Mensen zijn aartsluie wezens. Al in de oudheid bedachten we allerlei manieren om het leven te veraangenamen. Door bijvoorbeeld slaven te gebruiken, maar als dat even niet ging, dwaalden we weg in fantasieën over een kunstmatige mens om de rotklusjes op te knappen. Door de geschiedenis heen hebben we dan ook heel wat pogingen gedaan om een kunstmatig legertje hulptroepen te vervaardigen.

De Oude Grieken hadden al gedachten over stoommachines. En ook over robots. De eerste verwijzing naar een robotachtig wezen vinden we dan ook in de Ilias. De god Hephaistos is slecht ter been en als smid-god verzin je daar natuurlijk wel wat op: 'Leunend op een dikke stok hinkte hij naar buiten, gesteund door een paar meisjes. Deze meisjes waren van goud en leken in alle opzichten op levende meisjes... ' 's Werelds oudste zorgbots dus. 
De Oude Grieken beperkten zich niet tot fictie. Ktesibios, het hoofd van de bibliotheek in Alexandrië, bouwde bijvoorbeeld rond 270 voor Christus de eerste 'koekoeksklok'; een door water aangedreven mechaniek met een uiltje.
Ook in de middeleeuwen zaten we niet stil. Al in de 8ste eeuw werden automatons gecreëerd die op wind werkten. In het in 1206 door Al Jazari geschreven Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices worden uitgebreide beschrijvingen van ingewikkelde menselijke automatons gegeven. Programmeerbaar en al.
In de Renaissance zien we een opleving in de interesse in het vervaardigen van automatons. Dit leidt tot vele ingenieuze, prachtige mechanieken. Ook Leonardo Da Vinci heeft enkele hele bijzondere bijdragen aan de ontwikkeling van de automaton geleverd. Hij is zeker niet de eerste die een automaton met menselijke vorm ontwierp, maar zijn mechanische ridder wordt wel gezien als een hoogstandje.
De hernieuwde interesse voor dit onderwerp leidde ook tot boeken waarin een kunstmens optrad. In 1886 schreef Mathias Villiers de l'Isle-Adam De eva van morgen. Een wanhopige man vraagt een wetenschapper om raad vanwege zijn bloedmooie maar dodelijk saaie verloofde Alicia. De wetenschapper heeft wel een oplossing: een robot-Alicia die niet van echt te onderscheiden is, maar wel een stuk aangenamer in de omgang. De eva van morgen is bekend geworden omdat Villiers de l'Isle-Adam hierin de term androïde muntte.

Robots, androïden, cyborgs, Artificial intelligence... wat?

En dan maken we een sprong naar... nu. De technologie heeft een enorme sprong voorwaarts gemaakt en we zien door de bomen het bos niet meer. Je hebt robots, cyborgs, androïden, maar wat is nu eigenlijk wat?
Laten we beginnen met robots. Veel mensen zullen automatisch denken aan een machine in menselijke vorm, zoals Data uit Star Trek. Maar robots zijn eigenlijk gewoon automatisch werkende machines. Zo is de spuitarm die aan de lopende band volautomatisch auto's bespuit een robot. Je hebt tegenwoordig al grasmaairobots en stofzuigrobots. Zelf denken kunnen deze apparaten echter niet, ze zijn enkel geprogrammeerd om hun taken zo goed mogelijk uit te voeren. Als de omstandigheden waaronder ze werken veranderen, is er een mens nodig om hun programmering aan te passen.

Robots komen dus in soorten en maten. Als ze mensachtig van vorm zijn, noemen we ze androïde. Omdat androïde afgeleid is van het Griekse andros zijn er mensen die voor vrouwelijke robots de term gynoïde gebruiken. In principe zijn androïden natuurlijk genderloos, omdat ze de mogelijkheid tot reproductie per definitie ontberen - tenminste, nog wel.
De ontwikkelingen in de robotica gaan razendsnel. In Saoedi-Arabië loopt inmiddels de eerste robocop rond, een politierobot die boetes kan uitschrijven. Intussen wordt gewerkt aan een drie meter hoge versie die een snelheid zal halen van 80km per uur... Voor boeven ziet de toekomst er dus zeker dystopisch uit. Ook in Saoedi-Arabië: de eerste robot die burggerrechten verkregen heeft.

Cyborgs

 Bij cyborgs denk je waarschijnlijk aan de Borg uit Star Trek of aan de Man van zes miljoen (film gebaseerd op het boek Cyborg van Martin Caidin), supermensen uit een verre toekomst. Dikke kans echter dat in jouw omgeving nu al cyborgs rondlopen. Misschien denk je van niet, maar eigenlijk is een cyborg een samensmelting van een mens en een mechanisch onderdeel. Dus als je een pacemaker, een kunstheup of een kunstklep hebt, ben je een cyborg. De ontwikkelingen op dit gebied gaan razendsnel, zo zijn onderzoekers op dit moment bezig een chip te ontwikkelen die je geheugen flink upgradet. Dat is nog eens handig!
Cyborgs zijn in fictie vaak menselijk van vorm. Dat is niet per se nodig, want een menselijk brein in een spinvormige robot is ook een cyborg. Kortom, met een beetje fantasie kun je er alle kanten mee op. 
De vraag wanneer iets een levend wezen is met een mechanische aanpassing, of een robot met biologische functies is zo'n beetje de kip en het ei van de sciencefiction.
Artificiële Intelligentie staat voor veel mensen gelijk aan pratende en zelfsturende robots. Echter, dit is maar een heel klein onderdeeltje van robotica. In het diagram zie je schematisch de overlap tussen AI en robots.

Artificiële intelligentie

AI is eigenlijk niets anders dan software die zelfstandig problemen kan oplossen en taken kan uitvoeren. Dat doet ze middels algoritmes. AI zelf bezit geen lichaam, maar heeft een fysieke gastheer nodig. Dit kan werkelijk alles zijn, van een huiscomputer tot een robot, van een ruimteschip tot een badkuip met de juiste vloeistoffen erin.
Uitleggen wat artificiële intelligentie is, is eigenlijk niet zo makkelijk. Gekscherend wordt onder kunstmatige intelligentie soms verstaan 'dat wat een computer nog niet kan.' Het gaat om het programmeren van taken waarvan wij de uitvoering altijd zagen als een blijk van intelligentie. Soms blijkt dan dat de taak eigenlijk door middel van een hele eenvoudige programmering aan een computer over te laten is. Dus is er dan wel spraken van intelligent gedrag, al dan niet door een computer uitgevoerd?
Vaak wordt de Turingtest als maatstaf gebruikt. Volgens deze test is een computer intelligent als deze in staat is een mens ervan te overtuigen dat hij menselijk is, én hij iemand om de tuin kan leiden. Juist het ontwikkelen van kunstmatige intelligentie werpt vragen op als 'wat is intelligentie', 'wat maakt een mens tot mens', en 'zit er een bovengrens aan onze intelligentie.'
Kortom, er is een breed speelveld in ontwikkeling waarin nog volop ruimte voor speculatie is. Speculatie die direct raakt aan onze toekomst. Niet verwonderlijk dus dat SF-auteurs op allerlei manieren dit vacuüm verkennen.
Met zijn verhalen over robots en de drie wetten van de robotica (zie dit artikel) zette Asimov lange tijd de toon. Veel auteurs scheppen AI's die gehouden zijn aan de wetten, maar daar dan slinks omheen werken om hun doelen te bereiken.
Echter, latere auteurs kiezen voor andere uitgangspunten waarbinnen hun AI's bewegen. Dat levert AI's op die niet gehinderd worden door de wetten, zoals de AI Neuromancer in het gelijknamige boek van William Gibson.
In Silently and very fast verkent Catherynne M. Valente de mogelijkheden van een AI om voldoende zelfbewustzijn te vormen om gevoelens te ervaren.

Sterke AI, zwakke AI

AI wordt onderscheiden in zwakke AI en sterke AI. Zwakke AI bestaat uit eenvoudige taken die een artificiële intelligentie zelfstandig kan uitvoeren, maar er is hier geen sprake van zelflerend of zelfsturend vermogen en al helemaal niet van bewustzijn. Een sterke AI is in staat creatief tot oplossingen te komen, zelflerend en kan mogelijk een bewustzijn ontwikkelen. Het onderscheid tussen een zwakke en sterke AI is echter eerder een glijdende schaal.
In Dag der dagen van Ira Levin is het bijvoorbeeld niet zo duidelijk of het om een zwakke of sterke AI gaat: er is een supercomputer die de maatschappij lijkt te beheersen, het leven van individuen volledig reguleert en zelfs bepaalt welke mensen geschikt zijn om een relatie aan te gaan; maar achter de schermen bevindt zich een handjevol 'meesterpoppenspelers' die deze computer programmeren.
Onder sterke AI verstaan we die vormen van kunstmatige intelligentie die zelflerend zijn - dus de algoritmes worden aangepast aan de hand van de situaties die de AI tegenkomt - en die mogelijk over een zelfbewustzijn beschikken.
Toekomstmuziek? Onlangs trok Google de stekker uit twee artificiële intelligenties omdat ze zichzelf geleerd hadden in een eigen bedachte taal met elkaar te communiceren.
In het in de verre toekomst spelende Het Jang Fenomeen van Tanith Lee is een duidelijk voorbeeld van sterke AI zichtbaar: hier hebben AI's wel degelijk de macht overgenomen. Ogenschijnlijk zijn de androïden in het verhaal betrouwbaar en geprogrammeerd om mensen tegen zichzelf in bescherming te nemen. Ze worden gevoed met de dankbaarheid van mensen via een soort machines. Pas als iemand besluit om de regels te overtreden blijkt de ware aard van de artificiële intelligentie - die heeft zo zijn eigen conclusies getrokken over het menselijk functioneren.
Recentere voorbeelden van vriendelijke AI's die de wereld regeren zijn de 'The Culture'-boeken van Ian M. Banks en de 'Polity'-boeken van Neal Asher.
Maar AI's zijn lang niet altijd mensvriendelijke entiteiten. In de 'Anderland'serie van Tad Williams wordt een AI gevoed op een wel hele gruwelijke wijze... namelijk door gebruik te maken van de breinen van jonge mensen die voor dit doel in coma gebracht worden.

Met alle ontwikkelingen die elkaar razendsnel opvolgen, kan het niet anders of AI, robots en kunstmatige mensen zullen de gemoederen nog aardig bezig houden. We hopen natuurlijk dat SF-auteurs die handschoen zullen oppakken, zodat we nog heel wat spannende verhalen te lezen krijgen waarin de huidige ontwikkelingen vanuit onverwachtse gezichtspunten belicht zullen worden.

Robotisering en de ontwikkeling van AI stellen ons voor problemen. Over welke zou jij een boek willen lezen? Of misschien zie je juist mogelijkheden om met robots en AI de wereld mooier te maken? Hoe zou je dat dan in een boek verwerkt willen zien?