Een tijdje terug kregen zowel Gigi van de blog Elegieën als ik een gedichtenbundel doorgestuurd, door bemiddeling van Debbie, rechtstreeks van de schrijfster.

Foto: Jan ter Heide

Wendela de Vos is een schrijfster die al heel wat waters doorzwommen heeft. Zij volgde de Theaterschool en werkte tot 2006 bij diverse grote en kleine theatergroepen. Zij schreef eveneens het libretto voor het oratorium Nova Zembla en samen met Atie Vogelenzang onder het pseudoniem Tupla Mourits literaire thrillers. Met Waar leg ik mijn hart heeft ze nu ook haar eerste poëziebundel geschreven. Bij het boekje zat een sympathiek handgeschreven briefje en tevens een twee pagina's tellend CV met haar literaire exploten vanaf 2006, Als introductie kan dit alvast tellen!

Met elk dezelfde gedichtenbundel in ons bezit en de toezegging van de schrijfster om ook op enkele vragen te beantwoorden, wisten we dat we hier wel wat uit konden halen, waardoor we ook wat in een kramp schoten omdat we beiden toch geen expert zijn in poëzie...

Om dit euvel wat te verhelpen, kreeg ik het idee om ons te wenden tot een zelfhulpboek à la Poëzie voor dummies, namelijk Olijven moet je leren lezen van Ellen Deckwitz. Zij schreef namelijk een boek dat je op weg zet om gedichten beter te leren begrijpen en er meer van te kunnen genieten. 

Gigi en ik namen enkele vragen uit het boek van Deckwitz en probeerden hier dan beiden een antwoord op te formuleren. 

De gedichtenbundel vertelt eigenlijk ook een verhaal, uit 2 perspectieven, nl een man en een vrouw, die elkaar toespreken in de buurt van een kerk die helemaal onder het zand werd begraven. Hier werd achteraan in de bundel een stukje aan gewijd. De kerk Den Tilsandede kirke stond op het Deense Jutland en de schrijfster blijkt hier ooit op vakantie te zijn geweest. Er zouden ook heel wat doden begraven zijn onder die kerk trouwens.

CC BY-SA 3.0, Link

1) Hoe weten we dat poëzie iets voor ons is? Zijn de gedichten in deze bundel iets voor ons? Werden we geraakt door deze gedichten? Hebben wij bepaalde zinnen onderstreept? 

Deckwitz: "[...] toch is het geen rare gedachte dat poëzie en songteksten veel met elkaar gemeen hebben. Mooie liedteksten vormen vaak de basis voor de liefde voor taal. En wie een goede songtekst kan waarderen, kan ook dolgelukkig worden van poëzie. [...]Liefde voor teksten begint vaak met het verliefd worden op zinnen, die je op je muur wilt schrijven, uit je hoofd wil leren, met vrienden wil delen, aan geliefden sturen. Zoeken naar mooie regels is de beste manier om te beginnen met het lezen van gedichten. Gewoon, hup, bloemlezing of bundel openslaan, zacht potlood erbij en strepen maar."

Nathalie: "Ja, ik heb zeker wat mooie zinnen gevonden in deze gedichten. De gedichten zijn wel heel verschillend van elkaar: korter, langer, een ander ritme. Daarom was het ergens ook wel moeilijk om er een eenheid in te vinden.

Er zijn wel wat stukjes die mij zijn bij gebleven:

“Hoe kon hij naast mij
zonder dat ik
een beweging zag
een zwarte zucht als van een vleermuis […]”

Dit voorbeeld begint voor mij met een gevoel van gemis, hoewel er iemand naast de ‘verteller’ ligt.  Het is alsof je voorvoelt dat het verder gaat over een partner die er niet meer volledig is en niet meer beweegt... 

“Wilt mijn lief bewaren
voor sterloze nachten
voor ondiepe geulen
voor masthoge golven
voor mist en voor ijs”

Dit tweede voorbeeld is de eerste strofe van ‘Wilt mijn lief bewaren’, een gedicht dat echt wel als een songtekst aanvoelt. Er zit een bepaalde ritmiek en muzikaliteit in die ik wel kan waarderen. Zo komen trouwens wel meer gedichten uit deze bundel bij mij over. Ik voel hierdoor dat de dichteres ervaring heeft met liedteksten. Er zit ook heel wat theatraliteit in bovendien.

Ik vraag me af of Gigi dit ook zo gevoeld heeft…"

Gigi: "Bij songteksten is het voor mij al vaak zo dat ik meer verliefd raak op de melodie dan op de tekst zelf. Een gedicht moet dus ‘hard werken’ of veel humor bevatten voordat ik er dolgelukkig van wordt. Toch vond ik ook wel enkele strofen die me raakte. Vooral het gedicht dat tevens op de kaart c.q. boekenlegger stond dat ik bij de dichtbundel ontving, raakte mij. Ik zal er twee stukjes uithalen als voorbeeld.

"Leg je hand op mijn buik
trek een draad met je mee
als spinrag als zijde
om mijn woorden
langs te sturen"

en ook:

"hoe kan mijn adem je bereiken
als mijn longen schreeuwen"

Dat zijn zinnen die me wel raken, ik zie het voor me, ik kan het me voorstellen, ik kan het voelen." 

2) Hoe werken metaforen en vergelijkingen? Staan er mooie metaforen en vergelijkingen in deze bundel?

Deckwitz: "Vergelijkingen verrijken ons dagelijks taalgebruik en laten ons soms meer zien dan we dachten. [...] Je kunt geen gedicht lezen of er zit wel een als-vergelijking in, en anders wel een metafoor, wat een vergelijking is zonder 'als', zoals in het eerdergenoemde Hooglied, waarin staat dat 'je haar een kudde geiten is'. Een vergelijking maakt het onbekende minder onbekend door het te relateren aan het bekende. Het kan een nieuw inzicht opleveren, een lachsalvo of zelfs troost."

Nathalie: "In de stukjes die ik hierboven schreef, vind je al een aantal metaforen en vergelijkingen terug, ook een goed gevonden samentrekking kan in een kort gedicht al veelzeggend zijn. ‘Een zwarte zucht als een vleermuis’ is er bv al zo één.

Ook in het gedicht ‘Basalt’ vind je wel wat metaforen terug:

'Geen meter zie ik verder
dan dit uur dit graf dit stokken
van het leven.

Rokken klapperend als zeilen
langs mijn raam schaduwen
van vissen onder ijs.' "

Gigi:

"Tja, als ik bovenstaand stukje, dat Nathalie aanhaalt, lees, dan raakt de schrijfster mij een beetje kwijt. Deze metaforen komen bij mij iets minder binnen.

"trek een draad met je mee
als spinrag als zijde
om mijn woorden
langs te sturen"

Dan kom ik weer met hetzelfde stukje maar dat vond ik ook het mooiste van de bundel. Misschien ook omdat ik juist deze metaforen zo kan herkennen. Maar ik ben natuurlijk nog verder op zoek gegaan naar mooie metaforen.

Direct het eerste gedicht vind ik wel sprekend en heeft mooie metaforen. 

"Liefde baart altijd wel iets
kunstig geborduurde muilen een roos van hout               (ik zou een komma geplaatst hebben tussen muilen en een)
haast honger slordigheid            (deze vind ik minder geslaagd)
kussen natter dan water             (die vind ik weer geweldig)
zou het uitmaken welke hand
boven ligt in gebed"

Maar ook de eerste zin van het tweede gedicht raakt me door de metafoor.

"Babybosjes op het duin               (dat zie ik weer helemaal voor me)
ritselen wiegen"

3) Hoe zit het met de vele lagen in gedichten? Welke lagen hebben we herkend in deze bundel? 

Deckwitz: "Een nieuw bewustzijn openbaart zich dankzij doordenken. [...] Niet voor niets worden in dictaturen dichters vervolgd. Juist omdat er uit een gedicht meer valt te halen dan alleen de letterlijke betekenis, is het verdacht, want er kan tussen de regels ook staan dat het regime wel weer een keer mag nokken. [....] Het maakt niet uit wat de dichter ermee bedoelde te zeggen, alleen wat er staat telt, en hoe je daarop doordenkt. Dat er tegelijkertijd verschillende betekenislagen aanwezig zijn, afhankelijk van hoe je ernaar kijkt."

Nathalie: "Omdat deze bundel een verhaal vertelt, en het voornamelijk daarover draait, heb ik niet echt andere lagen in deze bundel herkent. De gedichten suggereren bij mij niet direct andere werelden of andere betekenissen of zo. De vertellers gaan wel van de normale paden af en ‘dichten’ over hun verleden, hun verlies, hun eindigheid, maar ik blijf die éne verhaallijn voor ogen zien. Dat is natuurlijk ook het gevolg van een dergelijke bundel. In het gedicht ‘Volg de lijnen in mijn hand’ wordt er bijv gerefereerd naar de ouders, maar blijkt de eigen levenslijn in niets te eindigen. Dan blijkt er een gevoel van leegheid, zinloosheid en eindigheid in vervat te zitten, denk ik. Vanwege het wassende water, het zand. Een verzande kerk is uiteindelijk ook een kerk die haar eindigheid heeft gevonden…"

Gigi: "Vele lagen heb ik niet kunnen ontdekken. Ik werd gegrepen voor deze boekenklus doordat het een dichtbundel in verhaalvorm was. Ondanks dat had ik veel moeite om het verhaal te vinden. Ik had uitleg nodig om het te gaan begrijpen en pas na de uitleg en tweede lezing ging het verhaal herkennen. Het was zoiets als een roman waar je niets van begrijpt en pas bij de tweede lezing denkt: oh, dat bedoelde de schrijver.
Ik denk wel dat het een triest verhaal is met een slechte afloop en dat je dat terug vindt in de kerk die verzandt in het duinzand, ten onder gaat aan de loop van de natuur en dat is dan weer een metafoor voor de relatie die ten onder gaat aan water, de gevolgen van de gevaren voor de zee."

4) Is alle poëzie mooi? Zijn deze gedichten mooi, volgens ons inzicht? 

Deckwitz: "Natuurlijk is niet alle poëzie mooi. Wie vindt van wel is niet tolerant, maar onverschillig. Er bestaan stapels afschuwelijke gedichten.[...] Hoe herken je een Slecht Gedicht? Echt zwakke poëzie heeft veel gemeen met slechte songteksten: geforceerd rijm (schepen vergaan - liefde bestaan), clichés, vage beelden, te veel herhaling. Er worden dingen verteld in plaats van getoond; er staat 'ik wou dat je hier was' terwijl er veel beter 'maak van dit veel te grote bed / een heel klein fort van dons' (Bart Moeyaert; 'Siberië') had kunnen staan. Door iets als een gedicht te presenteren denken sommige schrijvers dat de inhoud belangrijker wordt. Maar als je een tekst presenteert als een gedicht, telt el-ke regel. Het is een gedicht omdat de inhoud kwalitatief hoogstaand is, en niet andersom."

Nathalie: "Ik blijf zeker niet onverschillig onder deze gedichten, ze doen wel iets met me. En dat vind ik al belangrijk dat je dat bereikt bij je lezers. En ‘afschuwelijke’ gedichten heb ik in deze bundel zeker niet gevonden… :-) Het is wel moeilijker een gedicht uit de context te halen in dit soort bundel, lijkt mij toch. Terwijl dit bij andere bundels wel minder het geval is,"

Gigi: "Ik denk niet dat dit zwakke poëzie is, zoals Deckwitz beschrijft. Ik heb geen geforceerde rijm of clichés gevonden. Wel vond ik het verschil in ritme tussen de verschillende gedichten niet altijd prettig. Het was, zoals Nathalie hierboven al aanhaalt, soms alsof er liedjes stonden en voor mij pasten die liedjes niet allemaal bij elkaar. Zoals een musical met liedjes die niet bij elkaar passen qua stijl. Daarnaast vind ik het echt moeilijk om de kwaliteit te beoordelen. Ik vond deze bundel echt wel moeilijk en dat zegt niets over de kwaliteit van de bundel maar het maakte wel dat ik er minder goed in kwam."

Lees in dit artikel op de blog Elegieën het interview met Wendela en hoe Gigi deze bundel beleefde.