Eerder schreven we een artikel over het subgenre Grimdark, vandaag leggen we uit wat onder het genre Gothic horror of Gothic fiction wordt verstaan.

Gothic horror is eigenlijk een combinatie van (vaak) complexe romantiek, gemengd met het duister of het donkere, mysteriën en horror. De setting is een soort “barbaarse Middeleeuwen”:kastelen, ruïnes, vervallen huizen, vandaar de naam gothic, wat gothisch betekent. Het is voer voor menig nachtmerrie, maar dan wel op een manier dat je vanuit sensatie nog meer wilt lezen of kijken. De vader van het gotische genre is de Engelse auteur Horace Walpole, die in 1764 The Castle of Otranto: A Gothic Story schreef. Het verhaal speelt zich af in een duister, middeleeuws kasteel waar bovennatuurlijke gebeurtenissen het lot van de personages bepalen.

Na de bloeiperiode van de traditionele gothic novel (midden 18e tot midden 19e eeuw) volgde een periode van verminderde interesse, waarna het genre tijdens het fin de siècle weer aan kracht won. Er waren wel de "Penny dreadfuls" , goedkope verhalen waar veel bloed en horror in terugkwam. De term refereert naar het geld dat je betaalde voor de wekelijkse uitgave:1 penny.

Het was vooral onder invloed van het succes van bioscoopfilms en pulpmagazines dat het genre in de 20e eeuw nieuw leven werd ingeblazen. Een van de toonaangevers in de pulpverhalen was H.P. Lovecraft, vanuit zijn werk herleefden de oude klassiekers en werd een weg vrijgemaakt naar moderner werk.

In films komt dit genre namelijk ook goed tot zijn recht. Spanning wordt opgebouwd, er worden donkere filters over de camera’s heengelegd, muziek loopt in stijgende en plotselinge angstige tonen mee. Je bent bang, maar tegelijkertijd ben je geobsedeerd. Je moet verder kijken tot het eind.

Beklemming, grimmigheid en de donkerste hoeken van de geest

Alleen maar mannen?

Charlotte Brontë en Jane Austen zijn niet bepaald de eerste namen waar je aan denkt bij gothic horror en toch valt wat van hun werk in dit genre. Robert Hume, auteur van Gothic versus romantic: a Revaluation of the gothic novel schrijft erover: "er zijn twee subgenres: 'novel of terror', de vrouwelijke gothic zoals de gezusters Brontë en de 'novel of horror', de mannelijke gothic zoals bijvoorbeeld wordt beschreven in The Monk van Matthew Lewis.

Met name de settings zorgen voor de duw in de richting. Afgelegen kastelen, vrouwen in de problemen, feeksen, branden, unheimische gevoelens. Denk eens aan Jane Eyre waarin Rochesters vrouw opgesloten zit in de toren van het kasteel vanwege waanzin. Of denk eens aan de tumultueuze liefde op de Yorkshire Moors in Woeste hoogten.

Nog meer werk dat in de Gothic horror valt: Het spook van de opera (Gaston Leroux), De vrouw in het wit (Wilkie Collins), Het portret van Dorian Gray (Oscar Wilde), Dr. Jekyll & Mr. Hide (Robert Louis Stevenson), Northanger Abbey (Jane Austen), The old English baron (Clara Reeve) en The mysteries of Udolpho (Ann Radcliffe).

De Dublinse scène

De doden, ondoden en het bovennatuurlijke zijn altijd al bekende elementen geweest van de Ierse cultuur en traditie. Het oude Keltische festival van Samhain wordt nog altijd gevierd op de vooravond rond 31 oktober, waarin de overgang van de zomerperiode naar de winterperiode werd gevierd. De Keltische belangstelling voor het donkere en de winter zijn typische elementen die ook terug te vinden zijn in gothische literatuur.

Dublin is de geboorteplaats van een van de bekendste gothische auteurs: Bram Stoker, die het beroemde Dracula schreef en waar honderden andere literatuur, films, comics, muziek etcetera uit is voortgevloeid. Sheridan Le Fanu mag ook wel in dezelfde adem worden genoemd als Stoker: hij  schreef namelijk het boek Carmilla over een jong meisje dat zich laat verleiden door een vrouwelijke vampier. Deze twee werken behoren tot de belangrijkste eerste werken van moderne vampierverhalen. Ondanks dat Carmilla minder bekend is dan Dracula, heeft het boek toch een grote invloed gehad op het gothic horror- en vampiergenre. Zo introduceerde Le Fanu met zijn Carmilla het idee van een vampier die slaapt in een doodskist  en heeft zijn vampier model gestaan voor tal van toekomstige lesbische vampiers.

Een derde schrijver die niet te missen valt bij de Dublinse scène is Charles Maturin. In zijn gothische boek Melmoth the Wanderer verkoopt een geleerde zijn ziel aan de duivel in ruil voor 150 jaar extra leven. Het boek bestaat uit verhalen-in-verhalen die geleidelijk aan Melmoths leven illustreren. Uniek aan dit werk is ook de politieke boodschap: het bevat commentaar op de vroeg 19e eeuwse Engeland and verwerpt de katholieke kerk voor de protestantste; heel uniek voor een schrijver die uit het grotendeels katholieke Ierland komt.

American gothic

Elementen die specifiek bij het subgenre van Amerikaanse gothiek horen zijn onder andere: het rationele vs het irrationele, schuldgevoel, Das Unheimliche (vervreemding in het bekende) en half-mensen (mensen die in transitie zijn naar een monster, zoals een vampier of weerwolf.) Het komt vaak voor dat personages gek worden omdat ze irrationaliteit verkiezen boven het rationale. Auteurs als Edgar Allan Poe en Nathaniel Hawthorne gebruikten duistere elementen als de hel en gevoelens van schaamte en schuld om een blijvende impact te maken op het collectieve geheugen/brein. De kastelen uit Europese gothiek maken plaats voor grotten in American gothic en angst voor het onbekende was iets waar veel vroege kolonisten in Amerika zich mee konden identificeren.

Southern Gothic

Deze zijstroom van de Amerikaanse fictie ontstond vanuit het na-oorlogse Zuiden (Civil War 1861-1865). Er zitten niet voor niks veel doemscenario’s in, want de schrijvers leefden in zware omstandigheden. Zowel in economische, als landschappelijke en sociale omstandigheden waren verwoestingen geweest. De slavernij eindigde in deze oorlog. Het dwong de auteurs echt na te denken wat het was om Zuiderling te zijn. Dit subgenre kenmerkt zich door de gebrekkige, excentrische en griezelige personages die in de boeken voor komen. De verhalen bevatten vaak bouwvallige omgevingen en sinistere gebeurtenissen die gerelateerd zijn aan armoede, vervreemding, geweld of misdaad uit het diepe Amerikaanse zuiden. Voodoo kan ook nog even om de hoek komen kijken.  Tot dit unieke subgenre behoren  bekende schrijvers als Tennessee Williams, William Faulkner, Harper Lee, Cormac Mc Carthy,  Shirley Jackson en zelfs Toni Morrison en Anne Rice. Niet alleen boeken kunnen in dit genre vallen, ook films zoals Deliverance of The Skeleton Key en series zoals American horror story: Coven en The Walking dead.

Is alle gothic fiction dan vanuit de oude tijd?

Nee, zeer zeker niet! De sfeer en de setting bepalen een hoop. Voeg je dan ook nog macabere rituelen en figuren toe, dan zet je alweer een stap in de goede richting. Het macabere komt bijvoorbeeld ook terug in Marina van Carlos Ruiz Zafon, de Spaanse jeugdvariant op Frankenstein. Zijn beeld en de beschrijvingen van de architectuur van Barcelona in combinatie met kerkhoven, mysterieuze afdrukken, zwartgeklede vrouwen en verdwijningen: je ziet jezelf meteen in een horrorfilm zitten. Zwartgeklede vrouwen komen ook terug in The Woman in Black (1983) van Susan Hill. De sfeer in dit boek is beklemmend en de combinatie van vervallen huizen, grimmige sfeer en bovennatuurlijke gebeurtenissen passen perfect bij het gotische genre.

Nog meer moderner werk dat een link heeft met gothic horror: Het kaartenhuis (M.Z. Danielewski), Het dertiende verhaal  (Diane Setterfield) , Wit is voor toveren (Helen Oyeyemi), De burcht van (Jennifer Egan), Het uur van de heks (Natascha Mostert) .

Waarom moet je dit genre lezen en welke boeken ?

Hebbanlid Sandra houdt erg van Shirley Jackson uit het Southern Gothic genre. Ze legt uit waarom je boeken van haar moet lezen: "Shirley Jackson houdt je voor de gek. Ze zet je continue op het verkeerde been  en voert je mee in een bizarre wereld, waar niets is wat het lijkt. Ogenschijnlijk lijkt alles pais en vree in haar gecreeërde settings en toch bekruipt je als lezer bijna direct een unheimisch gevoel dat er meer aan de hand moet zijn. Jackson kent echter als geen ander haar magie, en laat je verder in het ongewis over wat er gebeuren gaat. Ze geeft summier wat stukjes informatie, en héél langzaam wordt de druk en de spanning opgevoerd.Het verhaal grijpt je langzaam naar de lurven, totdat... En wat dan overblijft zijn gevoelens van ongeloof en verbijstering, die als een klopgeest nog dagen in je kop blijven rondspoken."

Naar aanleiding van dit artikel vroegen we Sandra om haar lievelingsboeken. Haar top 3: "Mijn lievelingsboek én romanfiguur: We hebben altijd in het kasteel gewoond (We have always lived in the Castle). Met de héérlijk eigenwijze en volkomen geschifte Merricat. Als tweede The Lottery waarin Jackson een paradijselijk stadje omtovert tot de hel op aarde. Als laatste The Haunting of Hill House – het allerbeste spookverhaal dat ooit geschreven is."

Hopelijk hebben we jullie wat kunnen informeren over dit bijzondere, tot de verbeelding sprekende genre. Durven jullie na het lezen van dit artikel een poging hierin te wagen? Houd de Taveerne en de Klassieker Meeleesclub dan in de gaten! Wellicht is dit ook de manier om een genre af te vinken wat je nooit leest.