Een verhaal in een verhaal

Dit boek heeft een verhaal in een verhaal. De ‘buitenste schil’ gaat over de 40-jarige Ella Rubenstein, met een kabbelend huwelijk en 3 opgroeiende kinderen. Ze wonen in een prachtig huis in Northampton, Ohio en de routine is na al deze jaren onder haar huid gekropen, net als de liefde voor haar man, David, is afgenomen . Na enkele voorzichtige sollicitaties nu haar kinderen ouder zijn, krijgt ze een job aangeboden in de boekensector waar ze vroeger al in werkte: als proeflezeres voor een literair agentschap krijgt ze een debuutroman opgestuurd met de titel ‘Zoete blasfemie’, van de onbekende schrijver A. (Aziz) Z. Zahara uit Amsterdam.

De context van ‘Zoete blasfemie’

Het is deze roman die we als lezer in het geheel meelezen met Ella waarin we worden meegenomen naar de 13de eeuwse steden Samarkand, Damascus, Bagdad en Konya.  Het is het verhaal over de relatie tussen de mystieke soefi-geleerde Roemi, en de zwervende derwisj Sjams van Tabriz. Roemi en Sjams hebben echt bestaan en Roemi is de geschiedenis ingegaan als een groot dichter. Zijn spirituele gedichten zijn naar het Nederlands vertaald door onder andere Sipko den Boer. Er is voldoende materiaal aanwezig in het boek over deze twee personages, over het soefisme, over derwisjen om zich verder in te verdiepen. Er was wel niet veel bekend over het leven van Sjams van Tabriz, en uiteraard heeft de Turkse schrijfster zich laten gaan in haar fantasie met deze roman. De omzwervingen van Sjams bestrijken in het verhaal het grote gebied van Centraal-Azië, het Perzische, het Ottomaanse en het Arabische rijk. Die grote regio is uiteraard, dan al, een bron van conflicten maar herbergt in die tijd zeker nog, een groot aantal volgers van de drie grote abrahamitische godsdiensten: het jodendom, het christendom en de islam.  Sjams’ uitspraken werden in de overwegend islamitische regio wel als blasfemie en/of ketterij aanzien. Het soefisme is dan ook een meer mystieke en spirituele benadering van de islam en zou ook een meer individualistische houding tot God/Allah voorstaan. Soefisten zouden door de eeuwen heen door de verschillende andere islamstromingen zowel bewonderd als verketterd zijn geweest.

Het verhaal van ‘Zoete blasfemie’

Handig zijn de namen van de karakters die als titels van de hoofdstukken aanduiden door wiens perspectief we nu meelezen. Het verhaal van Roemi en Sjams heeft dan nog eens bij elk hoofdstuk daaruit telkens als eerste woord een woord dat met een ‘b’ begint. (Dit wordt letterlijk aan het begin van de roman uitgelegd door de schrijver.) Sjams komt na een aantal omzwervingen terecht in een soefistisch derwisjklooster in Bagdad en gaat daarna op zoek naar Roemi in Konya die zijn zielsgenoot zal worden.  Onder Sjams’ invloed zal Roemi van een belangrijke moslimgeleerde met een grote aanhang en vele duizenden volgers tot misschien wel de belangrijkste soefi-dichter en advocaat van de liefde verworden. Roemi zal dankzij Sjams beginnen dichten en de Dans van de Draaiende Derwisjen creëren. De liefde tussen Roemi en Sjams is alvast groot, Sjams die intrekt in het huis en bij de familie van Roemi, werkt dan ook de weerstand bij Roemi’s geliefden en volgelingen op zijn manier in de hand. Het middeleeuwse verhaal wordt in feite zeer modern verteld maar daardoor wordt het ook veel gemakkelijker zich in te leven in de verschillende personages. Zowel de verschillende gezinsleden als enkele verstotenen van Konya’s gemeenschap die Sjams wél opzoekt, nemen door elkaar het woord over die laatst genoemde, afwisselend positief en negatief. Sjams brengt Roemi ook in contact met de verschillende klassen en die verstotenen uit zijn woonplaats, terwijl Roemi dit voordien vanwege zijn afkomst en voorbeeldfunctie nooit had gedaan.

Ella, Roemi en de 40 regels van liefde

Naast het zeer boeiende verhaal van Roemi en Sjams zijn er de 40 regels van liefde van Sjams die dit verhaal en dat van Ella aaneen weven.

“Maak je niet druk om waar de weg je naartoe zal brengen. Concentreer je liever op de eerste stap. Laat je niet meevoeren door de stroom. Wees zelf de stroom”. (Uit de 40 regels van liefde)

Ella’s leven wordt meer en meer beïnvloed door het verhaal van de 13de eeuwse personages. Als medelezeres van het verhaal in het verhaal kan ik maar al te goed begrijpen dat je erin wordt meegezogen en meer over de liefde gaat reflecteren. Ze start een e-mailuitwisseling op met de schrijver waardoor zij en Aziz elkaar beter leren kennen, ze kijkt telkens weer uit naar zijn e-mails, brieven en later zelfs telefoontjes. Haar leven wordt er door op zijn kop gezet. Het lijkt erop dat een vrouw in een midlifecrisis door met een substantieel andere levensstijl in aanraking te komen, haar niet ingeloste verlangens en haar gebrek aan liefde nog beantwoord kan zien. De invulling van dit verhaal kan wat cliché lijken maar wordt op zo’n treffende manier uitgewerkt dat het allemaal zeer genietbaar is. De wijsheden en de regels uit het soefisme blijven uiteraard overeind en zijn door het liefdevolle, spirituele karakter ervan altijd actueel en in alle tijden relevant; ze lijken ook weer een antwoord te geven op de huidige fundamentalisten en haatzaaiers van alle kanten.

“Een leven zonder liefde is van geen belang. Vraag jezelf niet wat voor soort liefde je moet zoeken, geestelijk of materieel, divien of alledaags, Oosters of Westers. Verdeeldheid leidt enkel tot meer verdeeldheid. Liefde heeft geen etiketten, geen definities. Het is wat het is, puur en simpel. Liefde is het water van leven. En een minnaar is een ziel van vuur! Het universum wordt anders wanneer vuur van water houdt.” (40ste regel van liefde)

Over de schrijfster

 Elif Shafak, eigenlijk Elif Şafak is een Turkse schrijfster (geb in Straatsburg, Frankrijk, 1971) die boeken heeft gepubliceerd in het Turks en het Engels. Ze woonde in verschillende landen en verdeelt nu haar tijd tussen de VS en het VK. Ze schrijft voor kranten en tijdschriften in Europa en de Verenigde Staten, en tevens scenario's voor televisieseries en liedjesteksten voor muzikanten. Dit boek is een oorspronkelijk Engelstalig boek “The 40 rules of love: A novel of Rumi” uit 2010. (Bron: Wikipedia) Manon Smits verzorgde de vertaling van het Engels naar het Nederlands.

Meer lezen?

De 40 regels van liefde van Sjams van Tabriz

Over het soefisme

Mevlevi-orde Konya van Jalal ad-Din Rumi, Draaiende derwisjen

Lees dit boek voor de Hebban Reading Challenge categorieën:

Een boek met een getal in de titel, Een boek met een verhaal in een verhaal, Een boek waarin religie een rol speelt, Een boek dat zich afspeelt in meerdere tijden, Een boek over een bestaand historisch figuur