Na Arend kozen we opnieuw voor een roman van Stefan Brijs (1969) als buddyread, deze keer het boek Maan en Zon uit 2015. Zijn boeken De Engelenmaker (2005) en Post voor mevrouw Bromley (2011) waren grote bestsellers. Ik las zelf tot hier toe De Engelenmaker, Zonder liefde en Arend in die volgorde.

Met deze roman toont Brijs opnieuw zijn veelzijdigheid: in dit boek over Curaçao, een veeleer onbekend eiland voor veel Belgen in de Nederlandse Antillen in het Caribisch gebied, weet hij ook weer een aangrijpend en inzichtelijk verhaal te vertellen. Zijn vrouw, Melanie, heeft er een deel van haar jeugd gewoond, en hij kent het eiland uit verhalen van zijn schoonouders die er beiden les gaven in de jaren 60 van de twintigste eeuw. Hij keerde er naar terug met zijn vrouw en opnieuw toen hij dit boek aan het schrijven was.

Met dit boek nam Eeke opnieuw plaats in de taxi maar ook Saskia I. en Wil wilden deze keer graag meerijden.   

Saskia: Maan en Zon staat al een paar jaar in boekenkast, tussen zoveel andere nog ongelezen boeken. Ik las lang geleden De Engelenmaker en Arend van Stefan Brijs. Twee boeken die me zeker zijn bijgebleven, die me zijn opgevallen door de mooie schrijfstijl en het originele verhaal. En toch zeer verschillend van elkaar! Waarom Maan en Zon dan zo lang in de kast is blijven staan? De korte inhoud en de bestemming, Curaçao, spraken me niet direct aan. Maar een Stefan Brijs moet je toch gewoon in huis hebben natuurlijk! De oproep voor een buddyread was dus het ideale moment om het boek toch maar eens te lezen.

Eeke: Voor deze buddyread werd ik gevraagd door Nathalie en het leek me erg leuk om mee te doen. Ik ben al bekend met deze auteur vanuit andere boeken zoals De Engelenmaker, Zonder liefde, en laatst lazen we voor de vorige buddyread Arend. Mijn verwachtingen van dit boek waren dan ook om weer een typische Brijs te lezen: een boek waarin veel aandacht is voor de menselijke relaties. Tot nu toe hebben alle gelezen boeken van Stefan Brijs me erg mogen bekoren.

Wil: Brijs is voor mij in alle opzichten een zeer talentvol schrijver, moet ik concluderen nadat ik al eerder De Engelenmaker en Arend heb gelezen. Alle drie geheel verschillend van opbouw en thematiek en zeker ook van schrijfstijl. Brijs past zich wat dat betreft moeiteloos en verrassend aan zijn onderwerp en de taal van zijn hoofdpersonen aan. Zo ook in deze roman met als plaats van handeling Willemstad, de hoofdstad van Curaçao, gelegen in het Caraïbisch gebied en de lezer leert zo nu en dan wat Papiaments. De tropische “couleur locale” spat al van de cover af. Door de titel natuurlijk en vooral door de kleuren geel en het azuurblauw van de auto, de taxi, een Dodge Matador, die het hele boek door zijn rondjes over het eiland rijdt. Jammer dat de auto op de cover maar twee portieren heeft… Elke taxi heeft vier deuren!

De verteller

Nathalie: In Maan en zon volgt Brijs een familie drie generaties lang uit de ogen van broeder -onderwijzer Daniel, die zeer betrokken is bij Max Tromp en zijn naasten. Het personage broeder Daniel, de enige zwarte broeder van zijn klooster, werd in zijn engagement om zich in te zetten voor zijn gemeenschap gevoed door pater Amado Römer, een echt bestaande inheemse pastor die tot bisschop werd benoemd, en zich inzette voor sociale rechtvaardigheid en o.a. mee de vakbonden op Curaçao hielp oprichten.

Wil: Broeder Daniel is een onderwijzer in de zeer arme en afgelegen wijk Barber. Broeder Daniel heeft onmiddellijk een klik met de kleine Max en ontfermt zich over hem. Hij gaat op huisbezoek bij zijn moeder en weet ook door haar aanvankelijk wat vijandige houding heen te breken. Niet echt gebruikelijk in die tijd om op huisbezoek te gaan, corrigeren zijn blanke medebroeders/onderwijzers hem. Daniel is een warme man, met veel compassie, als zwarte man begrijpt hij zijn leerlingen en ouders als de beste. Hij weet wat armoede is, wanhoop na de zoveelste teleurstelling en uitzichtloosheid. Zijn vrije manier van vertellen geeft juist daardoor “kleur” aan het verhaal, vooral dus door zijn eigen gedachten en visie op de dingen die gaan komen. Een vondst van de auteur

Het verhaal

Nathalie: In de nacht van 18 juli 2001 denkt Daniel terug aan Max, die hij enkele decennia geleden in de klas kreeg, en nu aan een allesbepalende vliegtuigreis begint. Max was een erg pientere jongen die de ambitie had om zelf onderwijzer te worden maar door tegenslag en het lot in de voetsporen van zijn vader Roy is getreden. De macho taxichauffeur Roy heeft altijd een glimmende Dodge matador gehad waarmee hij zijn klanten afhaalde en is gekend over het hele eiland vanwege zijn imago.

De scène waarin broeder Daniel kennismaakt met Max wanneer hij wordt afgezet met die auto door zijn vader aan de schoolpoort wordt tweemaal kort uit een ander perspectief beschreven waardoor de lezer de gevoelens van de verschillende personages leert kennen die meespelen in het verhaal. Ondanks dat Roy Max' moeder, Myrna, telkens opnieuw in de steek heeft gelaten, en zij jaren alleen voor haar gezin instaat, kan deze sterke vrouw het niet over haar hart krijgen om Roy te laten vallen als hij vrij jong nog getroffen wordt door reuma die zijn spieren een voor een uitschakelen.  

Wil:

“Curaçao is een patiënt geworden, eentje met vele doorligwonden…”

verzucht broeder Daniel, de verteller, geboren en getogen op Curaçao en in wiens (zwarte) huid de Vlaamse schrijver Stefan Brijs gekropen is. Een niet erg voor de hand liggende combinatie en eigenlijk nogal opmerkelijk! Maar… de vrouw van Brijs heeft Antilliaanse roots en is op Curaçao geboren.

De hoofdpersoon van Maan en Zon is Max Tromp. In 2001 is hij begin 50, vader van Sonny, getrouwd met Lucia en de zoon van taxichauffeur Roy Tromp en de eenvoudige, moederlijke Myrna Cortès. Max wil alles beter doen dan zijn eigen vader.

In het begin van het verhaal is Max elf/twaalf jaar en wordt hij op zijn eerste schooldag door zijn vader Roy in de flamboyante Dodge Matador (taxi) afgezet bij het armoedige schooltje waar broeder Daniel sinds kort onderwijzer is. Een bling bling begin voor het verlegen jongetje Max. Deze vader is erg aanwezig, ziet er goed uit, een reus om te zien, het is een aantrekkelijke en verleidelijke man en daardoor, zoals elke man op dit eiland, uiteraard een rokkenjager en vrouwenversierder. Hij liegt en bedriegt, fantaseert, manipuleert en profiteert, geeft veel te veel uit en is gewoon de baas….Heer en meester, zogezegd. Hij zegt meerdere kinderen te hebben bij verschillende vrouwen. De waarheid ligt toch iets anders.

Zijn moeder Myrna is een vrouw uit duizenden. Ze probeert Max die zonder vader opgroeit goed op te voeden. Broeder Daniel geeft haar een baantje als schoonmaakster op het schooltje, zodat ze wat minder armoede hebben. Ondanks alles, schijnt ze toch nog van vader Roy te houden. Roy verlaagt zich niet om enige gevoelens te tonen voor zijn vrouw en zoon. Hartverscheurend was de sterfscène va Myrna. Pas als zijn kleinzoon Sonny in zijn leven komt, geeft hij blijk van enige liefde. Maar, helaas, ook op hem heeft hij een kwaadaardige invloed.

Eeke: Maan en zon draait grotendeels om de problematische en gespannen relatie tussen de Curaçaose vader Roy en zijn zoon Max. Ze worstelen met hun relatie, tegen de achtergrond van een eiland dat enerzijds mee wil gaan in vernieuwingen, en aan de andere kant veel waarde hecht aan traditionele gebruiken. Deze relatie vind ik heel mooi neergezet, en ook het personage van broeder Daniel die de familie op allerlei manieren probeert te helpen en ondersteunen, is heel mooi uitgewerkt. Als lezer krijg je het beeld van een gevoelige, lieve familie, die probeert om te gaan met de uitdagingen die op hun pad komen. 

Saskia: De lezer wordt mee terug genomen naar de jaren zestig. Roy is taxichauffeur en zet zijn zoon Max af aan de school bij broeder-onderwijzer Daniel, hun eerste kennismaking. Door de jaren heen zien we de personages evolueren. Dromen worden nagejaagd, teleurstellingen en hoop wisselen elkaar af. Op de achtergrond de geschiedenis en bekommernissen van Curaçao. Alles is mooi met elkaar verweven!

De opbouw van het verhaal en de stijl

Saskia: Het verhaal speelt zich eigenlijk af binnen een zeer korte tijdspanne. 18 juli 2001, 19.25u tot 19 juli 2001, 5.55u. Maar tijd genoeg om broeder Daniel zijn verhaal te laten vertellen. Broeder Daniel heeft Max afgezet aan het vliegveld, reis richting Nederland, en wacht nu op een bericht van hem. In tussentijd leert de lezer de drie generaties Tromp kennen. Roy, Max en Sonny. Fijn dat de Dodge Matador als een rode draad door het verhaal meegroeit... of eerder aftakelt, net zoals de personages eigenlijk.

Dit beklijvend verhaal is zeker niet te zwaarmoedig geschreven. Personages, omgeving, leefsituatie, geschiedenis,..  zijn zeer goed weergegeven. De korte hoofdstukken maken het boek ook vlot leesbaar. Het einde had ik toch iets anders verwacht. Het ging voor mij ineens te snel... of had ik gewoon nog langer van de schrijfstijl van Stefan Brijs willen genieten? Misschien had een meer open einde me voor een keer wel bevallen?

Wil: Het verhaal wordt redelijk chronologisch verteld, hoewel er wel flashbacks zijn die verder teruggaan dan de jaren ’60. De schrijfstijl is heel simplistisch, heel basaal. Korte zinnen, eenvoudige woorden, weinig taalkundige hoogstandjes of spitsvondigheden. Een enkele keer heb ik wel een mooi geformuleerde zin aangetroffen. Zie verder in dit verslag. Het boek laat zich dus uitermate gemakkelijk lezen.

Nathalie: De beschrijving van de levens van de gewone bevolking en hier en daar enkele stukjes in het Papiaments en in het Engels van Roy dompelen je onder in de sfeer van het eiland. De auteur weet je telkens mee te nemen in het leven van zijn personages in zijn boeken, in welke setting en in welke tijd het ook speelt, ook weer in deze roman. Ik vond het een grimmig en niet hoopgevend nogal fatalistisch verhaal. Heel zomers vond ik dit boek ondanks dat de cover dit wat laat uitschijnen, dus niet echt.

Eeke: Wat ik heel anders vind dan in de andere boeken die ik gelezen heb, is de manier van schrijven: hoewel het onderwerp niet per se vrolijk is, lijkt het verhaal me vrolijker, losser neergepend dan in de andere boeken. In de andere boeken zit een meer serieuze ondertoon en lijkt het vaak meer staccato en afstandelijk beschreven. Het kan ook komen dat doordat Curaçao het eiland van de zon is, met vrolijke kleuren en tropische geuren en dieren, dat die sfeer hierdoor toch anders wordt opgewekt dan in ander werk.

Thema’s

Nathalie:

De vader-zoon generatie en opvoeding: Als Max zelf vader is geworden, probeert hij zijn zoon Sonny de opvoeding te geven die hij gemist heeft, terwijl Curaçao overspoeld wordt met toeristen en drugs. Gemakkelijk gaat dat niet. Ook al heeft hij de intelligentie van zijn vader, gaat hij puberen en wordt hij ook verleid door de massaconsumptie die voor de gewone Curaçaoër niet toegankelijk is. De gevolgen zijn groot, waardoor het lot op het einde van het verhaal niet kan worden ontweken, en het boek helemaal niet hoopvol is.

Het sociaaleconomisch aspect: Het verschil tussen de blanken en de zwarte of inheemse bevolking blijft op Curaçao blijkbaar huizenhoog, ook al werden er na de opstand en de rellen van 30 mei 1969 – trinta de mei – enkele veranderingen doorgevoerd; die waren echter niet diepgaand genoeg volgens broeder Daniel. De gelatenheid van de eilanders wordt in het boek goed beschreven. Zowel Max als zijn vrouw Lucia zijn er een exponent van. De zelfbevraging van broeder Daniel op een bepaald moment is een knappe analyse, maar hij gaat door omdat hij een roeping heeft. Curaçao was een onbekende plek op de wereldbol voor mij. Door deze roman heb ik over dit eiland nu wat geleerd, al herkende ik wel enkele aspecten uit het actuele kolonisatie en dekolonisatiedebat in België rond de Belgische rol in Congo.  

Wil:

De geschiedenis: Komt de oorspronkelijke bevolking van Curaçao ooit uit deze maatschappelijk ellende? De aanvankelijk goed bedoelde KOLONISATIE heeft uiteindelijk alleen maar méér problemen veroorzaakt en daarmee ook de rassenstrijd, discriminatie en vooroordelen aangewakkerd. Het verloop van de geschiedenis er daaraan natuurlijk ook debet. Een zeker fatalisme is voelbaar door het hele verhaal heen. Men is niet in staat om het lot een draai te geven. Eigenlijk kan alleen de verteller, broeder Daniel dat. Na een kort verblijf in Nederland bij zijn congregatie, wordt hij zich, door broeder Jan, pijnlijk bewust hoe de feiten precies liggen en besluit hij zijn habijt af te doen en daardoor nog meer één te worden met zijn eigen mensen. “In mijn habijt had ik me minder zwart gevoeld. Ook ik had aan een gebrek aan zelftrots geleden.”

De vader-zoonrelaties: die behoeven eigenlijk geen nadere uitleg. Ze blijven ontoereikend. Zowel voor Roy-Max, als voor Max-Sonny. Ook al vullen de vaders deze rol geheel anders in.

Maan en Zon is een diep triest en pessimistisch verhaal, vooral ook door het wrede einde. In 2020 weten we dat de realiteit op Curaçao nog steeds niet veel beter is. En als toerist zie je of merk je dit waarschijnlijk nauwelijks. De lezer krijgt gratis een geschiedenisles mee.

Saskia: Dit is een intrigerend verhaal dat de situatie doorheen de recente geschiedenis op Curaçao knap weergeeft! Wat me bij het lezen opviel, is dat ik me niet altijd bewust was dat zowel Broer Daniel als de generaties Tromp geen blanken zijn. En dat speelt toch wel een belangrijke rol.

Eeke: De thematiek in dit boek is op mooie wijze neergezet in deze roman: vader-zoon relatie, het doorgeven van gebruiken in een familie, elkaar helpen en omgaan met armoede, jaloezie en de tegenslagen in het leven. De soms uitzichtloosheid van de zware armoede en het vervallen in oude patronen wordt heel goed zichtbaar gemaakt en raakt je als lezer, daarnaast voel je erg mee als je ziet dat een personage afglijdt. Je ziet het gebeuren en kan niks doen om het bij te sturen. Het einde is niet zozeer verrassend als wel zeer aangrijpend te noemen.

Qua thematiek vind ik het boek ook passend in het oeuvre van deze auteur, elke roman die ik tot nu toe van hem las gaat over relaties, hoe de mens zich verhoudt ten opzichte van zijn medemens, en dus spelen relaties en personages een grote rol. De personages zijn ook altijd zeer uitgebreid uitgewerkt, met mooie realistische karakterbeschrijvingen die men gedurende het verhaal gedoseerd te weten komt, en men krijgt de gevoelens en emoties goed te lezen.

Een paar mooie, toepasselijke citaten dankzij een oplettende Wil

p. 35 – Myrna vertelt Daniel over haar miskraam die ze nooit aan Roy had gemeld. “Hij zou me niet meer willen! Niemand zou me nog willen. Een vrouw móét kinderen krijgen, dat begrijpt u toch wel?”

p. 38 – Max heeft zich geschikt in zijn lot nooit onderwijzer te kunnen worden. “Het was een weemoedige gedachte die hem al een groot deel van zijn leven kwelde en ook nu weer de hele weg lang als een stilzwijgende passagier met ons mee bleef reizen”.

p. 75 – Over moeder Myrna. “Zonder de steun van Roy kwam Myrna moeilijk rond. Toch vroeg ze zelden om hulp. Trots bedekte haar armoede.”

p. 142 – Broeder Tinus wil dat Daniel even vakantie neemt in Nederland. “Je kunt niet het hele eiland redden”.

p. 146 – De memorabele woorden van broeder Jan die zorgen voor een orkaan in de blanke religieuze broedergemeenschap: “We hebben niets anders geprobeerd dan blanken van hen te maken. Liefst van al nog Nederlanders. Onze taal, onze cultuur, onze normen en waarden, alleen die telden. We dachten dat we ze vormden, maar in werkelijkheid waren we bezig ze te vervormen.”

p. 174 – over vader Roy. “Na al die jaren waren zijn leugens stopwoorden geworden.”  

p. 175 – “Curaçao is een patiënt geworden, eentje met vele doorligwonden…”

p. 216 – “Talent alleen is niet genoeg op Curaçao”.

p. 238 – “Waar is het misgegaan, broeder? Ben ik te streng geweest?”

p. 239 – “Bolitas” was het toverwoord.

p. 246 – “Zijn gebit was een bankkluis aan goud.”

Onze conclusie

Saskia: En ja, Stefan Brijs heeft me weer positief verrast! Maan en zon is weer helemaal anders dan Arend en De Engelenmaker. Hierbij toont de auteur nogmaals zijn veelzijdigheid! De ingetogen schrijfstijl om een groots verhaal te vertellen past dan wel weer bij de vorige boeken. Natuurlijk wil ik nu ook die andere boeken van Stefan Brijs lezen! ‘Zonder liefde’ en ‘Berichten uit de vallei’ staan nu hoog genoteerd op mijn veel te lange leeslijst! Ik beoordeel het boek graag met vier sterren.

Nathalie: Brijs neemt je helemaal mee in zijn verhaal, en laat je nadenken. Als Belg staat hij verder af van dit verhaal dan een Nederlandse auteur en is hij een meer onafhankelijke waarnemer. Hij weet de geschiedenis van Curaçao slim te verweven in een pakkend familieverhaal dat verschillende generaties overbrugt. Maan en zon is een hard boek, maar toont de grimmige waarheid. Ik geef dit boek vier sterren. In augustus wil ik zeker Post voor mevrouw Bromley en Twee levens nog lezen! 

Wil: Ik heb veel geleerd over het eiland Curaçao dat pas in 2010 onafhankelijk van Nederland werd. De opstand van 30 mei 1969 was mij volledig onbekend. Had ik kunnen weten…
Kan de nog immer bestaande kloof tussen blank en zwart, arm en rijk die er al sinds generaties is, ooit gedicht worden? Bladzijde 130 geeft hier een mooie uitleg over. “Elke nieuwe regering beloofde beterschap, niet één heeft die in de volgende jaren gebracht”.

Stefan Brijs heeft ons hier op duidelijke wijze de andere kant van de kolonisatie laten zien. Er wordt, vooral door de laatste generaties geen middel geschuwd om een beter leven te krijgen. En als het niet lukt, dan heb je “pech gehad, brute pech”  Feelgood-liefhebbers zou ik aanraden dit boek niet te lezen. Mijn score: vier sterren.

Eeke: Ik heb enorm genoten van de sfeer die opgewekt wordt met betrekking tot het eiland Curaçao. Ik ben er zelf ook een keer geweest en voelde door dit boek precies de sfeer weer voor me, ik zag de kleuren weer voor me, rook de geur weer voor me. Hoewel dit boek al in de jaren ’60 speelt zal een ieder die Curaçao kent het als een bad van herkenning ervaren, en voor degenen die niet op dit schitterende eiland zijn geweest wordt een zeer realistisch beeld geschetst.
Kortom:  Stefan Brijs weet me ook met dit boek weer erg te overtuigen. Het blijft voor mij een topschrijver!