In augustus kwam het allerlaatste J.R.R. Tolkien-boek genaamd Beren en Lúthien uit, bezorgd door Christopher Tolkien en geïllustreerd door Alan Lee. Met dank aan Hebban en uitgever Boekerij mochten Tolkienfans Marc en Yvette van de Hebban Scifi/Fantasy Club dit langverwachte boek lezen en een duorecensie maken.

Beren en Lúthien - Het boek

Marc: Af en toe kom je eens een boek tegen dat speciaal is en dit boek is er zo een. Je merkt het direct als je het boek vastneemt. Een lekker ouderwets - maar oerdegelijk ingebonden - boek, met een stoffen kaft en daar omheen een mooie bedrukte omslag. Even doorbladeren laat al een glimp zien van de mooie pentekeningen aan het begin van elk hoofdstuk, maar vooral van de zeer mooie aquareltekeningen die als tussenbladen her en der verspreid in het boek zitten. Ja, een boekenliefhebber rekent zulk exemplaar graag tot zijn bezit.

Yvette: Ik keek al een tijdje uit naar dit boek en ik kwam bijna in de verleiding om hem al in het Engels aan te schaffen, toen deze unieke kans zich voordeed. Het leek me een prachtig boek, omdat de redenen waarom het geschreven werd, mooi waren. Het verhaal van Beren en Lúthien is namelijk gebaseerd op gedachten ontstaan tijdens het bezoek aan een kleine open plek vol kervelbloemen in een bos bij Yorkshire, toen Tolkien daar een tijdje in het Humber Garnizoen lag (1917). Na het zien dansen van zijn vrouw Edith in het bos, bedacht J.R.R. Tolkien een boek waarin deze sprookjesachtige setting en zijn liefde voor gedichten en mythes naar voren kwam.

Beren en Lúthien - Het verhaal van De terugkeer naar Midden-aarde

Marc: Alhoewel dit boek geen enkele pagina oorspronkelijk of ongepubliceerd werk bevat, is het toch de eerste keer dat dit verhaal als geheel het levenslicht ziet in gedrukte vorm. Het is het verhaal van een onsterfelijke elf Lúthien (of Tinúviel) en haar geliefde Beren (naargelang de versie is Beren een mens, een elf, of een gnoom). Het is een klassieke liefdesgeschiedenis met de nodige drama waarbij het koppel allerlei problemen moet overwinnen om uiteindelijk samen gelukkig te kunnen zijn.

In liederen in een elfentaal,

oud en vergeten, gaat 't verhaal

hoe langs de oevers der rivier

Beren en Lúthien zwierven. Hier

brachten zij vreugde in het bos

hun dag was licht, hun tred was los.

De bloemen bloeiden waar zij stond,

ook toen de winterwind hen vond.

Tinúviel,Tinúviel,

de vogels zingen wel,

zelfs als besneeuwd de bergen staan,

waar Beren en Lúthien gaan.

Achtergrond

Begin november 1916 werd Tolkien na de Slag aan de Somme ziek naar huis gestuurd en in het voorjaar werd hij in Yorkshire gestationeerd. In de tussentijd werd de allereerste versie van Het verhaal van Tinúviel, zoals hij het noemde, geschreven in 1917. Alleen het bestaat niet, het bestaat alleen als een spookachtig manuscript dat met potlood was geschreven en waarvan Tolkien het merendeel vrijwel geheel uitgumde. Hier overheen schreef hij de tekst die voor ons de eerste versie is, zo schrijft Christopher Tolkien in het eerste hoofdstuk van de totstandkoming van Beren en Lúthien. Het verhaal van Tinúviel behoorde tot de vertellingen die samen het voornaamste vroege werk van zijn “mythologie” vormden, The Book of Lost Tales. Dit boek was zijn eerste poging om de mythologische oorlog over de drie heilige juwelen genaamd “de Silmarillen” te schrijven. Het boek De Silmarillion is daar een voortvloeisel uit. Beren en Luthien is een uitgewerkt verhaal in het verhaal van De Silmarillion. Al die losse verhalen zijn verder nooit uitgegeven omdat een uitgever in de tussentijd om een vervolg riep op De Hobbit, het latere Lord of the Rings. Tolkiens derde kind Christopher raapte bijna honderd jaar later alle aantekeningen, losse verhalen en gedichten bij elkaar en bezorgde het boek Beren en Lúthien, waarschijnlijk het laatst boek ooit met oorspronkelijk werk van Tolkien, aangezien Christopher ook al 93 wordt.

Woud vol verwijzingen en benamingen

Marc: Alleen al het voorwoord bedraagt dertig bladzijden en die zijn ook nodig. Christopher legt daarin uit hoe dit verhaal tot stand is gekomen en waar het past in het grotere geheel van Tolkiens oeuvre. Er zijn niet alleen de namen van personages en plaatsen en gebeurtenissen die herhaaldelijk gewijzigd zijn in de loop van de tijd, doordat Tolkien regelmatig van standpunt veranderde of tot andere inzichten kwam. Daarom wilde Christopher met dit boek duidelijk maken – aan de hand van dit ene verhaal – hoe het schrijfproces van zijn vader gelopen is. Christopher wijdt ook uit over de keuzes die hij moest maken en legt uit waarom hij bepaalde keuzes wel of niet gemaakt heeft.

Conclusie

Yvette: Het daadwerkelijke verhaal van Beren en Luthien of Beren en Tinuviel, zoals het ook wel beschreven werd, leest als een sprookje. Kattenkoningen, vechtende honden, paleispersoneel dat in slaap wordt getoverd en een episode waarin Luthien haar haar laat groeien zodat ze kan ontsnappen uit de toren spreken erg tot de verbeelding. Beren en Luthien is het enige verhaal dat in dichtvorm uitkwam en daar moet je wel van houden en rekening mee houden bij het lezen van dit boek. De vertalers Niels ven Eekeren en Renée Vink hadden er een moeilijke klus aan lijkt me, want in het Engels zal het toch net wat anders klinken. Er staan tientallen bladzijden gedichten in en er is gelukkig niks van de schoonheid ervan verloren gegaan bij de vertaling. Het blijven mooie teksten. Persoonlijk hou ik meer van een afgerond verhaal, waardoor mijn verwachtingen niet helemaal uitkwamen naar dit boek toe. De prachtige tekeningen van Alan Lee zijn echter een lust voor het oog en alleen al daarom is dit boek de moeite waard.

Marc: Dit boek bevat meerdere versies van hetzelfde verhaal. Soms gewoon geschreven, soms in dichtvorm. Het bevat ook meerdere passages uit andere verhalen. Soms ter uitbreiding van het oorspronkelijke verhaal, soms ter verduidelijking van aspecten uit het verhaal. Wie reeds alle boeken van Tolkien gelezen heeft zal hier zeker inzichten in vinden die hem of haar ontgaan waren, of antwoorden krijgen op vragen die hij zich bij het lezen van die boeken had gesteld.

Ben je fan van Tolkiens werk en heb je reeds (bijna) alle boeken, dan mag dit werk zeker niet ontbreken in je collectie. Als je nog nooit iets van Tolkien hebt gelezen, begin dan nog even niet aan dit boek. Het bevat zoveel benamingen, personages, werelden en verwijzingen naar andere boeken van Tolkien dat het je kan gaan duizelen.

Hou je van prachtige gedichten, de geschiedenis van Midden-Aarde en mooie aquareltekeningen, lees dan zeker Beren en Lúthien.

-Marc & Yvette-