmatig niet erg diep. Zijn depressie komt bijvoorbeeld een beetje vlak over. Het gemis van Jane en zijn band met haar is daarentegen beter uitgewerkt. Zo sprankelend als zijn beschrijvingen van de natuur wordt het echter niet.

‘Degene die jij Jane noemt leeft alleen in je verbeelding’
‘als je met mij praat hoor je wat je het liefst wil horen’

Jonas vertrouwt volledig op Jane die voor hem meer is dan enkel een computer. Hoewel Jane hem iedere keer voorhoudt dat ze alleen doet waarvoor hij haar heeft geprogrammeerd, behandelt hij haar iedere keer opnieuw als een persoon. Hij heeft namelijk de sterke behoefte om met iemand te praten en Jane staat voor hem synoniem met een vorm van menselijk contact. Ze vervult de behoefte van Jonas om als mens gekend te worden. Hun band geeft ook de complexheid van de verhouding van de mens versus techniek weer.

Terwijl Jonas op zoek is naar ‘echte’ dingen zoals bijvoorbeeld levende dinosaurussen in de holle asteroïden en menselijk contact, lijkt de rest van de menselijke samenleving alleen nog in kunstmatige en virtuele werkelijkheden te willen leven. Onderling menselijk contact is er nog maar nauwelijks. De meeste mensen lijken er geen behoefte aan te hebben, ze verkiezen een vorm van virtuele onsterfelijkheid. Jonas is echter een buitenbeentje, hij voelt zich in zo’n maatschappij niet thuis. De schrijver schetst in dit verhaal hoe de menselijke soort op het punt staat om zich te splitsen. Worden mensen kunstmatige machines of kunnen ze hun biologische menselijkheid bewaren?

In het elfde verhaal ‘De laatste ontdekkingsreis ‘ komt Jonas weer terug. Hij is voorbij zijn ‘bloed en lichaam’ dagen, wat suggereert dat hij lichamelijk niet meer bestaat. Toch is hij op een of andere manier nog ‘in leven’ in een heelal dat inmiddels oud en opgebrand is. Alle energie is op en het leven is tanende. Jonas gaat op zoek naar een parallelle wereld in de hoop daar leven te vinden. Hij blijft een ontdekkingsreiziger tot het einde der tijden. In deze vertelling is inmiddels geen duidelijk onderscheid meer te maken tussen menselijkheid en kunstmatigheid. Duidelijk is dat de hoofdpersonen zolang mogelijk willen blijven bestaan. Is deze drive dan een aanwijzing voor menselijkheid?

Thema’s
Ook in de andere verhalen komt het vraagstuk mens-zijn terug. Jammer genoeg blijven antwoorden op deze vraag voorlopig achterwege. De schrijver beschrijft veeleer de verschillende mogelijkheden die de mensheid op zou kunnen gaan. De lezer moet zelf invullen wat hij menselijk vindt of niet. Hopelijk krijgen we in de opvolger wat meer aanwijzingen over de fases in dit ontwikkelingsproces en over wat voor menselijke waarden er over blijven. De innerlijke worstelingen van de hoofdpersonen komen wat dat betreft niet helemaal goed uit de verf. De personages blijven wat vlak waardoor de lezer een beetje op afstand blijft. De verhalen slepen je daardoor ook niet mee hoewel de verschillende origineel bedachte toekomstmogelijkheden zeker fascineren.

Het gevoel om afwijkend van de rest te zijn komt in meerdere verhalen voor. Het anders zijn wordt gedoogd zoals in Conquistador waar mensen die natuurlijk willen leven in een reservaat worden geplaatst, oftewel veroordeeld zoals in 'Niet meer Vluchten' waar de hoofdpersoon achtervolgd en gepest wordt.
In ‘Overleven’ en ‘Het Goede leven’ en ‘Aasgier’ worden de thema’s overleven en het recht van de sterkste versus zelfopoffering ter bescherming van het leven uitgewerkt.

De verhalen uit de bundel kennen een duidelijk begin en einde en ook de opbouw is over het algemeen bevredigend. Soms loopt de ontwikkeling van de karakters wat te snel zoals in Aasgier, waar een aanvallend personage wel vrij plots een ommekeer maakt tot een beschermer van het leven.
De ploteindes lopen moreel gezien veelal goed af en laten je met een aangenaam gevoel achter. Zo probeert hoofdpersoon Dani uit het verhaal ‘Overleven’ een uitweg te vinden uit het dilemma ‘eten of gegeten worden’.

Conclusie
Conquistador is een bundel vol fascinerende verhalen over de toekomst. De karakters zijn in het algemeen wat vlak hoewel dat in de verhalen die in de ik-vorm geschreven zijn al wat minder opvalt. Daar staat tegenover dat de werelden en de concepten over de toekomst zo fantastisch en visionair zijn dat ze dit tekort alleszins goed maken. Dit boek is aangenaam om te lezen en het biedt bovendien een interessante kijk op onze technologische en morele toekomst.

Waardering: Een dikke 3 sterren

Tip
In navolging van Neil Gaiman vertelt Johan in zijn blog hoe de verhalen uit Conquistador tot stand kwamen. Hij vindt hij het een verrijking om te weten hoe schrijvers geïnspireerd werden tot het schrijven van hun verhalen. Wie benieuwd is naar hoe Johan aan zijn inspiratie kwam, kan dit hier lezen.

De volgende boeken zijn in aantocht:
- Op 29 september verschijnt bij Godijn Publishing een tweede bundel met SF-verhalen getiteld Het teken in de lucht.

- De SF-roman De afvallige ster verschijnt bij Uitgeverij Macc. De boekpresentatie vindt plaats tijdens de wintereditie van Castelefest. Het verhaal speelt zich af in hetzelfde universum als dat van Conquistador.
In deze roman krijgt politieagent Mogart de opdracht om op zoek te gaan naar de vermiste zoon van een godin. In zijn zoektocht komt hij terecht in een vreemde wereld vol vreemdsoortige wezens. Technologie bedreigt het leven en Mogart wordt geconfronteerd met zijn pestverleden.