Lezen over een moeilijke relatie tussen moeders en dochters mét een moeder en een dochter, dat moet je ook eens proberen. Ik kan het je aanraden!

Soms word ik tegenwoordig gewoon op de vrouw af gevraagd om een buddyread te doen. En soms kan ik daarop ook geen nee zeggen. Angèle werd door mijn buddyread met haar van Suikerspin, aangestoken door het werk van Erik Vlaminck. Kwam er nog bij dat Eeke, haar dochter en ook Hebban-recensente, nu ook werd meegetrokken in de plannen, ongetwijfeld ‘langs moederszijde’ en veel zin,  ‘goesting’, had om mee te doen. Sowieso wil ik zelf ook alle werk van Erik Vlaminck lezen dat er nu al is, en zo kon Brandlucht, dat ik al lang in mijn bezit had, ook nog aan bod komen.

Vlaminck debuteerde officieel* met Quatertemperdagen (1992), het eerste deel van wat later zijn romancyclus Het schismatieke schrijven zou worden. Die serie van 6 romans zou later gebundeld worden in drie bundels, namelijk Langs moederszijde, Langs vaderszijde en Langs schrijverszijde. In deze serie vind je een aantal familieverhalen terug die gebaseerd zijn op herinneringen en anekdotes van zijn grootouders en overgrootouders, die al vol staan met zijn thema’s als het vallen en opstaan in het leven, de doem van de familie, het zoeken naar een eigen identiteit, getekende mensen, de kleine gewone mens.

Vlaminck heeft in de straathoekwerking en in de psychiatrische sector gewerkt. Die beroepsachtergrond komt terug in de boeken, de toneelstukken en de brieven in de hoedanigheid van Dikke Freddy die hij schrijft. Het boek Suikerspin (2008) zette hem meer op de kaart in Nederland. Met deze buddyread hoop ik het werk van deze schrijver minstens nog meer op de kaart te zetten bij een Nederlands gezin.

*Officieus heb ik ooit een dun boekje cadeau gekregen van de schrijver himself, onder de titel ‘De troost’, dat het allereerste gepubliceerde stuk zou zijn van hem, onder het motto ‘Wie bewaart heeft wat’. Het spijt me, ik denk niet dat het nog ergens te vinden zal zijn…

Brandlucht

Het boek Brandlucht dateert uit 2011 en werd ook in het Engels uitgegeven door een Canadese uitgeverij, wat misschien niet velen zullen weten. (Fire & Air, Anansi, 2015) (Ik dacht dat er zelfs filmplannen voor waren, maar ik weet niet meer juist hoe dit zit.) Vlaminck laat dit boek dan ook grotendeels in Canada afspelen, met een ietwat marginale bijrol voor de stad Antwerpen om eerlijk te zijn.
In het deel Wolven huilen uit de hierboven vernoemde serie trok hij al deels naar Canada. In zijn onderzoek voor dat boek stuitte Vlaminck op het plaatsje Delhi in het zuiden van de Canadese staat Ontario waar een groot deel Vlaamse immigranten bleek te wonen, die daar ook nog eens allemaal duivenkoten hadden gebouwd.
En daar heeft hij dit verhaal rond gebouwd: ten eerste is er 'duivendoktoor' Gaston (Tony) Verkest, afkomstig uit Geel en werkzaam in een 'zottenhuis'. Hij is getrouwd met de Hollandse bedilzieke en altijd maar mopperende Mina. Zij is afkomstig uit het Brabantse Zundert, waar ook Vincent van Gogh geboren werd, en die doet alsof ze Van Gogh bijna zelf gekend heeft. Ze vergaat bijna van de heimwee, leeft constant in het verleden. Dan is er dochter Elly ook wel Martha genaamd, die haar best doet om uit de beknelling van het gezin uit te breken, maar door tegenslagen er bijna nog slechter aan toe raakt. Tot slot is er de derde generatie, (klein)dochter Linda, die nog het meeste kans heeft om de zaken van op afstand te bekijken en haar familieleven op een zo normaal mogelijke manier te beleven.

‘Stukske’ van Angèle: Precies een jaar geleden las ik samen met Nathalie de aangrijpende roman Suikerspin van Erik Vlaminck. Daarvan heeft zij op mooie wijze verslag gedaan. Nog weer langer geleden had de beroemde boekhandel de Tribune in Maastricht mij deze schrijver aangeraden. Ik ging toen naar huis met Miranda van Frituur Miranda. Vanaf het allereerste moment ben ik een grote fan geworden van zijn schrijfstijl.

Toen er sprake ging zijn van nog eens een buddyread met Nathalie en een derde fanatieke lezer, Eeke, hebben we tot mijn grote geluk weer voor Erik Vlaminck gekozen. Nathalie had het boek al in haar bezit; en een kleine zoektocht op internet leverde twee ongeschonden tweedehandsexemplaren bij een en dezelfde verkoper op. Die waren voor Eeke en mij!

Eeke: Ik werd gegrepen door de belofte dat Vlaminck een meester is in het oproepen van sfeer, en dit boek zowel een donkere ondergrond, als ook de nodige humor zou hebben. Deze combi leek mij erg aangenaam en interessant.

Nathalie: Het boek begint met het gekissebis tussen de echtgenoten Gaston en Mina. Dat is niet meer zo amusant als Gaston Canada eindelijk achter zich laat en terug naar Vlaanderen vertrekt. Elly die zo van haar vader hield, is er het hart van in, en wil heel graag te weten komen wie de man achter haar vader juist is. Als ze ouder is, vertrekt ze stiekem naar Vlaanderen met het doel haar vader beter te leren kennen. Dat loopt eigenlijk faliekant af voor beide partijen…

We volgen het boek via alle perspectieven en krijgen daardoor een completer beeld van alle familieleden. Er ontspint zich een familiedrama dat de lezer alle kanten van de kamer laat zien. Van die techniek kan ik echt zo genieten. Je gaat eerst helemaal mee in het beeld en de gedachten van het ene personage, en dan komt het perspectief van een ander personage aan de beurt dat het hele verhaal op zijn kop zet. En zo speelt Vlaminck met zijn lezer, en laat hij hem/haar twijfelen tot op de laatste pagina. Er zijn een aantal vingerwijzingen natuurlijk, maar je bent nooit helemaal zeker in de loop van het verhaal hoe het nu allemaal echt ineen zit.

Vooral de vrouwelijke personages vallen op en zijn zeer goed neergezet. De mannelijke personages blijven wel wat in stereotypes hangen, wat waarschijnlijk voor een groot deel de bedoeling is.

De belangrijkste drijfveer van dit boek is wraak, lucifers en pyromanie spelen een belangrijke rol in dit boek. Tot 2x toe wordt het duivenkot van Gaston namelijk in brand gestoken.

Angèle:

Wat mij opviel was dat ik mijn mening over de personages regelmatig moest ‘bijstellen’. Te beginnen met Elly, alias Martha. Doordat we in het begin haar moeder en vader via haar ogen zagen, kreeg ik van haar moeder het beeld dat deze een vervelende, zeurende en kijvende vrouw was. Van haar vader Gaston het beeld dat hij zijn vrouw maar liet praten en als het te erg werd gewoon zijn toevlucht zocht tot zijn duiven of elders. In elk geval leek hij tegen Elly de leuke lieve begrijpende vader.

Na de verdwijning van Gaston voorgoed naar België terug, maken we een sprong in de tijd. Van 14-jarige is Elly nu een jonge vrouw van een jaar of 22 geworden en dankzij de verdwijning van haar vader radicaal in haar nadeel veranderd. Zij is niet meer in staat tot welke vriendelijke gedachte ook, kan haar woede niet beheersen en is volledig losgeslagen. Zij is tot in het diepste van haar ziel vernederd, en staat symbool voor het ‘slachtoffer-zijn’.

Met Elly’s moeder gebeurde er het omgekeerde: die bleek bij nader inzien een veel zachtere vrouw dan zij door Elly afgeschilderd was.

Elly’s vader, aanvankelijk de grote held in het leven van Elly, viel natuurlijk genadeloos van zijn voetstuk zodra Elly ontdekte wie en wat hij werkelijk was. Zo had ik aanvankelijk hetzelfde idee van deze Gaston. Hij kwam op de een of andere manier redelijk sympathiek over ook al bedroog hij de mensen waar zij bij stonden. Maar eigenlijk kwam dat alleen maar omdat Elly hem vurig verdedigde en alleen het goede in hem zag. Tegelijkertijd met haar ontdekking hoe hij was, zag de lezer hem ook als de harteloze egoïstische crimineel die hij bleek te zijn.

Een van de zijfiguren, Lorenzo Cuñego, werd van begin tot eind steeds heel negatief neergezet door Elly, maar was in wezen een beminnelijk man die altijd in iedereen het beste zag en voor iedereen het beste wilde en daar ook moeite voor deed.

Linda, de dochter van Elly, kon in de ogen van haar moeder ook niet veel goeds doen, maar werd door alle anderen als een goed persoon gezien.

Eeke:

De gelaagdheid: Alle hoofdpersonages blijken door het verleden op zijn of haar manier geraakt. Voel je aanvankelijk sympathie voor Elly en begrijp je waarom zij kwaad is op haar moeder, later neemt dat af en kun je juist dochter Linda weer meer begrijpen. Zowel Elly als Linda worstelen met het ontbreken van een goede band met hun moeder en een stabiele relatie met een man. Het is blijkbaar heel moeilijk om binnen een generatie dergelijke problematiek te stoppen: hoewel zowel oma als Elly leden en waarschijnlijk iets anders wilden dan hoe de band uiteindelijk is met hun dochter, zijn beiden daarin niet geslaagd. Slecht voorbeeld doet volgen. Generatie op generatie blijkt dit niet te kunnen doorbreken.  

De oubollige clichés over Vlaanderen en Nederland die in Canada in ere worden gehouden door de naar daar verhuisde Vlamingen en Nederlanders: ‘Ze introduceerden er de duivensport, het wielrennen en het kaartspel. (…) Hier wordt brood met hagelslag gegeten.’ En: ‘Toegeven staat volgens hem niet in de Nederlandse woordenboeken’

Vlaminck is zeer geslaagd in het neerzetten van een familieverhaal waarin de beklemmendheid aan alle kanten voelbaar is. Er heerst een continue dreiging van zwaar weer, de personages lopen op hun tenen in hun pogingen de liefde van hun vader en moeder voor zich te winnen.

De humor zit er gelukkig goed in zoals Vlaminck reeds beloofde. Dit komt op de juiste momenten om het zware verhaal van luchtige noten te voorzien. Ik moest bijvoorbeeld erg lachen om de afgemeten, chagrijnige zure opmerkingen van de moeder van Elly bijvoorbeeld. Als ze een uitstapje maken beschrijft Elly: ‘Over het kopen van een ijsje moet ik niet spreken ‘want wij horen niet tot de mensen die hun goeie geld verdoen aan loos vertier’’.  Of Elly die als kind dingen op een bepaalde manier verwoordt in haar hoofd, over haar moeder: ‘Een kwartier later zit ze buiten op het bankje naast de keukendeur de dode duif te plukken. Ik weet niet waarom maar ik vind haar zelf op een vogel lijken.’ Of deze: ‘’Moeders weten echt wel wat het beste is voor hun kinderen.’ Ik wou dat ik een wees was.’

Maar ook de schattige kneuterigheid van het alledaagse leven dat beschreven wordt maakt dit boek zo mooi. Hoe grootmoeder en Tony vaak ruzieden, maar hoe dochter Elly dan bijvoorbeeld vrolijk achter vader Tony aantrippelt en een eigen ‘duif’ krijgt toebedeeld. Hoe haar vader haar ‘Boterbloemeke’ noemt. En hoe ze geniet van de aandacht die haar vader haar geeft, bijvoorbeeld als ze met het gezin gaan schaatsen en ze eigenlijk heel bang is en stokstijf stil blijft staan en terug wil. ‘Hij draagt me als was ik een pluimpje naar de oever’. Een heel andere manier dan hoe ze door haar moeder wordt benaderd. Op zulke momenten is het gezinsgeluk juist weer heel dichtbij.

Ik heb weinig minpuntjes aan het boek maar de zijlijn over het verhaal van psychopaat Tom vond ik iets teveel van het goede.

Conclusie

Angèle: Achteraf kan ik zeggen dat de keuze voor Brandlucht een voltreffer is geweest. De schrijver valt op door zijn grote maatschappelijke geëngageerdheid. De romans die ik tot nu toe gelezen heb, zijn bevolkt met minderbedeelden, mensen uit de lagere klassen, thuislozen, kansarmen, zwakzinnigen en invaliden, maar ook kleine criminelen. Hij weet ze liefdevol neer te zetten. Je kunt aan alles merken dat hij een zwak voor deze mensen heeft.

Ook in deze roman waren de ‘gewone’ mensen weer heel erg gewoon en tegelijk bijzonder. Opmerkelijk was dat de personages zichzelf heel anders beoordeelden dan zij door de anderen gezien werden en ook andersom: dat zij hun ‘dierbaren’ anders beoordeelden dan zij misschien in werkelijkheid waren.

Brandlucht was net als de vorige twee weer boeiend van begin tot eind. Ook bleef tot vlak voor het einde onderhuidse spanning voelbaar.

Score: Vier sterren

Eeke: Ik begrijp daadwerkelijk niet waarom dit boek zo weinig aandacht heeft gehad toen het is verschenen. Er zit zoveel moois in! Niet alleen het familieverhaal, maar ook de diepere thema’s over schuld, jezelf kennen, wraak, spijt, verlangen naar de liefde van je ouders en de zoektocht naar het leven. De tijdssprongen en de perspectiefwisselingen maken het verhaal spannend en intrigerend. Ik heb het boek een keer grondig en nog een keer vluchtig gelezen en de tweede keer vielen mij nog allerlei verwijzingen en flashforwards op die ik de eerste keer niet had gezien. Er is zoveel uit te halen, het zet echt aan tot denken!

Ik las nog niet eerder iets van Erik Vlaminck, maar het zal zeker niet bij dit eerste boek van hem blijven!

Score: Vier sterren

Nathalie:

Het verhaal: geweldig familiedrama, vele perspectieven, personages worden tot op het bot gefileerd, heel menselijk, mededogend, empathisch – check.

De stijl: enorme vaart, nodigt uit tot vlot en snel lezen, sfeervol en kleurrijk – check.

De taal: minder ‘Vlaams’ dan andere van zijn romans, er wordt meer in het standaard Nederlands verteld, waarschijnlijk omdat het verhaal zich grotendeels elders afspeelt, je moet eigenlijk denken dat een aantal personages in Canada leven en Engels spreken met elkaar. – check.

Spanning: uitermate spannend, twijfel over wat er gebeurd is tot op het einde, je zit op het puntje van je stoel – check.

Een echte aanrader!

Score: Vier sterren

Nog even wat eerste hulp bij enkele (culturele) vragen van Eeke:

Eeke: Ik vond het Vlaamse taalgebruik zeer mooi en ik heb weer wat nieuwe uitdrukkingen en woorden geleerd. ‘Zeuren tot de gordijnen er stijf van staan’, ‘hij is van de klaver naar de biezen gelopen’,  ‘krek’, ‘stoefen’. En is ‘hoorndol’ de Vlaamse variant van ‘horendol’?

Nathalie: Of de ene schrijfwijze meer in Vlaanderen gebruikt wordt dan in Nederland en het voor de andere andersom geldt, weet ik niet, maar ze zijn beide juist. :-) Zie ook de Van Dale.

Eeke: Er is iets dat ik niet zo goed begrijp uit het boek en wat ik bij jullie wil checken: Worden er in Vlaanderen roze geboortekaartjes verstuurd bij de geboorte van een jongen en blauwe bij een meisje? In Nederland is dit omgekeerd.

Nathalie: Dit is eigenlijk een leuke vraag! Ook omdat dit wat geschiedenis is. Mijn ouders hebben nog geweten dat de kleuren voor jongens en meisjes inderdaad andersom waren in hun jonge tijd. Ik ben daar even naar googelen, en zo bleek dat dé babykleur in het begin van de 20ste eeuw eigenlijk voornamelijk wit was.  De kleurverdeling in roze en blauw werd wereldwijd pas na de Eerste Wereldoorlog ingesteld: roze was een kordate kleur die paste voor jongens en blauw, een zachte kleur, zou meer gepast zijn voor meisjes. In de jaren ’60 werd deze ‘kleurcode’ door de commerçanten omgedraaid. Dit gebeurde puur allemaal vanuit een verkoopstandpunt. Maar ik weet niet wie er anno 2020 nog in deze kleuren denkt voor meisjes en jongens? En wie kan er getuigen dat dit ook zo was voor Nederland?

Gaan jullie binnenkort nog werk van Erik Vlaminck lezen?

Nog goed nieuws om af te sluiten: Angèle, Eeke en ik gaan later nog meer buddyreads samen doen. Het is alsof ik in een warme familie ben opgenomen, een lezende familie vooral!