Het is soms even zoeken naar een boek dat zowel Angèle, Eeke als ik graag willen lezen en dat nog geen van ons drieën gelezen heeft. Mijn voorstel voor dit boek viel gelukkig in goede aarde. Bovendien vind ik het plezierig namen van auteurs voor te stellen die soms wat in de vergeethoek zijn terechtgekomen. 

Op dit boek kwam ik omdat ik dringend eens iets van Elisabeth Marain (1943) wilde lezen wat tot nu toe nog nooit geluk was. Ik ben haar af en toe al eens tegengekomen in de buurt van haar collega Diane Broeckhoven met wie ze goed bevriend is. Volgens Wikipedia verjaart zij trouwens komende zondag, dus bij deze een proficiat gewenst! 

Elisabeth Marain won een aantal prijzen met haar baanbrekende roman Rosalie Niemand uit 1988, waarin ze het levensverhaal neerschrijft van een vrouw die als ongewenst kind in een gesticht voor ‘achterlijke kinderen’ was gestopt en later naar een psychiatrische inrichting onder een streng nonnenregime voor volwassen vrouwen verplaatst, hoewel ze geestelijk gezond was. En zo verspeelde deze vrouw 50 jaar uit haar leven. 

Het is stil waar het niet waait 

Ik koos een recentere – minder zware – roman van Marain, Het is stil waar het niet waait, uit 2015, waarvoor ze waarschijnlijk uit haar eigen leven putte. Als kind verhuisde de familie van Elisabeth Marain vanwege het werk van haar vader, die eerst zeeloods maar nadien kapitein ter lange omvaart was, van Brugge naar Berchem waar ze opgegroeid is.

Het is stil waar het niet waait gaat over het leven van 2 jonge mensen die als een blok voor elkaar vallen, maar waarvan de man Gustave twee liefdes heeft: hij wil Julia maar als echte zeeman ook de zee waar hij van jongs af naar verlangt. Julia weet dat ze in dit mondeling contract heeft toegestemd, maar het valt haar zwaar. Dit boek vertelt hun verhaal vanaf dat ze elkaar leren kennen tot ze samen een gezin hebben en heel wat kliffen moeten nemen om dat bij mekaar te houden.

Angèle: Met zijn drieën een buddyread doen betekent dat we lang wikken en wegen, en wanneer we dan tot een weloverwogen keuze komen, kan het soms zo maar gebeuren dat we voor een boek kiezen van een auteur die onbekend is bij een of soms zelfs twee van ons. Dat maakt het lezen in duo- of trio-verband zo leuk! Dat je buiten je bekende paden wandelt. Bij dit boek gold dat voor Eeke en voor mij. We hadden nog niet van de schrijfster gehoord. Gelukkig is daar nu verandering in gekomen. Ik ga zeker in de toekomst op zoek naar ander werk van deze schrijfster. Dat komt zowel door de inhoud van de roman als door haar manier van schrijven.

Eeke: Voor deze trioread had ik nog nooit van deze schrijfster gehoord, maar toen Nathalie voorstelde dit boek te lezen voor onze trioread werd ik zeer nieuwsgierig naar het boek. De flaptekst beloofde een mooi verhaal over de liefde, daar ben ik natuurlijk altijd voor in! 

Rustige en serene stijl, beschouwend maar empathisch gebracht

Nathalie: De stijl van dit boek is ingetogen/rustig en gevoelig volgens mij. Er staat geen woord te veel en toch wordt er op een heel mooie manier een verhaal en een sfeer neergezet van een ogenschijnlijk gewoon verhaal over een gezin waar de tijd haar werk mee doet. Op die manier dat de  je volledig kan meegaan in het verhaal van de twee hoofdpersonages dat wordt gebracht door een alwetende verteller, afwisselend vanuit beider perspectief.

Gustave en Julia zijn levensecht en realistisch weergegeven evenals de andere personages. Je kan gemakkelijk in hun gedachten kruipen en hun gevoelens heel goed begrijpen. Het is allemaal erg herkenbaar dus, uit het leven gegrepen. Ik moet wel toegeven dat ik mij goed moest concentreren om enkele jaren en bladzijden uit het boek die rustiger voortkabbelen, echt goed tot mij te nemen. Er is ergens een deel in het boek waar er minder vaart in zit waardoor mijn aandacht toch even inzakte.

Angèle: Het is niet altijd gemakkelijk om aan te geven waarom de stijl van een boek je aanspreekt, wat het nou precies is waardoor je het ene boek heel mooi geschreven vindt en het andere niet of minder. Als ik de schrijfstijl in dit boek zou moeten typeren, zou ik zeggen dat ik de stijl heel ‘rustig’, ‘sereen’ vind. Soms is het ook handiger om het ontbreken van kenmerken te noemen om duidelijk te maken wat je bedoelt: het is niet schreeuwerig; geen (nietszeggende) oneliners of enkele woorden die associatief na elkaar geplaatst worden; geen overdadig gebruik van vergelijkingen of van emotie aanduidende bijvoeglijke naamwoorden die ten overvloede gebruikt worden, terwijl de emotie van het personage allang bij de lezer bekend is.

De schrijfstijl van Elisabeth Marain mist deze kenmerken en daarom juist is dit boek mij zeer bevallen! Door haar mooi en goed verzorgd proza vielen de goed uitgediepte karakters op, kregen zij alle aandacht. Het boek heeft twee echte hoofdpersonages, maar daarnaast werden enkele personages ook sterk neergezet.

Ik vind het knap dat een roman die gedragen wordt door twee personages die op elkaar verliefd worden, trouwen, kinderen krijgen – ogenschijnlijk iets doodgewoons – pagina’s lang je weet te boeien. 

Eeke: Het liefdesverhaal over Gustave en Julia vond ik mooi, ontroerend en integer beschreven, tegen een achtergrond van de Vlaamse kust. De auteur weet met een zekere afstandelijke beschouwende stijl het verhaal weer te geven. Er wordt nergens op overdreven wijze ingezoomd op gevoelens en gedachten, en toch voel je als lezer continu de sfeer, de moeilijkheden en spanningen binnen de relatie van het echtpaar, en de worsteling die beide personages meemaken, elk op hun eigen manier.  Komt dit beschouwende wellicht door de alwetende verteller? Ik denk het, maar het is heel erg bewonderenswaardig dat tegelijkertijd de onderhuidse gevoelens en sfeer wel degelijk duidelijk voelbaar worden gemaakt. Overigens worden die spanningen nergens echt ‘zwaar’, het blijft perfect gebalanceerd, zodat het realistisch is, en voor sommigen herkenbaar zal zijn. 

Af en toe werd ik verrast door mooie Vlaamse woorden of uitdrukkingen, zoals ‘curieuzeneuze mosterdpot’, ‘weemoedig chansongeblèr’. Het taalgebruik is echter verder ingetogen, prettig leesbaar, beschrijvend en constaterend, zonder veel bijvoeglijke naamwoorden en met weinig tierlantijnen: ‘Hij kon helemáál niet dansen. (…) Daar was ze weer. Vlakbij! Een fijne mist lag over haar gezicht. Zweet. Ze moest zich wat meer inhouden, vond hij. Ze keek naar hem. Hij rook haar. En dan was ze weer weg.’ What you read is what you get, in dit geval. 

Thema’s en personages

Nathalie: Als Gustave eindelijk na zijn opleiding aan de Antwerpse Zeevaartschool inscheept als beginnend stuurman, leert hij André Renard kennen, een Waalse collega. Hij vertelt Gustave, die Julia dan nog niet zo lang geleden heeft leren kennen, over hoe hij zijn tijd moest verdelen tussen de zee en zijn gezin op het land en wat hij heeft meegemaakt, waardoor Gustave wel mistroostig moet worden en met enige vertwijfeling naar zijn toekomst kijkt. Hij wil er zich echter niet uit het lood door laten slaan. Gustave wordt heen en weer geslingerd tussen de liefde voor zijn vrouw en de vrijheid die hij voelt als hij onderweg is. Hij vaart zelfs mee op een van de eerste Congo- ‘villeboten’ wat een heel avontuur is voor hem. De avonturen die hij beleeft, wil hij helemaal niet opgeven voor een gezinsleven maar toch zal Julia erin slagen hem te overtuigen, en zeeloods te worden waardoor hij meer thuis kan zijn.

Terwijl Julia gelukkiger wordt, weet Gustave met zichzelf minder en minder blijf hoewel hij toch veel voor hun gezinsgeluk over heeft. Het is heel sterk hoe Marain beide kanten van het verhaal zo naar voor brengt dat je voor zowel hem als haar zo veel begrip kan opbrengen. Je snapt waarom geen enkele keuze gemakkelijk te nemen is. Het boek gaat over afstand tussen twee mensen die toch graag bij elkaar willen blijven, zelfstandigheid, verantwoordelijkheid nemen, principes, enz.

Even een uitstapje naar het echte leven: Er wonen toevallig enkele “zeemensen” in mijn buurt, en ook in mijn omgeving zijn er enkele mensen met familie die varen. Ook al zullen de vaarten wel ingekort zijn met de tijd en zijn er gelukkig moderne mogelijkheden gekomen om contact te onderhouden met het thuisfront in plaats van de super trage brievenpost die in dit boek beschreven wordt (!) , lijkt het me nog steeds een job met een zware sociale impact waarvoor je echt geroepen moet zijn. Respect! 

Angèle: Samenwonen, al dan niet in liefde verbonden, betekent altijd dat er concessies gedaan moeten worden. Hij, Gustave, is een zeeman in hart en nieren, voelt bijna meer liefde voor de zee dan voor zijn geliefde aan de wal. Zij, Julia, houdt van hem en wil hem dicht bij haar hebben, diep in haar hart vindt zij dat de plaats van een man bij zijn gezin is, dat hij er altijd moet zijn voor vrouw en kinderen. Zo is zij het gewend, zo zal het moeten zijn. Hij daarentegen heeft er nooit een geheim van gemaakt dat de zee voor hem alles is, dat zij, als ze hem die afneemt, een wrak ervoor terugkrijgt. Hoewel Julia min of meer met een dergelijk ‘contract’ (hij de zee, zij het land) akkoord is gegaan, zie je dat zij allengs heel geleidelijk steeds meer terrein wint, tot zij hem ‘binnen’ heeft. Tegelijkertijd met haar succes van ‘het binnenhalen van hem’ zie je bij hem juist verwijdering, hij neemt meer afstand van haar. 

Marain voert de lezer binnen in hun wereld van gedachten en gevoelens. Zij laat zien hoe de twee in hun binnenste reageren op bepaalde situaties en gebeurtenissen. En wel zó dat je als lezer hun beider gevoelens en standpunten begrijpt. Mooie voorbeelden hiervan zijn:

'"Als je zeeloods wordt, kun je eindelijk van je gezin genieten. Nooit meer hoef je dan in de winter die verschrikkelijke Oceaan over te steken.” Haar opmerking sneed door zijn ziel, iets onherroepelijks was in gang gezet.’

Later, na capitulatie van Gustave en de daaropvolgende verhuizing:

‘In de Vrijheidsstraat. Ze had moeten glimlachen bij deze naam. Misschien meer vrijheid voor haar dan voor Gustave? Ze wuifde de gedachte weg.’

‘Nu had ze haar man binnen handbereik. Wat meer was, hij rook nog altijd naar de zee. Niet enkel zijn kleren, maar evenzeer en onherroepelijk zijn huid. Ze had hem dus niet alles afgepakt.’ 

Van Gustave:

‘Julia! Ze konden elkaars gevoelens niet meer opsnuiven. Dat gebeurde wanneer er een scheur in je leven kwam. Die vergrootte de afstand tussen twee zielen.’

Eeke: De beide hoofdpersonages heb ik in mijn hart gesloten, hun ontluikende liefde en hun zoektocht in het leven waren zeer ontroerend om te lezen. De thema’s die hierdoor worden aangestipt zijn onder andere de vraag hoeveel je over hebt voor de ander, zelfontplooiing en zelfontwikkeling, de liefde. Mooi gedaan! De karakters zijn heel erg uitgebreid uitgewerkt waardoor je ze goed leert kennen. Wellicht heeft ook het feit dat de jeugd van beide personen uitvoerig wordt beschreven ertoe geleid dat je hen beter kunt volgen in het verhaal, dat je beter begrijpt waarom ze zo zijn geworden, en welke keuzes ze maken, waarom hun relatie gaat zoals die gaat, bewust maar zeker ook onbewust.  

Nathalie: Wat voor mij nog een belangrijk thema was in dit boek, is de keuze die Gustave wordt gesteld na de Tweede Wereldoorlog. De bezetting van België door Nazi-Duitsland tijdens W.O. II is een van de keerpunten in het verhaal. Gustave is dan zeeloods in Oostende. Het Belgische zeewezen laat Gustave en heel wat collega’s van hem in de steek en zij worden zo goed als gedwongen ingelijfd om hun job te blijven doen voor de Nazi-bezetters. Hierdoor wordt zijn naam echter besmeurd en dit zal hem na de oorlog leiden tot een principiële keuze om deze episode al dan niet met opgeheven hoofd te kunnen afsluiten. En wat dit als effect zal hebben op zijn huwelijk. Daarover word je tot aan het einde in het ongewisse gelaten. Ik vond dit een erg sterke verhaallijn!

Angèle: Een ander personage, Marjolein, de moeder van Gustave, krijgt eveneens aandacht in de roman, omdat zij een grote rol speelt in hun leven, bij Gustave als kind door haar grote ‘afwezigheid’, later bij Gustave en Julia vanwege haar hinderlijk claimend gedrag. Wanneer Marjolein als weduwe en verkeerde sympathieën tijdens de oorlog geen kant meer op kan, neem Gustave haar maar in hun huis: ‘Meteen liep ze door naar haar piano, over haar vermoeide gezicht gleed iets wat op blijdschap leek. Ze ging voor haar instrument zitten en sloeg enkele akkoorden aan.

“Hij staat vals,” zei ze tegen Julia die was blijven toekijken. “We zullen een stemmer moeten laten komen.” “Dat kost geld,” wierp Julia tegen. “Ik kan niet spelen op een vals klinkende piano.” Geen woord van dank, alleen egocentrisme. Een schoonmoeder om te wurgen! 

Eeke: Wat ik grappig vond, is dat muziek een grote rol speelt in het boek terwijl er tegelijkertijd zo’n mooi contrast is met stilte. Die continue zoektocht naar een balans tussen rust en spanning/opwinding, de rust van hun relatie en de onrust binnen hun relatie, de kalmte van de zee, de aantrekkingskracht van het opwindende zeeleven op Gustave. Die tegenstrijdigheid, muziek versus stilte, rust versus opwinding, zie je ook steeds terug in hun relatie en in henzelf.  De titel heeft hier uiteraard ook mee te maken: het is stil waar het niet waait, dit kan terugslaan op de zee, de relatie, de diepste gevoelens in iemands ziel. Perfect passend bij dit boek.

De slotsom 

Angèle: Ik heb genoten van dit boek en ben zeker geneigd meer van deze schrijfster te lezen. 

Eeke: Ik begrijp niet waarom deze auteur zo weinig aandacht krijgt, in elk geval in Nederland, en waarom dit boek zo weinig onder de aandacht is gebracht bij verschijnen. Het werk kan zich meten met andere grote Vlaamse namen! Ik ga zeker meer van haar lezen, zo ben ik erg benieuwd naar Rosalie Niemand, haar bekendste werk. 

Nathalie: Ook in Vlaanderen is Elisabeth Marain meer naar de achtergrond verdwenen, denk ik. Er zijn ook elk jaar nieuwe generaties die erbij komen natuurlijk. Maar dit boek is me uiteindelijk heel goed bevallen. Rosalie Niemand wil ik zeker nog lezen van haar.