Ik deed er een aantal dagen over om het nochtans niet dikke boekje "Uit de bek van de walvis" van de IJslandse schrijver Sjón te lezen. Mijn liefde voor IJslandse literatuur is hiermee nog maar eens toegenomen. 

Sjón, kort voor Sigurjón Birgir Sigurðsson, is een IJslandse schrijver, poëet en schreef al liedteksten voor Björk. 

Ook al was het een fantastische leeservaring had ik hier echt wel meer tijd voor nodig omdat het uiterst originele literatuur is volgeweven met religieuze verhalen in hun meest macabere vorm, de Ijslandse folklore, mystiek, lyriek, ...  Zogoed als bij alle zinnen moet je wel even blijven stilstaan. De beschrijving van het Ijslandse landschap krijgt dikwijls verschillende dimensies. Je moet stilstaan bij wat je leest en opnieuw lezen om het goed te begrijpen. 

Bij wijze van proloog neemt Sjón je mee in het verhaal van Lucifer die zich vooraleer hij uit de hemel verbannen wordt, aan de mensen vertoont. Ook het verhaal van Jonas en de walvis is uiteraard aan de bijbel ontleend.

Hieraan linkt hij het verhaal over de 17de eeuwse geleerde Jonas Palmason, oftewel Jonas de Geleerde, die losjes werd gebaseerd op de figuur Jón Guđmundsson, een geleerde die zijn tijd ver vooruit was en meer humanistische waarden koesterde dan toentertijd gebruikelijk. Deze werd door de autoriteiten verbannen naar een afgelegen eiland in de meest noordelijke Westfjorden omdat hij van tovenarij en magische krachten werd beticht in plaats van dat hij qua wetenschappelijke kennis eigenlijk ver voor stond op zijn landgenoten. Hij  had ook opgetekend hoe een groep Baskische walvisvaarders voor de IJslandse kust door de autochtonen brutaal werden gefolterd en afgeslacht over een dispuut over de 17de eeuwse boomende walvisvaart. (Zoek even op 'Spánverjavígin' in Wikipedia) En dit kwam de toenmalige gevestigde machten natuurlijk niet goed uit.

We worden mee gekatapulteerd in de levensverhalen van Jonas gedurende enkele seizoenen ('equinoxen') die ook wel een beetje als kortverhalen aanvoelen. Als kleine jongen kan Jonas al kwalen genezen bij oude vrouwen bij wie hij dan ook graag gezien is. Hiervoor zoekt hij steeds naar 'bezoar', galstenen van dieren die geneeskrachtige krachten zouden bevatten en die algemeen in de middeleeuwen werden gebruikt om kwalen te behandelen. Zie foto hieronder.
We komen ook te weten hoe hij zijn vrouw leerde kennen en wat voor zwaar leven hij achter de rug heeft, steeds op de vlucht samen met zijn gezin voor zijn vijanden. Drie van zijn vier kinderen sterven aan ontbering. Op het einde van zijn leven blijft hij alleen achter op zijn eiland en met zijn gedachten. Hij praat met een schaap of met een vogel. Zal hij hier voor eens en altijd blijven? Worden zijn botten hier aan de buitenlucht blootgesteld en vindt men hem ooit wel terug? Het einde is enigszins dubbelzinnig.

De meanderende zinnen en gedachtenstromen monden dikwijls uit in gedichten, zoals bijv deze:
"Het zeil wappert op de leeuw der golven
De open plas is niet meer vlak
De wind bolt het boek, ’t touw spant strak…"

Of hoe het IJslandse landschap wordt beschreven:
"Als je naar een lavastroom kijkt, in een wolk stoom, een waterstroom of een veld dat golft ìn de wind, dan zullen het oog en de geest zichzelf geen rust gunnen ze in het woelige beeld iets herkenbaars hebben ontdekt... Zelfs al staan deze figuren nooit stil, zijn ze nooit duidelijk begrensd, nooit volledig, nooit hetzelfde, toch kun je ze in je geest prenten door met je ogen te knipperen..."

Kortom, wie graag een originele experimentele roman leest met referenties naar de Vikingen kan bij de IJslanders terecht. Wat er in dat IJslands gletsjerwater zit, weet ik niet maar het heeft ons al heel wat literaire pareltjes opgebracht in ieder geval. Mijn laatste biboogst bevat ook nog het boekje Blauwvos waar ik momenteel in ben beginnen lezen.

Sjón

By Hörður Sveinsson - Sjon's publisher Bjartur (www.bjartur.is), Copyrighted free use, Link

Bezoar stones

By User:Gerhard Elsner - Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3542931