Stefan Brijs is een veelgeprezen schrijver bekend om zijn originele en beeldende romans, telkens met een ander verhaal en vanuit een andere invalshoek. Van hem las ik al De engelenmaker evenals zijn meest recente roman Zonder liefde die me beiden konden bekoren. Met Eeke en Shannah las ik nu een oudere roman van hem, Arend, uit 2000. Ook Post voor mevrouw Bromley, Maan en Zon en de novelle Twee levens staan nog op mijn te lezen-lijst van hem. Het leuke aan deze buddyread met z’n drieën is het feit dat we toch enigszins andere meningen hebben. Zo kunnen lezers zich misschien wel een completer beeld vormen van dit boek, en zo hun eigen mening vormen?

Eeke: Van Stefan Brijs las ik zo’n 13 jaar geleden De Engelenmaker. Ik herinner mij nog goed hoezeer ik omver geblazen was door dat boek, wat vond ik het goed! Het heeft een blijvende herinnering opgeleverd. Op dit moment zou ik niet meer weten te benoemen wát er dan zo goed aan was, anders dan het verhaal. Na die tijd heb ik geen ander werk meer gelezen van hem, maar bijvoorbeeld Maan en zon staat al heel lang op mijn ‘wil-ik-lezen-plankje’. De wens om meer van deze auteur te lezen heeft altijd bestaan. Toen Nathalie het voorstel deed om voor een buddyread Arend te lezen wilde ik daar dan ook snel bij zijn! Het was niet zozeer de flaptekst die mij aansprak, het verhaal klonk me een beetje surrealistisch in de ogen. Een jongen die in een vogel wil veranderen…, ik werd niet heel erg getriggerd, maar het was dus meer de bekendheid met de auteur van eerder werk die mijn aandacht trok.

Shannah: In maart las ik voor de eerste keer een boek van Stefan Brijs, namelijk Maan en zon en in de loop van april las ik Zonder liefde. Van beide boeken was ik aangenaam verrast en benieuwd naar andere boeken van deze schrijver. Ondertussen kocht ik Arend en De engelenmaker.

Het verhaal

Arend had nooit geboren mogen worden. Al vanaf zijn eerste levensdag kent hij geen vreugde, geen geluk en geen thuis. Hij is daarenboven te groot, te zwaar, te lelijk en vooral te veel. Eenmaal uitgegroeid tot een te dikke kleuter komt Arend in aanraking met de buitenwereld. Zijn moeder geeft hem meer slaag dan liefde. Op straat wordt hij nagestaard, op school wordt hij gepest en uitgelachen. Het liefst wil hij vleugels hebben zodat hij kan vliegen als de vogels, boven iedereen uit. Deze roman Arend beschrijft de zoektocht van een kind naar zichzelf, naar begrip, naar liefde.

Onze eerste indrukken …

Nathalie: Het eerste wat me opviel is dat we door het perspectief van het verhaal in de gedachten zitten van Arend, zelfs als hij nog in de buik zit van zijn moeder. En daarna als baby, peuter en kleuter. Dat is uiteraard een vreemde gewaarwording als je ervan uit gaat dat er nog geen bewustzijn is in die allereerste levensfase totdat een baby ongeveer een half jaar oud is. Maar wel leuk gedaan. Het thema is kinderverwaarlozing, en kindermishandeling; niet alleen van Arend maar ook van zijn moeder Anna wat hier en daar wordt aangeraakt – maar niet echt wordt uitgewerkt - en zo wordt doorgegeven aan de volgende generatie: door haar eigen opvoeding, haar eigen frustraties, haar eigen onkunde in het opvoeden ook. Misschien kan je dit wel een ontwikkelingsroman noemen over de eerste levensfasen van een kind in zo’n situatie. De tragiek wordt gecounterd door de dromen die Arend ontwikkelt over zijn fascinatie voor vleugels en het zelf kunnen vliegen. Alles wat vliegt aan vogels en insecten, trekt zijn aandacht, te veel voor zijn eigen goed.

Eeke: Als lezer word je echt meegenomen in de gedachten en gevoelens van Arend, en de verplaatsing in het kind heeft Brijs heel mooi gedaan. Het is ook leuk dat het vanuit het perspectief van Arend is geschreven, zelfs al vanaf het moment dat hij nog niet geboren is, met de gedachten en de gevoelens die hij dan al gehad zou hebben. Dat maakt het boek natuurlijk minder realistisch, maar geeft wel een leuk extraatje aan het boek. Ik heb regelmatig zitten grinniken om humor als: ‘(…) begon hij te spelen met de navelstreng, die hij zo lang mogelijk uitrekte en dan als een touw om zijn hals knoopte.’
Daarnaast is het thema wel tragisch: kindermishandeling, eenzaamheid, een generatie vol ellende. Dit vind ik krachtig en ontroerend uitgewerkt, en het maakt dat je zelf ook een beetje somber wordt. De kindermishandeling wordt grof en heftig beschreven. Zinnen als de volgende komen echt even hard aan:

“Nee, jij niet, alleen lieve kindjes worden een engel’, antwoordde zijn moeder.’

Shannah: Vanaf de eerste zinnen zit je in het verhaal en ben je nieuwsgierig:

‘Arend had nooit geboren mogen worden. Zelf had hij zijn uiterste best gedaan om het niet zover te laten komen’.

In Arend is ervoor gekozen om in de derde persoon te schrijven en hierdoor een stem te geven aan Arend, ook al kan hij zich niet zo uiten. We krijgen gedachten mee van Arend vanuit de baarmoeder, dat lijkt misschien absurd, maar dit wordt gedaan op een geloofwaardige manier. 

Hoe zijn moeder tot de naam Arend komt, vind ik heel mooi geschreven. Ze vindt haar baby een afgrijselijk lelijk kind, Arend is bovendien een huilbaby, zijn moeder is radeloos. Je zou als lezer zelfs bijna begrip kunnen krijgen voor haar gevoel op dat moment. Maar wat volgt is onbegrijpelijk en helaas ook vaak werkelijkheid. Ze kijkt nauwelijks om naar haar kind, geeft hem geen aandacht of liefde. Stefan Brijs weet dit echt subliem te beschrijven.

Doordat zijn moeder hem niet veel aandacht schenkt, moet hij zichzelf zoveel mogelijk proberen te beredderen, telkens als hij iets alleen kan (soms na heel veel oefenen en staren), dan weigert hij hulp van zijn moeder (bv kleren aandoen). Dit is echter nefast voor hun relatie, zijn moeder begrijpt hem helemaal niet.
Al vrij vroeg ontwikkelt Arend een fascinatie over vliegen, alles wat met vleugels te maken heeft en bouwt zijn wereld hierrond op. Hij hoopt te ontsnappen om eindelijk te zijn wie hij wil zijn. 

“.... bij het zien van de aarde ver onder zich staakte hij zijn eeuwige geschreeuw, richtte in de plenzende regen zijn romp en hoofd omhoog, rechtte zijn rug, strekte zijn benen en spande zijn armen wijd open, klaar om, zodra zijn moeder hem losliet, weg te zweven en nooit meer terug te komen. “

… en wat ons verder nog opviel. 

Nathalie: Het verhaal is daarnaast eerder klein en intiem opgezet, in tegenstelling tot bv. De engelenmaker, een boek dat veel grootser en spectaculairder is. Er zijn ook wat minder verrassingen in het verhaal maar dat doet verder niets af aan de kracht ervan wat mij betreft. De mooie beelden doorheen het boek en de zeggingskracht zijn voor mij het belangrijkste. De getuigenis van de jonge Arend greep me naar de keel en kroop onder mijn huid; ik kon het verhaal soms zelfs moeilijk voortlezen. De relatie van Arend met zijn buurman Hans die zich het lot van de jongen aantrekt is een lichtpuntje voor hem, en bij hem kan hij soms tot rust komen.

“Hans had het moeilijk het vertrouwen van Arend te winnen. In het begin leek er geen eind te komen aan zijn gesnik, wat hij ook probeerde of zei. Als een rotsblok bleef de jongen voor de deur liggen. Pas toen Hans tussen de korte, dikke vingers de vlinder opmerkte en er zich bewonderend over uitliet, slaagde hij erin het pantser van de knaap te doorbreken. “Wat heb jij een mooie vlinder gevangen!’ zei hij en floot tussen zijn tanden. ‘Dat lijkt me zowaar een kleine vos.’ “

Maar dit kan al de ellende die hij meemaakt jammer genoeg niet goedmaken.

Eeke: Ik vond het verhaal verder helaas niet heel speciaal of spectaculair. Ik had op wat meer actie, plotwendingen, verrassingen gehoopt. Er zitten haakjes in het boek die zich goed lenen voor andere thematiek, zoals de buurman waar Arend steeds naar toe gaat. Hier had zich ook een liefdesaffaire met Arends moeder kunnen ontwikkelen, en aan geheel andere zaken had men ook kunnen denken. De opmerkingen over de jeugd van Arends moeder Anna hadden van mij wat uitgebreider gemogen, maar het verklaart wel waarom ze niet in staat is om hem een normale jeugd te geven.

Qua schrijfstijl ben ik jammer genoeg ook niet geheel overtuigd. Het verhaal leest makkelijk en vlot, maar ik mis de mooie woordspelingen en kunstigheden die ik in De engelenmaker wel tegenkwam.

Shannah: Net als in zijn andere boeken die ik reeds las hanteert de schrijver een eenvoudige, leesbare, aangename en treffende schrijfstijl en vaak ook heel beeldend. Wat ik ook leuk vond om te lezen is hoe er vaak verwezen wordt naar vliegen, vogels, … (bv. p 52; een schril gekwetter, twee speelvogels, p233 als gieren… ).

Naast Arend spelen vooral ook zijn moeder Anna en de bovenbuurman Hans een rol. Anna en Hans worden als personage niet volledig uitgewerkt, je moet het hier doen met interpretaties die jezelf maakt op basis van de info die je krijgt van de verteller van het verhaal. Voor mij is dit voldoende, het voelt niet aan alsof je je geen beeld kan maken van die personages. 

“Op de dag dat Anna vijftien werd, besloot haar vader zichzelf cadeau te geven en verkrachtte zijn eigen kind”.

Anna weet zich hier geen raad mee, besluit het tegen niemand te vertellen. Ze kweekt hierdoor een aversie tegen mannen dat zich ook uit tegenover haar zoon. Daarnaast merk je ook dat er méér aan de hand is met Anna, maar die niet zo expliciet wordt beschreven. Ze laat haar baby/peuter alleen thuis, heeft blijkbaar geen sociaal netwerk, geen sociale vaardigheden (bv dropt ze Arend op de eerste schooldag gewoon af op school). 

Doordat Hans in hetzelfde flatgebouw woont, is hij vaak een getuige van hoe Anna met Arend omgaat. Hans herkent zich een stuk in Arend, maar onderneemt relatief weinig pogingen om Arend te helpen. Pas in het derde deel speelt Hans een grotere rol in het leven van Arend.

Onze conclusie:

Nathalie: Brijs verraste me opnieuw met een originele en heel empathische roman, die hoewel beknopt allerlei gevoelens heeft weten los te maken. En dat is een mooie eigenschap in tegenstelling tot te breedsprakerig en protserig gedoe.  Deze roman is schokkend en bevat een ongekende kracht.

Eeke: Alles bij elkaar maakt dat ik Arend zeker een mooi boek wil noemen, maar het haalt het voor mij niet bij De Engelenmaker. Het boek laat geen blijvende indruk achter.

Shannah: Ik vond het een schrijnende en ontroerende roman die me enorm kon bekoren. Je moet wat afstand kunnen nemen van de verwaarlozing en dit lukt onder andere door de schrijfstijl en de manier waarop het verhaal is beschreven.  Ik kijk uit naar De engelenmaker!

Ik denk dat Shannah een heel mooie leeservaring met De engelenmaker tegemoet gaat. Lazen jullie al een van beide boeken?

Veel leesgroeten!