Deze zaterdag was er opnieuw een leesclub in mijn lokale bibliotheek, nu rond het boek Wij en ik van Saskia De Coster. Het boek dateert van 2013 en is volgens de begeleider van de groep het eerste boek dat niet of toch minder experimenteel is geschreven. Want Saskia De Coster blijkt een experimentele schrijfster te zijn. Niet dat ik haar werk kan vergelijken want het is het eerste boek dat ik van haar lees en het is me zeker goed bevallen!  

Zoals steeds begon André, want zo heet onze begeleider, een rondje rond de tafel om te horen wat de verschillende deelnemers van het boek vonden, of het aan de verwachtingen voldeed en wat er ons aan was opgevallen. Terwijl de eerste lezers die aan bod kwamen het niet zo goed vonden en wat moeite hadden met wat ‘slordigheden’, vorderde het leesplezier naarmate het rondje vorderde. Ik zat er zo wat tussen en zoals altijd moest ik even naar de woorden zoeken om mijn mening weer te geven. Ik had namelijk op voorhand geen idee wat ik moest verwachten van dit boek en had wel wat tijd nodig om er goed in te komen. In tegenstelling tot enkele anderen vond ik het boek naar het einde toe best de moeite en begon ik het verhaal meer en meer te ‘snappen’.  Er zit wel een zekere spanning in, en ik was niet de enige die wilde weten hoe het verhaal zou eindigen.  

Het boek gaat over een upper class familie in Vlaanderen die boven op een ‘berg’ wonen in een verkaveling met allemaal villa’s voor de gegoede klasse. Het deed wat denken aan een Amerikaanse gated community uit de reeks Desperate Housewives, zoiets toch.  Daar volgen we het gezin van Stefaan, Mieke en Sarah Vandersanden die de schijn ophouden van een gelukkig gezin maar het totaal niet zijn. Ze leven letterlijk en figuurlijk achter een façade waarin de vader, Stefaan, elke dag met een chique wagen naar zijn werk vertrekt, als directeur van een farmaceutisch bedrijf, maar het daar zeer moeilijk heeft en daar koud en afstandelijk over komt;  Mieke, een rijke huisvrouw is die thuis blijft en verslaafd is aan het kammen van haar tapijten, terwijl ze toch afgestudeerd is als juriste en Sarah, de dochter die gevangen zit in het spaak gelopen huwelijk van haar ouders, en de allesoverheersende controle van haar moeder van zich wil afwerpen, en zich afreageert in muziek,  een voorbeeld neemt aan Kurt Cobain en zelf hippe jaren ’90 muziek maakt op een kasteel met een paar vriendinnen. Alle drie proberen ze het gezin te vormen dat ze niet zijn en we volgen mee vanuit hun eigen standpunt wat het hen zo moeilijk maakt. Echter altijd in de derde persoon, nergens neemt de alwetende verteller een ik-persoon aan.  

Dat de schijn die het gezin hoog houdt, een medelezeres deed denken aan de sociale media en Facebook van vandaag, waarop je toch ook dikwijls een beeld geeft van een ideaal leven en naar voldoende likes streeft, vond ik knap. Ik kon er zelf helemaal in meegaan hoewel ik er zelf niet spontaan aan had gedacht.

Met alle drie de personages kan je medelijden hebben, voor mij stak het lot van Sarah op jonge leeftijd daar het meest bovenuit als het kind van de rekening. Als ze later naar New York trekt, zal ze zich wel proberen te onttrekken aan wat het lot voor haar in petto heeft en haar eigen leven gaan leiden. Mieke en Stefaan houden trouwens wel van elkaar maar houden dit echter elk voor zich en enkel naar het einde toe zal deze liefde in één telefoongesprekje uitgesproken worden. Mieke zoekt naar appreciatie als perfecte huisvrouw met haar fanatieke poetswoede, terwijl Stefaan de geborgenheid in zijn gezin zoekt en nergens komen beiden dichter tot elkaar. Op dit punt verzuchtte ik in de groep dat ik wel eens een ander boek wou lezen dat niet over een gebrek aan communicatie en onvermogen ging, en we vroegen ons toen af of dat dit dan misschien minder interessant zou zijn? Als een politiewagen op een bepaald moment in het boek langs komt met een onheilstijding, kentert het boek. Dit is het signaal dat er veranderingen in gang worden gezet. 

Er is ook een ‘wij’, een kwestie die in de leesclub wel wat tot twijfels en onzekerheden leidde. Wie is die wij? In sommige scènes komt deze wij letterlijk naar voren om te voorspellen hoe het leven van sommige personages verder zal verlopen, ten teken dat het lot niet te ontlopen is. In een andere betekenis komen de ‘Wij en ik’ natuurlijk ook overeen met de wij voor het gezin dat niet bestaat, en de drie ik-ken, individuen die als zichzelf in de wereld staan.

Het boek spiegelt ook constant, wat de cover trouwens ook aangeeft. Het eerste wat André ons trouwens vertelde is dat De Coster de cover van dit boek zelf ontworpen  en zelf gekozen heeft wat toch wel uitzonderlijk is. Ze wist dan ook perfect wat ze hiervoor wilde. De levens van Mieke en Stefaan worden gespiegeld in andere karakters. Ook de broer van Mieke, met als roepnaam ‘Jempy’ (Jean-Pierre), een man van 12 stielen en 13 ongelukken, heeft zijn rol hierin te spelen en doet met zijn brokkenparcours wat denken aan hoe de broer van Stefaan misschien zijn leven had geleid, als hij op jonge leeftijd niet was overleden.

‘Wij en ik’ gaat over een gezin dat de schone schijn ophoudt, naar bepaalde normen en standaarden tracht te leven,  en over wat voor tragiek en drama’s zich daarachter verschuilen.  De Coster’s stijl vind ik zeer goed, en haar roman wordt ook wel een antwoord op Jonathan Franzen’s Vrijheid genoemd.  Ze is verhaaltechnisch zeer vaardig, gebruikt de ene truc na de andere, versnelt én vertraagt de tijd, en haar taal is scherp en meedogenloos:

 “Liefde onder één dak veroordeelt zelfstandige mensen tot een huishouden, een gezinspolis, tuinslangen en vergelijkingen van bagagerekken voor wagens.”

“Tureluurs wordt hij ook van het patroon in zijn familie: zijn broertje was te wild voor het leven, zijn vader was te gevoelig voor het leven, hij is te zwak voor het leven.” [Stefaan]

Saska De Coster schrijft op een associatieve manier en de ‘wij’ en haar spiegelingen duiden nogal op haar experimentele ik. Sommige slordigheden in dit boek wat betreft tijdsaanduidingen hadden door een redacteur er uit gehaald moeten worden, volgens André, maar andere ‘slordigheden’ waren het bij nader inzien ook weer niet. Het was wederom zeer boeiend om dit boek live met een leesclub te bespreken!  Ik gaf het boek uiteindelijk 4 sterren vanwege de rijke taal en de metafoor van het verhaal over onze ‘vrijheid’.

Dit boek werd genomineerd voor de Opzij Literatuurprijs. Haar vijfde boek ‘Dit is van mij’  betekende haar doorbraak naar het grote publiek en werd genomineerd voor de Gouden Uil en de AKO Literatuurprijs. Saskia de Coster (1976) publiceert in literaire tijdschriften, en schrijft naast romans ook filmscenario’s. Ze laat ook van zich spreken in columns en debatten.