Het was ergens in de eerste helft van dit jaar dat Gerti, Ronny en ik ontdekten dat we alle drie nog een keer het inmiddels legendarische 22-11-1963 van Stephen King wilden lezen. De vervolgafspraken waren snel gemaakt, want er was uiteraard maar één datum die in aanmerking kwam om onze buddyread online te zetten. Precies: 22-11-2022!

De auteur

Of je nu wel of niet een boek van Stephen King (1947) hebt gelezen, de naam van deze Amerikaanse auteur komt je vast niet onbekend voor. Op Hebban is er van alles over hem te vinden, zoals deze auteurspagina, of kijk anders eens bij een van de meer dan duizend recensies die over zijn boeken zijn geschreven. Gerti en Ronny hebben al eerder iets van King gelezen, voor mij was dit het eerste boek.

Gerti: Ik heb tot nu toe nooit veel aandacht besteed aan de boeken van Stephen King omdat ik  absoluut niet van horror hou en sciencefiction ook niet echt mijn ding is. Door de categorie ‘Lees een Stephen King’-boek, waagde ik me aan Gwendy’s knoppenkist en dat beviel me wel. Dan toch eens eindelijk beginnen aan het boek 22-11-1963 dat al een aantal jaren in mijn boekenkast stond? Via Gea kreeg ik de vraag of ik met haar en Ronny wilde meelezen en dat zag ik wel als een fijne uitdaging voor dit najaar.

Ronny: Stephen King staat bijna synoniem voor horror- en sciencefictionverhalen en thrillers. En dat is precies de reden dat veel lezers toch met een boogje om deze Amerikaanse bestsellerauteur heenlopen. Dat deed ik ook, tot ik erachter kwam dat mijn favoriete film The Shawshank Redemption eigenlijk gewoon een verfilming was van een boek van, jawel, Stephen King. Ik ben eerst heel voorzichtig begonnen, met Gwendy’s knoppenkist, gevolgd door Pet Sematary, Schone slaapsters, Bezeten stad, Het instituut en, heel recent met de Scifi & Fantasy Club, Verlichting. Het viel alleszins mee met de horror. Je moet er niet te veel van achter elkaar lezen, maar af en toe een ‘King’ tussendoor laat ik mij goed smaken!

Gea: Ik heb nog nooit een boek van Stephen King gelezen, want horror en sciencefiction staan niet hoog op mijn lijst. En dat is toch waar ik King altijd mee associeer. De films The Shawshank Redemption en The Green Mile heb ik een aantal keren gezien zonder dat ik wist dat het King-verfilmingen waren.

Boek en verwachtingen

Op de achterflap van het boek staat het volgende: 22-11-1963, de dag dat John F. Kennedy werd vermoord en de wereld voorgoed veranderde… Wat als die fatale dag voorkomen had kunnen worden? Jake Epping ontdekt een poort in de tijd en reist naar 1958. Lukt het hem de aanslag op John F. Kennedy te verijdelen? En tegen welke prijs? Jake merkt dat het verleden weerbarstig is en dat de gevolgen van zijn handelingen onomkeerbaar zijn.
Wat denken wij vooraf van het boek en wat zijn onze verwachtingen?

Gerti: Ik heb het boek al heel lang in huis maar gezien ik drempelvrees heb voor dit soort super-kleppers ben ik er nooit in begonnen. Nu is het dan toch zover!

De moord op J.F. Kennedy heb ik niet echt bewust meegemaakt (ik was pas 9 jaar) maar dit historische feit was vaak het onderwerp van lessen/spreekbeurten tijdens mijn middelbare schooltijd. Deze moord en de vele andere politieke moorden die zullen volgen roepen vaak de bedenking op: wat als deze moord was voorkomen, hoe zou de geschiedenis dan verlopen zijn? Ik ben echt heel benieuwd hoe Stephen King de mogelijke verijdeling verwerkt in dit boek. Verkeerd kan het niet zijn als je kijkt hoe hoog dit boek steeds in de Hebban 1000 genoteerd staat.

Ronny: Het is een lijvig boek, dat zeker. Bijna 900 bladzijden. En het was maar goed dat er iemand mee was om het op te halen bij de bibliotheek, want het is een gewichtige knoeperd! Je voelt bijna letterlijk het gewicht dat op Jake’s schouders rust. De cover is eenvoudig gehouden en vertelt daardoor een duidelijk verhaal. Het is de iconische foto van het presidentiële paar tijdens de tour door Dallas op die fatale 22 november 1963. Het mantelpakje van de immer stijlvolle Jackie Kennedy is het enige dat kleur geeft in de bijna zwart-wit foto. De digitale uitvoering van de datum die tevens de titel is, is een knipoog naar de toekomst en de tijdreis.

‘Waar was jij op 22-11-63?’ Het nieuws kwam toen binnen via de radio en de krant. Maar ik was een kleuter van 4,5 en herinner mij er dus helemaal niets van. Op die leeftijd is jouw wereldje maar klein en ben je echt niet bezig met gebeurtenissen daarbuiten die de loop der geschiedenis drastisch kunnen veranderen. Toch heb ik er later wel voldoende van opgepikt om te beseffen welke impact deze gebeurtenis heeft gehad en dat die nog steeds niet uitgewerkt is.

Het is dan ook een heel interessant gegeven om terug te kunnen gaan in de tijd om de geschiedenis te veranderen. Terug naar eind jaren vijftig, begin zestig. Beschrijvingen van een tijd die voor mij herkenbaar is. En hoewel ik bepaald geen Stephen King lezer/kenner ben, zie ik wel dat hij in zijn verhalen vaker naar die tijd terugkeert en de sfeer daarvan goed neer kan zetten. Dat verwacht ik in ieder geval tegen te komen. En voor het verloop van het verhaal laat ik mij heerlijk verrassen, want stiekem op de laatste bladzijde kijken hoe het afloopt voor je gaat beginnen op de eerste bladzijde, dat doe ik niet!

Gea: Volgens veel lezers is dit een King-boek dat je prima kunt lezen als je, zoals ik, niet van horror en sciencefiction houdt. En doordat ik twee buddy’s had gevonden, durfde ik het aan, want stiekem was ik wel nieuwsgierig naar deze klepper geworden. Net als Gerti en Ronny heb ik de moord op John F. Kennedy niet bewust meegemaakt (ik was 3 jaar en 8 maanden), maar op latere leeftijd heb toch aardig wat meegekregen over de moord en de Kennedy’s.

De vraag ‘wat als?’ is natuurlijk nooit te beantwoorden, maar er over speculeren, zoals King in dit boek volgens mij doet, is altijd boeiend. De wereldgeschiedenis had er sowieso anders uitgezien. Ik ben benieuwd of King daarover ook iets heeft geschreven. Ik verwacht bovendien dat mijn geheugen over de Amerikaanse geschiedenis behoorlijk wordt opgefrist, door het boek en door mijn buddy’s.

Onze ervaringen

Gerti: Al Templeton ontdekt in de bijkeuken van zijn eethuis een ‘konijnenhol’ waardoor hij kan teruggaan naar 9 september 1958. De doodzieke Al vertelt Jake Epping hierover en vraagt hem zijn allerlaatste wens te vervullen: het voorkomen van de moord op John F. Kennedy! Tot zijn eigen verbazing gaat Jake akkoord.

Na enkele proefreizen, begint hij als George Amberson aan een nieuw leven, hij vindt een baan als docent Engels en wordt verliefd op Sadie. King beschrijft (te?) uitgebreid deze jaren om dan uiteindelijk uit de komen bij de confrontatie met Lee Harvery Oswald. Hier wordt het verhaal spannend hoewel voorspelbaar. Het einde vond ik een beetje vreemd maar op zich wel een ode aan de liefde. In dat verband vind ik de quote ‘Als er liefde is, zijn littekens van pokken even mooi als kuiltjes in de wangen’ wel mooi.

Er komen heel wat personages voor in dit boek en King geeft ze elk een eigen gezicht en karakter. Het is een bont allegaartje dat je je levendig in de dagelijkse omgang kan voorstellen. Je zou bijna vergeten dat het fictie is.
Ook de omschrijvingen van de periode ’58 – ’63 is schitterend: de vele verwijzingen naar de muziek van die jaren, de beschrijving met auto’s, de telefoon met de terugdraaiende schijf, het alom tegenwoordige roken en het woordgebruik uit die jaren! Het boek verwijst ook vaak naar gebeurtenissen uit de geschiedenis van Amerika waar ik dan toch ook weer wat heb bijgeleerd.

Ik leefde even in de herinneringen van mijn jeugdjaren, maar toch zou ik er niet terug naar willen – zelfs niet voor een korte tripje.

Ronny: Het verhaal is een mix van feit en fictie en dat geldt ook voor de personages. Sommige bestaand, sommige uit King’s pen gekropen. Zoals bijvoorbeeld de gelegroenekaartenman, de bewaker van de doorgang tussen de jaren 2011 en 1958. Een typisch King personage, die je wellicht zo in andere verhalen van deze auteur tegen zou kunnen komen. Voor de bestaande personages en de ontrafeling van het (mogelijke) verloop van het plan voor de moord op Kennedy heeft King kennelijk heel wat research gedaan.

Dat Stephen King zo vaak terugkeert naar de jaren ’50 en ’60 in zijn boeken heeft gevolgen voor zijn schrijfstijl. Die wordt dan als vanzelf heel beschrijvend. Zo bouwt het verhaal zich heel langzaam op, lijkt het ogenschijnlijk alsof er niets gebeurt, en pas als de hele setting is ingekleurd, barst de feitelijke actie los. In dit verhaal vertaalt dat zich met een heel actief begin, waarin Jake zijn belofte doet aan zijn vriend Al om de moord op Kennedy te voorkomen. Eenmaal terug in 1958 is het net alsof die belofte naar de achtergrond wordt verdrongen wanneer Jake/George kennis maakt met het leven rond 1960 én met de liefde. Maar aan het einde dringt de tijd om het oorspronkelijke doel van de tijdreis te bereiken en staat Jake/George voor het dilemma om zijn belofte al dan niet in te lossen.

22-11-1963 is één grote beschrijving van het leven rond 1960, zoals ‘...Pledge, Turtle wax met Chuck Berry op de radio’. De beschrijvingen zijn zo levendig dat je de huisvrouw met een schortje en stofdoek bijna voorbij ziet swingen. Maar Stephen King laat ook de minder leuke kanten van het leven in die tijd zien en drukt de lezer wel met de neus op de feiten. Zo worden de toiletten bij de benzinepomp beschreven met de aanduiding ‘dames, heren, gekleurden’. Twee bordjes op een deur en een derde bordje met een pijl naar een plank boven het naastgelegen beekje.

Er zijn quotes die telkens terugkeren in het verhaal. Zo is daar ‘Het leven is een dubbeltje op zijn kant’ dat een aantal keren terugkeert en, in dit geval van de eventuele mogelijkheid het verleden te veranderen, ook heel toepasselijk.
En dan is er de dans, die steeds weer terugkomt in verschillende vormen en tussen verschillende personages, en die vergeleken wordt met het leven zelf. (‘Thuis’ is waar je met anderen danst, en dansen is leven.)
Nog eentje die mij is bijgebleven. Wanneer Sadie in 1963 aan Jake vraagt ‘Vertel me één goed ding over de toekomst’, blijft Jake stil. (‘Er kwamen maar verrassend weinig dingen bij me op.’)

Stephen King stopt regelmatig verwijzingen naar zijn andere boeken in het verhaal. In 22-11-1963 zag ik enkele keren de Shawshank gevangenis voorbijkomen (The Shawshank Redemption), en er wordt melding gemaakt van een moordenaar die zich als clown verkleedde (It). Er zullen beslist nog veel meer verwijzingen in dit verhaal staan, maar daarvoor heb ik te weinig van deze auteur gelezen om ze te kunnen herkennen.

Gea: Ik ben aangenaam verrast door de schrijfstijl van King. Hij schrijft filmisch waardoor ik iedereen en alles voor me zag. Hij nam me echt mee naar het jaar 1958 en de jaren erna. Bovendien doet hij dat in een heel rustig tempo. Zo introduceert hij alle personages ook, waardoor je ze goed leert kennen. En elk personage wordt met reden opgevoerd. Ze komen ergens in het verhaal terug. Waar ik erg van heb genoten, is de muziek en de dansen die King doorheen het boek noemt. Veel daarvan herkende ik. King beschrijft erg mooi hoe die jaren er destijds uitzagen, en weet feiten en fictie goed te combineren. Je zou er bijna naar terug verlangen, maar ook toen was het leven niet alleen positief. Niet in Amerika, niet hier …

Het gegeven dat Jake via een ‘konijnenhol’ in 1958 belandt, komt gek genoeg heel realistisch over. Ook zijn dualiteit tevoren is heel logisch: voldoet hij wel of niet aan het verzoek van Al om vijf jaar in het verleden te leven om de moord op John F. Kennedy te verijdelen met alle gevolgen van dien. Want die gevolgen zijn er. Dat is in mijn ogen de grote boodschap van King. Alles wat je doet, of laat heeft gevolgen. Het doet me denken aan het lied van de veel te vroeg overleden Bram Vermeulen, ‘De steen’. King noemt dit het vlindereffect. Het is te vergelijken met een sneeuwvlok die een lawine veroorzaakt als hij verkeerd valt. Valt ie goed dan heb je sneeuwpret.

Het rustige tempo van King stoorde me af en toe ook een beetje. Naar mijn idee had een aantal passages echt korter gekund, sommige komen voor mij zelfs in aanmerking voor de beruchte zin: ‘Kill your darlings’. Daartegenover vind ik het bijzonder én verrassend hoe King in beeld brengt wat er had kunnen gebeuren als John F. Kennedy die dag niet was doodgeschoten. Of dat de realiteit was blijft voor eeuwig gissen.

Net als Ronny heb ik een paar quotes die me opvielen. Zoals deze die Mimi, een van de personages ooit tegen Jake zei: ‘Sarcastische mensen zijn vaak schuimpjes onder hun pantser. Dat geldt ook voor mij’.
En deze: ‘Het is zo’n goede echo dat je niet weet wat de echte stem en wat de terugkerende geeststem is.’ Dit denkt Jake als hij iets herkent wat hij eerder heeft meegemaakt. Hij ziet de wereld als een perfect uitgebalanceerd mechanisme van kreten en echo’s die doen alsof ze raderen zijn.

Conclusie en beoordeling

Gerti: Het is een uniek boek met een speciale kijk op tijdreizen, waarin zoveel gebeurt dat je echt wel de tijd moet nemen om het boek aandachtig en traag te lezen. Van mij krijgt dit boek 5*****.

Ronny: Geen moment heb ik mij verveeld tijdens het lezen van dit boek. De plannen voor de moord op Kennedy, de Cuba crisis en de geopolitieke verhoudingen waren een fijne geschiedenisles. Het verhaal van de tijdreizende Jake was erg origineel en gaf een sfeervol tijdsbeeld. De verweving van deze twee elementen lijkt onmogelijk, maar Stephen King maakt er een heel realistisch geheel van. En waar het in eerste instantie een verhaal lijkt over een poging de geschiedenis te herschrijven, blijkt het eigenlijk een briljant liefdesverhaal. Kort samengevat gaat het over de droom van Jake, over tijd, liefde en dood.

Met een welverdiende 5***** is 22-11-1963 een boek dat beslist kans gaat maken om mijn boek van 2022 te worden.

Gea: Dit boek heeft mijn geheugen echt opgefrist over de Amerikaanse geschiedenis en ik heb het nodige bijgeleerd. Ik heb genoten van het verhaal en de boodschap die King mij als lezer meegeeft. En natuurlijk de alles overstijgende liefde. Ik heb lang getwijfeld over mijn beoordeling. Wegen de eerder genoemde te lange passages zo zwaar dat ik mijn 4,5 naar beneden moet afronden? Nee, dan zou ik dit boek tekort doen. Dus ook voor mij krijgt 22-11-1963 een eervolle vermelding én de volle 5*****.

Gerti en Ronny, we hebben de klus geklaard en nog sneller dan we tevoren hadden gedacht. Dank voor jullie bijdrage aan een boeiende buddyread!

Heb jij  22-11-1963 gelezen? En kun je je vinden in onze bevindingen? We lezen het graag!