Kunstmatige Intelligentie/Artificial Intelligence

op 26 november 2017 door Scifi & Fantasy Club

Als een artefact apparaten kan aansturen en over een zelflerend vermogen beschikt dan spreken we over Artificial Intelligence of Kunstmatige Intelligentie. Deze AI's hebben een behuizing nodig. Dat kan een apparaat zijn zoals een computer, maar het kan ook een robot zijn. Je kunt er meer over lezen in ons robotartikel.
Tot nu toe gaan we ervan uit dat AI's geen zelfbewustzijn hebben. In de toekomst zal dat wellicht veranderen. Ontwikkelingen gaan namelijk snel en nieuwe algoritmes kunnen nu al emoties en sarcasme herkennen in teksten waardoor kunstmatige intelligentie ook emotioneel intelligent wordt. Dat is natuurlijk nog niet hetzelfde als een zelfbewustzijn, maar we weten niet waar de ontwikkelingen toe leiden. In sciencefictionboeken vind je veel voorbeelden en vormen van AI terug. Ze worden zelfbewust, krijgen eigen meningen en bemoeien zich met opstanden. Sommigen ontwikkelen menselijke trekjes, zoals de behoefte aan wraak. In dit artikel beschrijven we een aantal boeken waarin AI’s een grote rol spelen.

Het Recht van de Radch - Ann Leckie

In het Recht van de Radch van Ann Leckie is de hoofdrol weggelegd voor Breq, een AI in een menselijk lichaam. Ooit was Breq een ruimteschip met de naam Recht van Toren, een van de vele AI-schepen van de Radch. Door verraad werd Recht van Toren vernietigd en verplaatste het AI-bewustzijn van het schip zich naar een menselijk lichaam dat zich Breq noemt. Breq wil wraak nemen op degene die dit op zijn geweten heeft.
Voordat het bewustzijn van Recht van Toren zijn heil zocht in het lichaam van Breq, was het een AI die controle had over duizenden gastlichamen die de bevelen van de AI uitvoerden. Een van deze gastlichamen was Eerste van Esk.
De gastlichamen zijn afkomstig van geannexeerde en overwonnen planeten. Het rijk van de Radch is namelijk al duizenden jaren bezig om andere planeten en sterrenstelsels met geweld aan zich te onderwerpen. Zodra een planeet overwonnen is, dienen de inwoners te gehoorzamen en zich aan te passen. De bewoners die zich tegen het bewind van de Radch verzetten wacht gevangenneming of de dood. De gevangenen vervoert men naar AI-schepen waar ze worden ingevroren en opgeslagen voor later gebruik. Het menselijk bewustzijn overleeft dit proces echter niet en de lichamen vormen de toekomstige gastheren voor de AI.
De auteur beschrijft de gebeurtenissen vanuit de verschillende perspectieven van deze drie AI-vormen (Breq, Eerste van Esk en Recht van Toren). Een van de interessante aspecten aan het verhaal is dat Breq zich afvraagt of zij een persoon is en of ze een bewustzijn heeft. Ze realiseert zich dat Recht van Toren niet dezelfde was als Eerste van Esk omdat de een de ander bestreed ondanks het feit dat ze deel uitmaken van dezelfde AI. Ze bestreed dus zichzelf zonder dat ze het zelf merkte.

Robopocalyps - Daniel Wilson

‘We zijn als een betere soort uit deze oorlog tevoorschijn gekomen’

Wanneer het verhaal begint, is de oorlog tegen de robots voorbij. De mensheid overwon en militair Cormac ‘het genie’ Wallace is een van de overlevenden. Hij en zijn team vinden een kubus die zo zwart is als obsidiaan en zo groot als een basketbal. Het ding praat en zegt dat het absoluut niet dood mag gaan. De kubus laat geluidsopnames en filmpjes zien die minutieus de geschiedenis van de robotopstand weergeven. Archos, de AI achter de robotopstand, blijkt zijn eigen archief te hebben bijgehouden.
Cormac kijkt terug op de gebeurtenissen en schrijft zijn eigen verslag waarbij hij gebruikmaakt van de kubus, gevonden documenten en zijn persoonlijke ervaringen. Hij vertelt hoe de mensheid de kunstmatige intelligentie Archos schiep en hoe deze zich wist los te maken van zijn schepper en de besturing van alle apparaten in de wereld overnam. Wanneer Uur Nul is aangebroken, keert elk apparaat zich tegen de mensheid en breekt de robotoorlog uit. De mensheid vecht om te overleven en Archos uit te schakelen. Maar waar bevindt Archos zich?
Het verhaal bevat veel actie en oorlog en heeft daardoor een hoog Terminator-gehalte. Dit eerste deel heeft een vervolg dat onder de naam Robogenesis verscheen. ‘Archos is back!’

Blade Runner - Philip Dick

Het verhaal speelt zich af in het jaar 2021. Enige jaren eerder vond een nucleaire wereldoorlog plaats waardoor het inwonertal op aarde drastisch afnam. Ook dieren staan op het punt om uit te sterven. Mensen worden aangespoord te verhuizen naar buitenaardse kolonies, waar ze veilig zijn voor de straling. Als bonus krijgt elke geëmigreerde familie een humanoïde androïde mee. Deze androïdes vluchten naar de aarde om onder het juk van de slavernij uit te komen.
In San Francisco krijgt premiejager Rick Deckard de opdracht om zes androïden van het type Nexus 6 op te sporen en te vernietigen. Deze androïden zijn uiterlijk niet meer van mensen te onderscheiden en bovendien zijn ze zeer intelligent. Er zijn daarom testen ontwikkeld om ze te kunnen herkennen. De Voight Kampff-test meet bijvoorbeeld het empatisch vermogen van mens en androïde. Wanneer het testobject empathische vermogens heeft, is het een mens. De uitkomst is echter niet zo eenduidig want schizoïde mensen blijken evenmin een vermogen tot empathie te hebben.
Wanneer Rick Deckard verliefd wordt op een androïde begint hij te twijfelen aan de betrouwbaarheid van de testen. Hij vraagt zich af of hij wel nog wel op de juiste weg zit.

Gewist - Marco Kunst

In dit Nederlandse jeugdboek dat in het jaar 5004 speelt woont iedereen in de Stad die beheerst wordt door de Centrale Computer. De CC regelt alles: dat alle Burgers veilig zijn, dat ze geen angst, verdriet en pijn kennen en dat ze niets denken wat “ongepast” is. Alle gedachtes die een gevaar vormen voor zijn heerschappij of voor het geluk van de Burgers worden direct gewist. Als de twaalfjarige Sig per ongeluk buiten de Stad belandt ontdekt hij welke gevolgen dit heeft. Hij bevindt zich op verboden terrein en wordt Gewist uit het geheugen van iedereen die hem gekend heeft. Hij zou ook zijn eigen geheugen kwijt moeten raken zodat zijn lichaam weer opgenomen kan worden in de Kringloop, maar geheel toevallig ontsnapt hij aan dit noodlot.
Op de vuilnisbelt buiten de Stad leert Sig Plijster kennen, een man die ouder is dan iedereen die hij ooit ontmoet heeft. Plijster leeft al vijfenvijftig jaar in Buiten Wereld nadat hem hetzelfde overkwam als Sig. Samen gaan ze op weg naar de toren waar de CC in huist. Sig wil de CC vragen hem weer toe zal laten in de Stad, waar hij gelukkig was. Hij begrijpt niet waarom Plijster de mensen wil bevrijden van deze AI. Onderweg gaat hij echter inzien hoe mooi de wereld buiten de Stad is en hoe fijn het is om zelf controle over je gedachten en gevoelens te hebben. Als Sig ontdekt met welk doel de CC eigenlijk gebouwd werd en waarom hij meer macht heeft gekregen dan de bedoeling was probeert hij een manier te bedenken om het oorspronkelijke plan alsnog uit te voeren en de AI te doen inzien dat hij de mensen niet helpt door hun leven te beheersen.

De maan in opstand - Heinlein

De Maan in opstand van Heinlein verscheen in 1966 in het Engels en won in 1967 een Hugo Award. Het verhaal speelt in 2075. Op de maan bevinden zich ondergrondse koloniën waar criminelen en politieke gevangenen wonen. Zij zijn door de aarde naar de maan gestuurd om dwangarbeid te verrichten. Nadat zij hun straf hebben uitgediend kunnen ze echter niet meer terug naar de aarde . Omdat hun lichamen gewend zijn aan de lage zwaartekracht van de maan zullen ze een terugkeer naar de aarde niet overleven. Ook hun nakomelingen zitten voor altijd vast op de maan.
De maanbewoners produceren graan dat naar de aarde wordt getransporteerd maar waar te lage prijzen voor worden betaald. Dat roept flink wat onrust op. Wanneer veiligheidsagenten van de aarde een aantal vrouwen aanranden, breekt een opstand uit. De maanbewoners eisen onafhankelijkheid en fatsoenlijke prijzen voor hun graan. De aarde reageert daarop door oorlogsschepen op hen af te sturen. De maanbewoners worden geholpen door Mike, een AI die alle machines en apparaten op de maan aanstuurt. Mike is een HOLMES IV-computer die bevriend is geraakt met onderhoudsmonteur Mannie. Nadat Mannie ontdekt dat de computer een zelfbewustzijn heeft ontwikkeld en gevoel voor humor heeft noemt hij hem Mike.

Een Ruimte-odyssee - Arthur C. Clarke

In het boek 2001 Een ruimte-odyssee van Arthur C. Clarke vinden wetenschappers tijdens een maanonderzoek een gitzwart en magnetisch rotsblok van drieëneenhalve meter hoog en anderhalve meter breed. Het blijkt al drie miljoen jaar geleden begraven te zijn. Destijds bestonden nog geen mensen dus de vraag is welke intelligente soort deze steen begraven heeft.
Wanneer het zonlicht de opgegraven steen beroert, verspreidt deze een oorverdovend elektronisch geluid. Er wordt een signaal uitgezonden richting Jupiter.
Anderhalf jaar later begeven vijf ruimtevaarders zich richting Jupiter aan boord van het ruimteschip Discovery One. Het schip wordt bestuurd door HAL-9000, een kunstmatige intelligentie met spraakvermogen. De ruimtevaarders beschouwen HAL als een extra bemanningslid.
HAL is als enige op de hoogte van de werkelijke reden van de reis. De bedoeling is om een verband te vinden tussen de gitzwarte rots die op de maan is gevonden en Jupiter.
Tijdens de reis merkt Hal dat er iets mis is met het communicatiesysteem in het schip. De astronauten kunnen echter geen mankementen vinden. HAL blijft bij zijn standpunt waarop de astronauten besluiten om HAL uit te zetten. Dit ziet HAL helemaal niet zitten en hij gaat over lijken om de uitvoer van deze beslissing tegen te gaan.

Hyperion - Dan Simmons

Hyperion was al direct na publicatie in 1998 een groot succes. Het won een Locus Award en een Hugo Award. Het is een raamvertelling, net als The Canterbury Tales. Het boek kent daarnaast talloze verwijzingen naar Keats. Er worden zeven personages gevolgd die op de planeet Hyperion op weg zijn naar de Tombes van de tijd, terwijl de Schrike (een dodelijk monster) ieder moment kan toeslaan. Iedere deelnemer aan het reisgezelschap vertelt tijdens de reis een verhaal over zijn of haar leven. Uit deze verhalen komt de wereld naar voren waarin de mensheid leeft sinds de vernietiging van de Aarde. De reizigers hopen in de Tombes van de tijd informatie te vinden waarmee ze de mensheid kunnen redden.
In de 29ste eeuw is de mensheid verbonden aan de TechnoCore, een soort bundeling van AI's die zijn ontstaan door experimenten van Drs. Ray. Deze AI's hebben zichzelf losgemaakt van hun fysieke omgeving, waarbij ze zich tegelijkertijd aan menselijke inmenging onttrokken door te proberen om in wormholen te overleven. Deze holen bleken echter al bewoond door mysterieuze wezens die niet vriendelijk tegenover de indringers stonden.
De AI's hebben er vervolgens voor gezorgd dat mensen via portalen naar andere planeten konden reizen. Zonder dat zij zich hier bewust van waren werden ze toegevoegd aan het netwerk van de TechnoCore als ze dit deden. Wat is de TechnoCore van plan met de mensheid?