Op mijn oproep om ook eens een Frans boek te lezen, kreeg ik reactie van de francofiele Wil. Zij wilde wel graag een Frans boek met mij lezen, en wilde graag Petit pays (Klein land) van Gaël Faye met mij samen lezen. Toevallig genoeg had ik van dit boek ... een Nederlandse versie liggen. Dus dat nog te lezen stapeltje Franse boeken wordt door deze buddyread niet kleiner. Maar wat vonden we eigenlijk van dit boek? 

De auteur van dit pareltje, Gaël Faye, heeft dezelfde achtergrond als het hoofdpersonage Gabriël in zijn debuut Klein land. Hij is geboren in Bujumbura, Burundi, en is de zoon van een Franse vader en een Rwandese moeder. De Rwandese burgeroorlog waaide in 1995 over naar Burundi en daarom vluchtte hij met zijn ouders naar Frankrijk, het departement Yvelines waar hij in aanraking kwam met rap en hiphop. Hij werkte na zijn studies twee jaar in Londen, en verhuisde later naar Kigali, Rwanda, zijn moederland, waar hij nu woont met zijn vrouw en kinderen. Vanaf 2008 werkt hij als muzikant, singer-songwriter en zanger. In augustus 2016 kwam zijn debuutroman Petit Pays uit, dat in Frankrijk direct goed ontvangen werd. Faye kreeg er een nominatie voor de belangrijke Prix Goncourt mee en de roman werd beloond met maar liefst 4 Franse literatuurprijzen, waaronder de prestigieuze Prix Goncourt des Lycéens in 2016.

Het boek is het verhaal van de kleine Gabriel, eigenlijk Gaby genoemd, zijn Franse vader en Rwandese moeder, en zijn kleine zus Ana, die samen in Burundi wonen. Eerst is alles nog peis en vree in het kleinste Grote Meren-land (naast Rwanda en reus Congo), maar dan wordt het eveneens een oorlogstoneel tussen Hutu’s en Tutsi’s en waar lange tijd de zweren die de oorlog aanbracht tussen de bevolking, nog zullen blijven open liggen.

Wil: “De hoogste tijd om weer een Frans boek te lezen. De keuze viel op het romandebuut van de alom geprezen Gaël Faye (succesvolle rapper, dichter, schrijver die doet denken aan Stromae, evenals Faye met Frans-Rwandese nationaliteit. Gaël preciseert dat het verhaal niet autobiografisch is maar het wel had kunnen zijn.

Elk jaar op zijn verjaardag, denkt Gabriel die nu woont en werkt in de regio Parijs aan zijn elfde verjaardag in Burundi die toen groots gevierd met o.a. een krokodil op de BBQ. Iedereen uit de impasse waar het gezin en nog enkele gefortuneerde families woonde was erbij. Het einde van het paradijs. En Gabriel wordt dan bijna depressief wanneer hij denkt aan zijn ouders, zijn vrienden, zijn zusje met wie hij halsoverkop naar Frankrijk moest vluchten voor de vreselijke slachtingen die hij zelf ook meemaakte. Zijn verloren jeugd. Waarschijnlijk is dus dat de titel “Klein land” eveneens verwijst naar zijn eigen “Petit Pays”, de impasse waar hij woonde en die symbool staat voor zijn eigen “Petit Pays Paradis” totdat hij zelf ook zijn eigen kamp moest kiezen…. met alle tragische gevolgen van dien en het een “paradis perdu” wordt.”

Nathalie: “Gaby beleeft er enkele gelukkige jaren. Zijn ouders hebben een mooi huis met enkele bedienden en hij beleeft er met zijn vriendjes van andere gemengde huwelijken en/of andere expats in een soort “gated community” heel wat avonturen en haalt er samen jongensstreken mee uit. Een eerste krak in dat geluk is de relatie tussen zijn ouders die stukloopt: je krijgt het gevoel dat het onevenwicht tussen de echtgenoten, de vader die zijn vrouw beschermd en gered heeft met hun huwelijk, samen met de heimwee van zijn moeder naar haar familie, daarvan de oorzaak is.

Maar dan wordt de sfeer steeds grimmiger, ook in hun eigen omgeving. Zo komen er tussen het personeel van het gezin onderling snel meningsverschillen op. Gaby begint te beseffen dat hij een halfbloed is, en wil geen kant kiezen, ook als zijn vriendjes dat wel gaan doen. Hij haat vooral de oorlog en de wapens die meer en meer rondom hen opduiken, en wil dit buiten sluiten. Hij sluit vriendschap met een Griekse buurvrouw en vindt daar de oplossing om zich af te sluiten van de steeds grimmiger wordende wereld: boeken. Hierin kan hij zich verliezen en mee bezighouden. Hij leest van alles wat en leert ook Europese verhalen kennen, naast de verhalen die hem als kind al werden verteld door zijn moeder. Maar toch haalt de oorlog hem in. Er wordt af en toe naar Rwanda gereisd, en op een dag heeft hun moeder, die niet meer bij hen woont, de genadeslag gekregen door ontstellend nieuws te hebben gekregen en er zelf achterna te zijn gegaan. Ze is zichzelf niet meer, en Ana, haar dochtertje, wordt er zelfs even door bedreigd. Een prachtige brief van Gaël naar zijn neefje Christian die van zijn leeftijd is en hen niet meer zal kunnen bezoeken, raakte mij midscheeps. Ook in Burundi escaleert de oorlog met alle gevolgen van dien.”

Wil: “Gabriel besluit, nu 20 jaar later, voor enige tijd terug te keren naar zijn geboorteland, zijn geboorteplaats en wij lezen in dit boekje zijn herinneringen. Door zijn uitmuntende, lichte schrijfstijl die ook enige humor niet uit de weggaat, zijn we a.h.w. ooggetuigen van de vele nostalgische en leuke momenten. De talloze prachtige natuurbeschrijvingen. 

Maar we lezen ook van de grote onmenselijke tragedie van destijds, de vele gewelddaden die hij van binnenuit haarfijn en vrij objectief weet te beschrijven. Vakmanschap!“

Nathalie: “Gaël kijkt op volwassen leeftijd terug naar deze jaren, dus weet je dat hij deze oorlog heeft kunnen ontvluchten. Toch zal hem eeuwig bijblijven wat hij allemaal heeft meegemaakt en doet een telefoontje hem terug naar Burundi reizen, om enkele antwoorden te kunnen terugvinden op vragen die hem blijven achtervolgen. 

Treffend linkt de auteur dit in de proloog aan de vluchtelingencrisis die Gabriel becommentarieert op een Franse tv:

“In de ogen van de publieke opinie zijn ze de hel ontvlucht om het eldorado te vinden. Kletspraatjes! Die niets zeggen over wat ze in zich dragen van hun land. Poëzie is niet informatief. Toch is poëzie het enige wat een menselijk wezen onthoudt van zijn tijd op aarde. Ik wend mijn blik af van de beelden die de werkelijkheid tonen, maar niet de waarheid. Misschien zullen deze kinderen die ooit opschrijven.”

Wil: “ Een van de heftigste, tranentrekkende scènes vond ik dat achter in een bar, een oude vrouw die niet meer bij zinnen is, vertelt over de bloedvlekken op de grond in het huis die op geen enkele manier verwijderd meer konden worden. Symbool voor deze genocide. Onuitwisbaar. En dan aan het einde van het boek blijkt zijn moeder toch nog te leven… Onherkenbaar… Hoe lang zal Gabriel nog blijven in Burundi..?
Een pareltje in de literatuur! Een naam om te onthouden.”

Nathalie: “De auteur slaagt er op prachtige wijze in de gedachten van de kleine Gaby neer te schrijven op zo’n mooie manier en tegelijkertijd ons in zijn verhaal vol angst en gruwel mee te slepen, ook door er humor en lichtheid in te brengen. Hij is een poëtisch en vertellend talent om in de gaten te houden!”

Ik had enkele vragen bij dit boek, die ik ook aan Wil heb voorgelegd:

1) Hoe betrouwbaar vind je Gaby als verteller? Ook als hij terug is in Burundi na 20 jaar? 

Wil: De schrijfstijl is onmiskenbaar die van een opgroeiende jongen met zichzelf als middelpunt. Hij beschrijft heel mooi zijn zekerheden en onzekerheden, zijn emoties, zijn angsten die hij niet durft te uiten. Zijn onvoorwaardelijke liefde voor zijn beide ouders, voor het personeel, voor een paar van zijn kameraadjes. De oorlog en de wreedheden die ook hem weten te vinden in zijn “havre de paix”, in zijn impasse. Hij weet er geen raad mee. Maar Gaby is een stoere jongen; hij durft zich niet te uiten of nauwelijks. Alleen bij Madame Economopoulos kan hij de wrede en onbegrijpelijke wereld ontvluchten. Zij begrijpt hem en biedt hem haar schuilplek, haar boeken en gedichten. Zelfs bij zijn vertrek geeft ze hem een toepasselijk gedicht mee. Voor de erfenis van die boeken keert hij ook terug.
M.a.w. ik vind Gaby als verteller behoorlijk betrouwbaar. In de laatste alinea in zijn boek schrijft hij:  

“Le jour se lève et j’ai envie de l’écrire. Je ne sais pas comment cette histoire finira. Mais je me souviens comment tout a commencé.”

Nathalie: “Ik vind zelf ook dat het verhaal van Gaby klinkt als die van een opgroeiende tiener die hij toen was. En dat is een zeer eerlijk verhaal, maar ook enkel vanuit zijn ogen bekeken. Hij verwijst ook veel naar zichzelf en Ana als zij als kinderen bijvoorbeeld er niet bij mogen zijn als hun ouders aan het discussiëren zijn, of als zijn vader hen ver weg houdt van de politiek, waarschijnlijk omdat hij er zelf niet van houdt en hij ook vreest dat het verder zal escaleren. Die conclusies trek je wel zelf als lezer. Gaby ziet ook wel in op sommige momenten dat vele dingen die rondom hen gebeuren zijn begrip nog te boven gaan. Je merkt ook dat Gaby wordt neergezet als iemand die zich buiten de conflicten wil houden, terwijl andere jongens wel kant kiezen. Waarschijnlijk is dat omdat hij van gemengde afkomst is, maar evengoed zou iemand in zijn situatie zich kunnen afzetten tegen zijn omgeving en een heel andere weg kiezen. Daardoor kan je wel heel goed met hem meevoelen ook als lezer. Pas als een vriend van hem iets verschrikkelijk overkomt, merkt hij dat hij hiervoor wraak wil nemen op anderen. De consequentie daarvan is wel veel erger dan hij verwacht had.”

2) Er zijn maar enkele expliciete oorlog-scenes opgenomen in het boek naar mijn aanvoelen. De oorlog, de angst en het geweld komt vooral aan bod soms maar in enkele pagina's waarin wordt verteld hoe het leven ondertussen verder gaat, maar het hele boek steunt er wel op. Ben je het daarmee eens, Wil?

Wil: “Daar ben ik het wel mee eens. Door zijn eenvoudige manier van schrijven is de angst, de opdringende oorlog voelbaar en tastbaar. Vooral ook het verhaal rondom zijn moeder en haar familie doet de lezer huiveren en je voelt letterlijk de pijn.”

Nathalie: “Sommige verhalen die Gaby meemaakt en er boven uitsteken, worden wel verteld maar hoe ze bv enkele maanden leven in hun huis zonder buiten te gaan gedurende het heetst van de strijd, daar worden eigenlijk niet zoveel woorden aan vuil gemaakt. Daardoor wordt misschien ook wel de duur en de sleur ervan benadrukt op een bepaalde manier.”

3) Wat vind je van de stijl en het taalgebruik van het boek? Toont dit aan dat hij een jonge auteur is die ook eerst rapper is geworden, of net niet?

Wil: “Daar heb ik even over na moeten denken en wat fragmenten herlezen. Het was wel duidelijk vanaf het begin door het taalgebruik en de woordkeuze dat het een jonge schrijver betrof (ook zonder het te weten…). En dan de rapper. Tja, ik denk het eigenlijk wel. Zijn schrijfstijl is heel melodieus (komt dat door mijn francofolie?). Zijn zinnen zijn vaak kort en ritmisch. Bijna op elke bladzijde staat wel een opsomming. Voor mij als leek op rapgebied is dat een kenmerk. Hij schrijft zoals hij zingt.
Een voorbeeldje over zijn ouders:

“Seulement mes parents étaient des adolescents paumés à qui l’on demande subitement de devenir des adultes responsables. Ils sortaient à peine de leur puberté, de leurs hormones, de leurs nuits blanches, qu’il faillait déjà débarrasser les cadavres de bouteilles sifflées, vider les culs de joints des cendriers, ranger dans leur pochette les vinyles de rock psychédélique, plier les pantalons pattes d’eph et les chemises indiennes.  Zo mooi!”

Nathalie: “Ik ken zelf ook niet echt iets van de stijlen rap en hiphop, maar ik denk wel dat de eerlijkheid en de poëzie kenmerken zijn die ook in sommige van deze teksten voorkomen. Zijn zinnen zijn helder en recht voor de raap, dat doet me er ook wel wat aan denken. Ik denk hiervoor bijv. aan Stromae en Starflam, naar wie ik vroeger wel eens luisterde, maar ook Coely die weliswaar in het Engels zingt. Het melodieuze dat Wil hier benoemt, was er in de Nederlandse vertaling wel wat uit, vrees ik. Dat is zeker ook niet gemakkelijk om te behouden als vertaler.”

Hier vind je de recensies van Wil en die van mezelf om ook even na te lezen.

De volgende buddyread zal verschijnen begin november samen met Wendy en wordt het debuut van de Belgische columniste en mensenrechtenactiviste Samira Atillah met als titel Zijn naam was Youssef. Ook voor later zijn er al enkele buddyreads vastgelegd, zie https://www.hebban.nl/spot/villa-nathalie/nieuws/buddyreads-op-villa-nathalie .