Ik lees heel wat af op een jaar. Maar herlezen doe ik zelden. Hoe goed ze soms ook zijn, toch zijn er maar weinig boeken waarvan ik de behoefte voel ze een tweede keer te lezen. Als ik wat herlees, dan is het doorgaans een serie. Zo herlas ik de vierdelige Hyperion-serie van Dan Simmons, heb ik de drie aan elkaar sluitende series van Julian May over Het Veelkleurige Land, Het Land der Zieners en De Interventie (negen stuks) herlezen, herlas ik ook de zeven delen van Isaac Asimovs Foundation-serie, herlas ik … hm … dat moet het wel zo ongeveer zijn.

-- door Marvin --

Ik heb ze niet geteld, maar het aantal boeken van Stephen King in onze boekenkast moet zo ongeveer rond de honderd schommelen. In die lange rij staan uiteraard ook de zeven boeken die samen de serie van De Donkere Toren vormen, met daarnaast het achtste boek dat King er later aan toevoegde. Dat is een serie waarvan ik al heel lang denk ze nog een keer te willen herlezen. Ik kocht elk deel toen het voor het eerst in vertaling uitkwam, wat betekent dat ik in 1988 met lezen ervan begonnen ben. Nu deed Stephen King er heel lang over om de serie af te werken en ik heb de delen dan ook met lange tussenpozen aangekocht en gelezen, vertrouwend op mijn geheugen voor wat betreft de gebeurtenissen uit voorgaande boeken. Toch wilde ik ze ooit wel eens allemaal na elkaar gaan herlezen. Elk jaar neem ik me voor dat dit het jaar wordt waarin het gaat gebeuren. En elk jaar zijn er zoveel nieuwe boeken dat het er niet van komt. Op woensdag 17 februari 2021 was ik alweer bijna helemaal door mijn boekenstapel heen, op nog wat Engelstalige boeken na. Ik had net meerdere Engelstalige boeken na elkaar uit en had zin in Nederlandstalig. En toen zei een stemmetje in mijn hoofd: misschien is Het Moment nu wel aangebroken? En ik antwoordde: Ja inderdaad, vandaag is de perfecte DT-day, Donkere Toren-dag. Het was al avond toen die beslissing genomen werd, maar toch ging de helft van het eerste boek al meteen voor de bijl.

Leesorgie

Ik had me bij de start van 2021 voorgenomen om me dit jaar te werpen op het fenomeen leesorgie. Dat klinkt ranzig, maar uiteindelijk is het niets anders dan de door mezelf verzonnen vertaling van binge reading. Een beetje taalfierheid mag wel. Ik zoek elk jaar een of meerdere leesuitdagingen bovenop die van Hebban. Zo heb ik dit jaar een Vlaamse uitdaging lopen, en dus ook wat lezers zonder last van taalfierheid een Binge Reading Challenge zouden noemen. Ik stelde mij tot doel om series helemaal na elkaar uit te lezen. Dat doe ik normaal nooit. Tussen het eerste en laatste deel zitten soms jáááren, maar ik vroeg me al vaker af of de leeservaring anders zou zijn als ik alles na elkaar las, of dat ik net verveeld zou beginnen raken. Half februari had ik twee trilogieën geleesorgied en het was me bevallen. Het plan was om daarna de De Lange Winter-trilogie van A.G. Riddle te gaan lezen. Maar de uitgeverij bleef deze serie maar uitstellen, onder andere omdat in Nederland de boekhandels dicht waren. In Vlaanderen zijn de boekhandels altijd open gebleven dus ik had daar totaal geen boodschap aan, maar het gevolg was wel dat er nu plots tijd en ruimte vrijkwam voor een andere leesorgie. Het werd De Donkere Toren.

Meer dan 50 jaar oud

In een nawoord bij het eerste deel, dat in Amerika in 1982 verscheen, vertelt King iets over de ontstaansgeschiedenis van De Donkere Toren. Fans weten ondertussen al lang dat de basis van het verhaal een gedicht is dat King moest bespreken toen hij een cursus vroegromantische poëzie volgde, en dat was Childe Roland to the Dark Tower came van Robert Browning, gepubliceerd in 1855. Het is 204 versregels lang en begint zo:

Roland wordt erin vermeld, en ook Giles en Cuthbert. Roland werd het hoofdpersonage van het boek, Cuthbert een van zijn beste vrienden. Giles komt niet in het boek voor. Na bijna 200 lijnen is dit het einde:

Wie het een keer helemaal wil lezen, kan onder andere hier terecht. Childe Roland is een personage uit King Lear van Shakespeare en Robert Browning liet zich erdoor inspireren door het gedicht aan te laten vangen wanneer Roland op het punt staat tot ridder geslagen te worden en vervolgens een queeste wil ondernemen op zoek naar de Donkere Toren. Het was voor Stephen King genoeg om er een heel verhaal in te zien. En de eerste zin daarvan, die ook de eerste van het eerste boek is gebleven, vertrouwde hij al in maart 1971 toe aan het papier, op een oude Underwood-typemachine met gebarsten letter m en zwevende hoofdletter O.

Niemand had vast vermoed dat deze zin een halve eeuw later al miljoenen lezers zou hebben geboeid, filmmakers zou hebben geïnspireerd, striptekenaars inspiratie zou hebben gegeven, muzikanten aan het componeren zou hebben gebracht en zelfs de toen nog onbestaande game-industrie aan een idee zou hebben geholpen. Ooit, als virtual reality volwassen is, stappen wij, of onze nakomelingen letterlijk in de voetsporen van Roland Deschain van Gilead, op zoek naar de Donkere Toren. Let op mijn woorden!

In het nawoord bij boek één schreef King over zijn plannen met deze serie, en over zijn trage schrijven eraan. Hij voorspelde dat de serie in zijn geheel zo’n 3.000 bladzijden zou tellen en dat hij aan het huidige tempo ongeveer 300 jaar oud moest worden om ze af te werken. Gelukkig vond King op een gegeven ogenblik de drive om het gaspedaal wat dieper in te duwen. In 2005 verscheen de vertaling van het zevende en laatste deel en telde het werk 3.759 bladzijden. Onderweg kwam er nog een kortverhaal bij en na het verschijnen van de serie een volwaardig achtste boek, en zo kwam de teller op 4.142 pagina’s te staan.

Covers en versies

In deze artikelen bespreek ik de boeken zoals ik ze in mijn bezit heb en plaats ik ook de covers van mijn eigen exemplaren erbij. De boeken werden in het Nederlands uitgegeven door Luitingh-Sijthoff dus dat het formaat van de boeken onderweg naar de Donkere Toren een keer veranderde en de stijl van de covers zelfs meermaals, mag niet verwonderen. Gelet op de uitgeverij mogen we al blij zijn dat de serie niet halverwege werd stopgezet. Maar genoeg getreuzeld, het is hoog tijd nu om aan de bespreking te beginnen.

De scherpschutter (De Donkere Toren 1; 203 blz.)

Het eerste deel, getiteld De scherpschutter, is een aaneensluitend verhaal maar toch opgebouwd uit vijf korte verhalen die King in de loop der jaren schreef. De eerste twee verhalen (De scherpschutter en De halteplaats) schreef King na elkaar op die ene dag in maart 1971 waar ik het al over had, en de dagen erna. Het originele manuscript telt zo’n 40 pagina’s en King heeft het altijd bewaard. In oktober 1978 kreeg hij het eerste verhaal verkocht aan The Magazine of Fantasy and Science Fiction. De halteplaats verscheen pas in april 1980 in datzelfde tijdschrift.

King stak vervolgens een tandje bij en leverde de andere drie verhalen vrij snel daarop aan. Het orakel en de bergen verscheen in februari 1981, De Trage Mutanten in juli 1981 en De scherpschutter en de man in het zwart in november 1981. In juni 1982 werden de vijf verhalen dan in boekvorm gebundeld en dat is (in de vertaling uit 1988 weliswaar) het boek dat ik las. Van dit boek is in 2003 een revisie verschenen. Wie De scherpschutter vandaag de dag koopt, koopt die revisie, maar zelf heb ik deze nooit gelezen. Ik weet dus niet uit eigen ervaring wat er is aangepast. Ik heb me tevredengesteld met het overzicht van de aanpassingen dat op Wikipedia te vinden is.

Mijn versie van De scherpschutter telt 206 bladzijden, inclusief nawoord, terwijl de herziene versie 100 bladzijden dikker is. Dat mijn versie al even meegaat, merk je aan de bladspiegel, en dat is vast een eerste verklaring voor het groter aantal bladzijden. Tegenwoordig is een bladspiegel veel opener, met ruime kantlijnen, meer witregels en hoofdstukken die netjes op een nieuwe pagina beginnen. In oudere boeken staat alles veel dichter op elkaar gepakt. Ik deed ooit eens een vergelijkende studie tussen een oude en nieuwe versie van de sage van koning Arthur, en daarom weet ik dat 50% extra wat te veel van het goeie is om dat alleen met de bladspiegel te verklaren. Ik las ergens dat het verhaal De Kleine Zusters van Eluria in de nieuwe editie verwerkt is als proloog. Dit verhaal werd pas later door King geschreven en is terug te vinden in de verhalenbundel Alles is Eventueel uit 2002. Het telt alvast 65 bladzijden die hiermee te verklaren zijn. Blijkbaar vormt dat verhaal nu het nieuwe begin van De Scherpschutter en als dat klopt, dan is dat vreselijk. Ik weet niet of King dat zelf bedacht, of dat het een hersenspinsel was van iemand van zijn uitgeverij, maar het voelt niet juist. En dat heeft alles te maken met die epische eerste zin van het boek die ik hierboven al neergeschreven heb. Die zin is een eigen leven gaan leiden, en er bestaat grafische kunst waarin die zin verwerkt is. Maar ook komt de zin later in het verhaal nog terug en dat is niet zomaar. Wat mij betreft mag niets anders dan die zin de start van het boek zijn.

Alles aan De scherpschutter straalt western uit. De titel, het hoofdpersonage, de achtergrond. Tegelijk is ook het fantasy-element al aanwezig, met een mysterieuze toren, de man in het zwart, een queeste, vreemde wezens, en enige magie zoals wanneer John Chambers (Jake) in onze wereld sterft en op onverklaarbare wijze in Rolands wereld terechtkomt, een wereld die veel wegheeft van de onze maar dan in een verre toekomst waarin zowat alles naar de verdoemenis is gegaan. Als ik het boek anno 2021 lees, dan vind ik dat King soms wat heeft overdreven met zijn beeldspraak en clichés, maar men mag niet vergeten dat hij, toen hij dit schreef tussen 1971 en 1981, net erg vernieuwend bezig was. Zijn herziening uit 2003 pakt enkele van die dingen aan, maar omwille van de nostalgie hield ik het toch bij mijn eigen versie, die ik met vier sterren en een half beloon.

Wie heeft De Donkere Toren gelezen (of een deel ervan)? En was dat dan de oorspronkelijke of de herziene versie?