Iceberg Books

In september 2020 maakte een gloednieuwe uitgeverij zich bekend. Iceberg Books zou zich gaan richten op het vertalen van sciencefiction, met als aanvullende belofte dat begonnen series ook zouden worden afgewerkt. Zoiets klinkt natuurlijk als muziek in de oren van de vele scifi-fanaten in de Lage Landen die al jarenlang noodgedwongen uitwijken naar het lezen van anderstalige fictie. Het aanbod van eigen bodem is immers niet zo heel groot. Er zijn genoeg binnenlandse schrijvers van korte verhalen, maar slechts een klein aantal komt aan publicaties van boeklengte toe. Jasper Polane heeft zijn eigen uitgeverij Quasis en verder vind je via Zilverspoor/Zilverbron, Futuro en Godijn af en toe wel eens een scifi-boek, hoewel het aanbod toch altijd voornamelijk fantasy bevat. Slechts heel af en toe waagt een grote uitgeverij zich nog een keer aan de vertaling van een sciencefictionboek, maar dan voornamelijk als de auteur al een bekende naam is. Denken we recent bijvoorbeeld aan Slapen in een zee van sterren van Christopher Paolini of Project Hail Mary van Andy Weir. Met in het achterhoofd hoe de belangrijkste pion in het sciencefiction-uitgeverslandschap het lezerspubliek behandelt (onafgewerkte series en onbetaalbare boeken), was het dan ook reikhalzend uitkijken naar de eerste publicaties van Iceberg Books begin 2021. Het hele corona-debacle gooide wat roet in het eten, maar ook de mensen achter de uitgeverij zelf ontdekten dat een boek uitgeven langer duurt dan oorspronkelijk ingeschat. (Door de dreigende papierschaarste lopen de plannen van de uitgeverij in de toekomst waarschijnlijk nog meer vertraging op.) En zo duurde het tot in mei 2021 voor hun eerste boek ook echt boven de doopvont kon gehouden worden, een YA van Brandon Sanderson. Ik zit persoonlijk niet op YA te wachten, dus voor mij was het nog iets langer wachten op de eerste scifi voor volwassenen. Deze is er sinds half juni met de volledige Lange Winter-trilogie die in één klap samen werd uitgegeven, en door mij ook meteen samen gekocht. Een klein risico want je weet met een nieuwe uitgeverij toch maar nooit hoe de kwaliteit eruit zal zien. Maar dit initiatief is het steunen waard dus ik nam graag het risico.

Lange Winter 1 – Winterwereld – 383 blz.

De kwaliteit van het boek en de vertaling

Omdat de uitgeverij nieuw is, besteed ik bij uitzondering veel aandacht aan de kwaliteit van de uitgave, los van het verhaal. Het boek is precies wat je van een paperback mag verwachten. Het is op alle vlakken netjes afwerkt en is stevig. Ik behandel boeken tijdens het lezen zoals mijn vrouw: zacht en met respect :-) Een degelijk gemaakt boek ziet er na het lezen dan ook nog steeds als nieuw uit. Boeken van slechte kwaliteit vertonen toch altijd wat lichte leessporen, hoe erg je ook je best doet om dat te vermijden. Aan mijn exemplaar van Winterwereld zie je niet dat het gelezen is. Prima kwaliteit, dus. En de prijs is heel acceptabel, wat voor een veellezer als ik belangrijk is. De covers tenslotte zijn deze van de Engelstalige versie met Nederlandse opschriften en zien er aantrekkelijk uit. Er was inderdaad geen enkele reden om zelf een nieuwe cover te verzinnen.

De vertaling dan. Iceberg Books vermeldt in het boek een driekoppig redactieteam, en geen vertaler. Wie van dit team het boek vertaald heeft, weet ik dus niet. Maar de vertaling is goed, zonder kromme of houterige zinnen, zoals het hoort. Enkele taalfouten ontsieren de tekst maar zijn slechts sporadisch aanwezig. Zo komen nog wel eens woorden voor die onterecht door een spatie in twee gesplitst zijn (“Winter experimenten”, “wapen demonstratie”, dat soort dingen). Ik verwachtte het een beetje omdat ik deze fout al op de website van de uitgeverij had gezien in aankondigingen. Wat de “Winter experimenten” betreft vond ik al op de eerste bladzijden drie verschillende spellingswijzen terug: “Winter experimenten” dus, maar ook “Winterexperimenten” en “winterexperimenten”. Het eerste is fout, de andere twee zijn beide correct maar het is netter als de keuze om het met of zonder hoofdletter te schrijven consequent behouden wordt. Omdat de auteur in de Engelstalige versie driemaal “Winter Experiments” gebruikte, ligt het voor de hand het alternatief met hoofdletter te kiezen in de vertaling. Al met al, gelet op het aantal woorden dat fout gesplitst had kunnen worden maar wel correct gedrukt staat, is het een marginaal probleem. Verder kwam ik ook “kaarspelletjes” (p. 205) tegen en “ik verbrandt” (p. 28). De eerste wordt door de spellingscontrole van tekstverwerkers automatisch aangeduid en voor dt-fouten hanteer ik een nultolerantie, dus aan deze fouten til ik wel zwaar. Gelukkig heb ik hiermee nagenoeg alles opgenoemd. Over een geheel van bijna 400 pagina’s valt het reuze mee. Nul fouten zie ik liever, maar boeken zonder fouten worden helaas een zeldzaamheid. Ik besteed er voornamelijk aandacht aan omdat de uitgeverij nieuw is. In toekomstige besprekingen van boeken van Iceberg Books ga ik dat niet meer doen, aangenomen dat het kwaliteitsniveau even goed blijft.

Enkele vertaalkeuzen vind ik persoonlijk niet goed of ook wel eens grappig, maar ze zijn niet fout. Zo wordt tweemaal een druk in psi uitgedrukt. Dat is goed voor de Amerikaanse markt, maar persoonlijk zou ik zoiets omzetten naar pascal of bar, want psi gebruiken wij niet. (Andy Weir schreef al eens dat de Amerikanen de wereldwijd afgesproken SI-eenheden niet gebruiken omdat ze te dom zijn om ze te begrijpen. Hij is zelf Amerikaan dus hij mag dat zeggen.) Omgekeerd zag ik dan weer een te ver doorgedreven vertaling die niet bepaald gebruikelijk is en daarom grappig op mij overkwam. Die heeft te maken met het handshake-protocol bij digitale communicatie. De naam is zo ingeburgerd dat hij eigenlijk nooit vertaald wordt. In het boek wordt dit een “binnenkomende handdruk” en dat komt knullig over. Vertaalkeuzen als deze zullen altijd voor- en tegenstanders hebben dus ik vind het verder ook geen punt. Het is bijvoorbeeld wel heel goed dat de uitgeverij de moeite doet om Nederlandse woorden te gebruiken waar mogelijk. Steeds vaker laten vertalers Engelse woorden gewoon staan, ook al bestaat er een mooi Nederlands equivalent voor, en het Nederlands van steeds meer schrijvers uit het eigen taalgebied strekt ook niet bepaald tot voorbeeld. Daar kon ik de vertalers van dit boek in ieder geval niet op betrappen en dat is zonder meer een vermeldenswaard pluspunt.

Het verhaal

In een nabije toekomst valt onze planeet onverwacht ten prooi aan een ijstijd. In plaats van een klimaatopwarming, begint het ijs op te rukken en zakken de temperaturen razendsnel. Het duurt niet zo lang voor hele streken onleefbaar worden en massale migratiestromen naar de evenaar op gang komen. De oorzaak ligt bij de zon, maar waarom? Astronaute Emma is de eerste die vanuit het ISS telemetrie ontvangt van sondes die zijn uitgestuurd waaruit iets waardevols op te maken valt. Maar meteen daarop wordt het ISS vernietigd met Emma als enige overlevende. Op aarde wordt James in allerijl uit de gevangenis gehaald en meegestuurd op een missie om een mysterieus artefact in de ruimte te onderscheppen en te onderzoeken. De resultaten hiervan zijn allesbehalve rooskleurig.

Het initiële verhaalidee is goed en doet een beetje denken aan het recente Project Hail Mary van de reeds genoemde Andy Weir. Ook de manier waarop het boek is opgebouwd (met ik-perspectieven en veel probleemoplossend denken) lijkt veel op de stijl van Weir. Maar Riddle kwam van hen beiden als eerste met het idee, dus men kan hem niet van plagiaat beschuldigen. Bovendien hebben beide schrijvers het idee verder helemaal anders ingevuld. Riddle houdt de lezer aangenaam bezig en gebruikt technologische ontwikkelingen om die invulling vlot te laten verlopen. Een beetje te vlot, want het Star Trekgehalte waarbij ingenieurs werkelijk alles in geen tijd weten te knutselen en programmeren, is wel heel sterk aanwezig. Als we kijken naar hoe amateuristisch de nog steeds aanwezige corona-epidemie wereldwijd wordt aangepakt, dan weten we dat dit verregaande MacGyver-gehalte in Winterwereld, dat zich niet zo heel ver in de toekomst afspeelt, totaal onrealistisch is. Riddle had het zijn hoofdpersonages soms wel wat lastiger mogen maken.

De intermenselijke relaties op aarde en in de ruimte zijn opvallend beschaafd. In de werkelijke wereld ontaardt de helft van de betogingen in rellen en moeten ordediensten zelfs uitrukken bij watersnood omdat er ook dan plunderaars aan het werk gaan, maar in Winterwereld laat de miljardenbevolking zich zonder mopperen verplaatsen naar een van de drie overgebleven leefbare plaatsen op aarde, en aan het werk zetten in ruil voor een karig voedselrantsoen. Als lezer moet je je suspension of disbelief wel even oprekken om dat vlot te slikken.

Verder is het boek erg filmisch van opzet. Het is een snelle aaneensluiting van problemen en oplossingen, met net genoeg details om te bekoren, maar ook weer niet te veel zodat een zo breed mogelijk publiek bereikt wordt. De hoofdpersonages zijn opvallend slim en bezitten een bovenmatig goede mensenkennis. Bovendien zijn ze zonder meer goed van inborst. De obligate romance ontstaat vanuit het niets en snel, alweer als in een film waar deze ook vaak totaal overbodig is maar erin zit omdat dat kijkers aantrekt. Wat dat betreft toont Riddle zich heel commercieel ingesteld. Hij brengt elementen samen waarvan hij weet dat het gemiddelde publiek ze wel lust, en maakt het – in dit eerste boek tenminste – allemaal niet te ingewikkeld.

Het boek is voor volwassenen bedoeld, maar persoonlijk vind ik het YA-gehalte erg hoog. Geen tieners in de hoofdrol, dat niet, maar los daarvan weinig hersenkrakende dingen zodat een vijftienjarige (de ondergrens voor YA) met interesse voor dit genre maar nog weinig technische bagage, alles al vlot kan begrijpen. Voor lezers met ervaring in harde sciencefiction is het een erg makkelijk boek en is de uitdaging laag. Toch is het aangenaam om te lezen. Je verveelt je niet en gaat er vlot doorheen, en na afloop van deel één was ik blij dat ik ook de andere delen al in huis had, want ik was wel benieuwd naar hoe dit verder gaat.

Hoe de andere twee boeken me bevallen zijn, lezen jullie morgen en overmorgen.

Zijn jullie het idee van Iceberg Books om meer vertaalde sciencefiction beschikbaar te stellen genegen, of vinden jullie dat niet nodig?