Een paar jaar geleden las ik Nultijd van Juli Zeh. Toen schreef ik er blijkbaar al een recensie van. Vanmorgen bespraken we dit boek gedurende enkele uren in mijn fysieke leesclub en heb ik het opnieuw hiervoor gelezen, maar dan in het Duits, een digitale versie via de Goethe Onleihe-bibliotheek. Omdat ik het in mijn rijtje boeken voor buddyreads had gezet, meldde Roosje zich om het boek samen met mij te lezen, wat ik wel heel tof vond.

Dankzij André, onze leesclubbegeleider, vanmorgen heb ik nog veel meer uit dit boek kunnen halen dan de eerste keer toen ik het gelezen had. Het verhaal is als volgt samen te vatten: een koppel komt naar Lanzarote om te leren diepzeeduiken. Jola is een jonge Duitse actrice die in een soap speelt, en aast op een rol in een filmproject over de Oostenrijkse Lotte Baierl - Hass die gekend is als de eerste vrouw in de wereld van het diepzeeduiken en die met haar man Hans Hass enkele prachtige onderwaterfilms heeft gemaakt overigens. Die film waarnaar Zeh hier verwijst, gebaseerd op Lotte Hass’ autobiografie, is trouwens ook daadwerkelijk gedraaid. Daarom wil Jola natuurlijk leren duiken. Haar generaties oudere vriend Theodor Hast is een schrijver die een grote succesroman heeft geschreven maar nu met een writer’s block zit en hoopt nieuwe inspiratie te vinden door deze vakantie op dit paradijselijke eiland. Ze komen terecht bij de Duitse Sven, die de duikinstructeur is, en zijn partner Antje die al het logistieke en administratieve van de duikvakanties voor hun klanten regelt.

Aan het begin van dit boek zou je op het verkeerde been gezet kunnen worden en snel gaan denken dat dit een romantisch verhaal wordt tussen deze vier personages. Maar al snel kom je te weten dat Jola en Theo geen normaal koppel zijn en beide nogal een speciale persoonlijkheid hebben. Ook Sven en Antje hebben zelf uiteraard hun eigen psychologische rugzak mee die gaat meespelen in hun beslissingen.  Het verhaal, een psychologische thriller bijna, is ook geschreven nadat de beschreven gebeurtenissen zijn plaats gevonden vanuit het perspectief van Sven. Zijn verhaal wordt afgewisseld met dagboekfragmenten die door Jola zijn opgeschreven, die echter compleet tegengesteld zijn aan zijn verhaal. Daar kom je snel genoeg achter. En er kan misschien ook al gewaarschuwd waren dat zelfs na het einde van het boek je als lezer nog zelf in dubio blijft over wie nu gelijk had, en dat je dit zelf moet/kan invullen. Zowel Sven als Jola zijn beide onbetrouwbare vertellers, wat best wel speciaal is.

De relatie tussen Theo en Jola kenmerkt zich door een gewelddadige dominantie van de oudere Theo en de provocaties van Jola die zijn gedrag in de hand blijven werken en hem nodig heeft om hogerop te geraken. Ze zoeken beiden de kicks op van (ongeoorloofde) risico’s te blijven nemen, en brengen zo Sven die eigenlijk gevlucht is uit Duitsland en net de vrijheid opzocht onder water, niet meer beoordeeld wilde worden, de prestatiedruk niet meer wilde voelen, terug met beide voeten op de grond. Door de relatie die hij met beiden ontwikkelt, kan hij zich niet meer onttrekken van de wereld en moet hij ontdekken dat ook in een paradijs, mensen niet volledig vrij kunnen zijn van elkaar, hun omgeving, zichzelf.

Zeh, die rechten heeft gestudeerd, speelt in dit boek enorm met de waarheid, en draait de rollen van dader en slachtoffer regelmatig om. Van de waarheid van een getuigenis kun je nooit helemaal zeker zijn, ook als er niet in gelogen wordt maar door de individuele beleving van iets, een afstand in tijd die dingen hervormt, enz. Dat ze elementen van een thrillerverhaal inbrengt, en de plot best spannend maakt, verhoogt ook het plezier om door te lezen natuurlijk

Ook komt er maatschappelijke en kritiek op haar eigen – literair-artistieke – wereld naar voor door de schrijfster. Zowel door de schets van de redenen waarom Sven vertrekt uit Duitsland - de druk en de beoordelende maatschappij van wat je goed doet en wat niet - als het neerzetten van de decadente en oppervlakkige wereld die geschetst wordt waarvan Theo en Jola deel uitmaken, en hoe scherpe concurrentie en jaloezie daarin ook een rol spelen. Het is geen fris beeld dat je daardoor krijgt van deze wereld.

Wel prachtig beschreven zijn de onderwaterscènes trouwens, die beeldend worden weergegeven, waar je de zee als het ware mee kan ruiken en bekijken door de ogen van de duikers in kwestie.  De namen van de flora zijn wel sneller te begrijpen uit de Nederlandse dan uit de Duitse versie, moet ik zeggen. Sommige namen moest ik toch terug opzoeken om weer te weten te komen wat ze betekenden. Beeldspraak zit er echter niet veel in de taal. Zeh’s taal is scherp en helder, ze bedient zich niet of zelden van verfraaiingen wat dit boek ook niet behoeft als register. De twee beelden die wel naar voor komen in het verhaal zijn ten eerste dat kunst geen moraal heeft – zie Theo – en ten tweede de oorlogstaal die er wel in naar voor komt, zowel tussen Theo en Jola, als tussen Jola en Sven  en zelfs tussen Sven en Antje. Zo is het kwartet ook aan elkaar gelinkt als het ware.

Als je oplettend dit boek leest, haal je er dus enorm veel uit. Het boek krijgt nog steeds 4 sterren van mij.

Wat vond Roosje eigenlijk van dit boek?

Haar woord tegen zijn woord

Drie mensen spelen een grote rol in deze roman: Sven, de duikinstructeur op een Canarisch eiland, Jola, de soapactrice en Theo, de schrijver. De laatste twee zijn een stel. Jola bereidt een serieuze rol voor, een belangrijke historische vrouwelijke duiker. Theo heeft maar pas één roman geschreven en heeft een writer’s block. Een vierde persoon is Antje, de toegenegen vriendin van Sven.

Jola en Theo hebben een destructieve relatie. Hij drinkt te veel, is vermoedelijk impotent, mishandelt haar waarschijnlijk ook. In hun Who’s-afraid-of-Virginia-Woolf-achtige relatie wordt Sven stukje bij beetje betrokken en Antje in zijn kielzog ook. Er wordt veel ‘effort’ gestopt in die destructieve relatie. Ze kunnen niet mét en niet zónder elkaar. Dat soort zeer vermoeiende verhoudingen. Andere mensen zijn hier altijd bij nodig, om te manipuleren en als verlengstuk van de personen in kwestie in de marteling van elkaar. Eerst elkaar helemaal afmaken om het daarna weer goed te maken, eventueel met heel heftig goedmaak-seks. In dit geval - van goedmaak-seks - heeft Theo de schijn tegen omdat hij impotent lijkt te zijn, maar die mededeling komt voornamelijk van Jola, dus je weet niet of ze dat alleen maar zegt om te pesten.

Sven is om persoonlijke redenen Duitsland ontvlucht; Antje was zo dol op hem dat ze vanzelf meekwam. Zij houdt meer van hem dan hij van haar.

Van alle personages is Antje de sympathiekste, maar ook de meest oppervlakkige.

Terwijl ik een ander boek aan het lezen was en me afvroeg tot welk genre dat boek hoort, stelde ik me ook de vraag welk genre van toepassing is op Nultijd. Ik zou zeggen een psychologische roman, in de verte heeft het boek iets van een thriller. Wat direct opvalt in deze roman is dat er twee perspectieven zijn, die bovendien sterk uiteenlopen. Die van Sven, zijn hoofdstukken zijn genummerd met cijfers, en die van Jola, herkenbaar als dagboeknotities. Direct merk je dat hun beleving van de werkelijkheid uiteenloopt. Toen ik me afvroeg hoe dat komt, gaf ik zelf de aanvankelijke verklaring: Jola wil dat haar dagboek gelezen wordt door Theo om hem te pesten. Want ze pesten elkaar, en erger, dat is duidelijk. Daardoor kreeg ik het gevoel dat Sven meer de ‘waarheid’ sprak dan zij, maar wel in mijn achterhoofd: dat is niet per se zó. Sven krijgt makkelijker het voordeel van de twijfel. Die Jola is als personage zeer onsympathiek (voor een deel is dit ook best een vrouwonvriendelijk boek, dat is vast met opzet). Maar het is mogelijk dat Jola meer conform de werkelijkheid schrijft dan Sven. Zeker als je een aantal zaken tegen elkaar gaat afwegen.

Maar naar het einde toe als de zaken duidelijk lijken te worden, ging ik meedenken hoe het een en ander plaatsgehad zou kunnen hebben en kreeg ik twijfels bij de toedracht die Sven aan het opschrijven was. Het is een beetje jammer dat er expliciet een advocate aan te pas moet komen die concludeert: het is jouw woord tegen het hare (of woorden van gelijke strekking). Alsof je dat als lezer zelf niet had kunnen concluderen.

Ik vind het boek een beetje onevenwichtig. Eigenlijk vond ik pas het einde een beetje spannend ook omdat je als lezer nog beter ging doordenken. Ik vind Zeh’s stijl niet heel bijzonder; ik vind de karakters een beetje stereotypisch of in ieder geval niet zo interessant. Maar het eind is wel heel goed; iets te expliciet, met die advocaat. Het duiken naar het wrak vond ik wel heel spannend en vanaf die passage vond ik het zeer goed leesbaar.

Een structuur met twee letterlijk onbetrouwbare vertellers vind ik een grote vondst. Goed gedaan. Ik ben niet zo’n fervent thrillerlezer, misschien komt het daar vaker voor?

Ook de wijze waarop Zeh je als lezer aan het denken zet met de gebeurtenissen na het duiken naar het wrak op Svens verjaardag vind ik heel knap gedaan.

Nogmaals, het eerste stuk vind ik niet zo interessant, niet qua personages, niet qua schrijfstijl.

Ik heb wel veel geleerd over duiken, en dat was best interessant en ook de verbeelding van de claustrofobie onder water vind ik goed beschreven.

Beetje onevenwichtig, wat mij betreft.

3,5 ster; 3 is te weinig, 4 te veel.

Roosje

Volgende buddyreads

Ik besprak deze maand ook het boek De macht van Naomi Alderman met Wendy. Dit artikel kwam echter op de literatuurblogspot terecht. Mijn plan was geweest om het boek Voor het vergeten van Peter Verhelst te lezen en te bespreken samen met Ellen. Dit is er jammer genoeg niet van gekomen. We willen beiden dit boek zeker later in het jaar nog opnemen en hopelijk niet te laat ook. In april waren mijn plannen voor buddyreads ook nogal ambitieus, en weinig rekening houdend met wat er nog allemaal zou bijkomen. Met Annemieke is De poppendokter gepland van Diane Broeckhoven en met Merel het boek De vlecht/La Tresse van de Franse schrijfster Laetitia Colombani. Ik wil hierbij graag een oproep doen aan beide dames of het oké is om in april De poppendokter nog te lezen en bespreken, en of De vlecht nog even uitgesteld kan worden naar mei…  Ik hoor graag van jullie!

En is Nultijd een boek dat jij zou willen lezen?