Het enige dat de lezer zeker weet, is dat het boek  Schuilplaatsen van Woody Gardiner van Frank Gunning gebaseerd is op de echt bestaande figuur van Woody Gardiner wiens werkelijke naam dan weer wel één van de vele mysteries blijft. John ‘Woody’ Gardiner bevond zich in de jaren ’80 van de vorige eeuw in het Vredesaktiekamp (VAK) Woensdrecht, waar hij zich op een gegeven ogenblik uitte als infiltrant. Gunning deed uitgebreid onderzoek naar Woody, maar kon hij de waarheid helemaal achterhalen? Vijf leden van We Love Lit lazen zijn boek en bogen zich over de vraag feit of fictie? 

Historische context

( tekening gemaakt door Opland voor Komitee Kruisraketten Nee)

 Medio jaren tachtig hield het de gemoederen in Nederland enorm bezig: de discussie over de plaatsing van 48 kruisraketten in het Noord-Brabantse Woensdrecht. Het kabinet had hiertoe in 1983 besloten en de protesten waren niet van de lucht. Het paste helemaal in wat er zich afspeelde tijdens de Koude Oorlog en de daarmee verbonden bewapeningswedloop. Rusland beschikte over nucleaire middellange afstandsraketten. Het antwoord van het westen waren de kruisraketten. Er ontstond een forse vredesbeweging en op 29 oktober 1983 was er een massale demonstratie van maar liefst 550.000 mensen in Den Haag. In 1987 stoppen de acties omdat de presidenten Reagan en Gorbatsjov een verdrag tekenden over het vernietigen van nucleaire en conventionele raketten en kruisraketten met een bereik van 500 tot 5500 kilometer.

Vlakbij de luchtmachtbasis wordt een Vredesaksiekamp (VAK) opgericht waarin tal van activisten vol idealisme probeerden om alles wat met de plaatsing te maken had te belemmeren. Ze verblijven in tenten, slapen in benders (een soort hangmatten), krijgen steun vanuit de rest van Nederland. Het leidde tot een spel tussen politie en actievoerders, de actievoerders wilden het kamp binnengaan, de politie ontruimde het kamp regelmatig.

Begin 1983 duikt in het kamp John Paul Gardiner op, een kleine man met een baseballpetje op. Hij zegt uit Canada te komen, vredesactivist te zijn. Hij valt erg op want op de avond van zijn aankomst houdt hij meteen een wake bij de entree van de vliegbasis Woensdrecht. Hij dwingt meteen respect af en lijkt een van de meest fanatieke activisten. Hij doet andere dingen dan anderen in het kamp. Zo leert hij de activisten hoe ze het strak gespannen NATO-beveiligingsprikkeldraad moeten doorknippen zonder gewond te raken. In Florennes in België worden in 1984 zelfs 189 granaten gestolen waarvan hij er dertien naar Woensdrecht verplaatst en ze voor zijn caravan, waarin hij woont, tentoonstelt. En ineens is hij verdwenen en vertelt hij allerlei verhalen over zijn verblijf en zijn acties.

Maar wie was John Paul Gardiner, 'Woody' Gardiner nu echt? Waar kwam hij vandaan? Was hij een infiltrant van de Amerikaanse NSA, zoals hij zelf bekende? Wat was de rol van de BVD (Binnenlandse Veiligheids Dienst)? 

Bevindingen van het boek. Is Woody Gardiner onzichtbaar gebleven?

Frank Gunning

En dan is daar ineens de roman van Frank Gunning met als titel De Schuilplaatsen van Woody Gardiner. In dit uit zes hoofdstukken bestaande boek verweeft hij feiten met fictie. De auteur zegt daarover: "Weef een paar feiten door de fictie en het blijft fictie. Meng een scheut fictie door de feiten en het zijn geen feiten meer. Fictie wint altijd." Gunning heeft een studie gemaakt van alles wat met Woody te maken heeft gehad, maar of hij nu de waarheid heeft ontrafeld? Rondom Gardiner hangt een wolk van verhalen, veronderstellingen, verzinsels. Frank Gunning vult de feiten aan met dingen die ‘gebeurd zouden kunnen zijn’ en daardoor wordt het geen wetenschappelijke verhandeling, maar een roman, de aan de ene kant makkelijk te lezen is en anderzijds toch wel wat vergt van de lezer, een soort puzzelroman. Ieder hoofdstuk wordt namelijk in een andere stijl en vanuit een ander perspectief geschreven. Een aantal hoofdstukken heeft ook een andere vorm: er wordt gewerkt met brieven, een logboek, rapporten van de BVD. Ook de specifieke spelling van de taal die de activisten gebruiken, wordt in een hoofdstuk gebruikt. Langzamerhand krijgt de lezer meer zicht op de figuur van Woody. De lezer puzzelt als het ware met de auteur mee en wordt deelgenoot van de twijfels rondom de feiten en de verhalen die ronde doen. Wat is nu waar en wat niet? Heel veel feiten in het boek zijn te checken, alleen Woody blijft ongrijpbaar.

In het eerste hoofdstuk leren we Woody kennen als dertienjarige jongen in 1954. Hij woont met zijn vader (een Canadese oorlogsinvalide) en zijn moeder (die dichter bij haar familie wilde wonen) in Engeland. Vader heeft geen werk en moeder is gaan lijken op de familie die ze zo gemist had: bleke puddingworstvreters in te korte, met thee-met-melk en bonen-in-tomatensaus besmeurde T-shirts. Je ziet en ruikt de sfeer waarin John Philip Wood opgroeit. Woody bepotelt een zevenjarig meisje, heeft een fiets en geld gestolen. Op school wordt hij stelselmatig in elkaar geslagen en gemeden. Hij loopt thuis weg en zoekt zijn eerste schuilplaats en zegt “Ik hoor bij het donker.” Steeds wordt Woody opgejaagd en opgesloten en ontsnapt weer. Hij zoekt steeds een nieuwe schuilplaats. Je voelt dat hij een woede tegen het gezag ontwikkelt. “Volgens mij is het de kunst jezelf onzichtbaar te maken, waar je je ook bevindt.”

Het tweede deel is heel anders van toon en wordt geschreven vanuit het perspectief van Anke, die gescheiden is van haar man. Ook zij is op zoek naar een nieuwe schuilplaats en komt terecht in Atlantis, een commune waar tolerantie belangrijk is. Ze ontmoet in Atlantis John, Woody dus, die er een schuilplaats heeft gevonden. In Atlantis streeft men naar zelfvoorzienend leven. Men wil de wereld veranderen. “Dat doe je niet door alleen maar ergens tegen te zijn, dat doe je door zelf te veranderen, en soms door te vechten.” Anke wordt verliefd op John, maar dan blijkt hij iemand anders te zijn. “Ik was bij John op zoek naar dat wat we hier proberen los te laten, The Nuclear Family: het kerngezin, de kleinste maatschappelijke eenheid die er bestaat.”

Dan volgt een sprong in de tijd naar 1983-1984, de tijd van het Aksiekamp tegen de plaatsing van kruisraketten in de Woensdrecht. Peter M(aan) die deel uitmaakt van de actievoerders schrijft aan zeventien kapitalisten een educatief logboek waarin de kern van het verzet tegen de plaatsing van de kruisraketten en de politiek gestalte krijgt: “Ik ga u een ander perspectief op de realiteit bieden zodat u kunt heroverwegen of uw vastgeroeste burgerlijke visie wel echt de uwe is. Woody duikt ineens op in het VAK (het Vredes Aksie Kamp). Hij komt ziek aan maar weet op de eerste avond meteen de aandacht te trekken door een wake te houden voor de poort van de vliegbasis. Hij ontpopt zich als een beschermengel van het kamp omdat hij een brandbom ontdekt heeft. Iedereen bivakkeert onder eenvoudige omstandigheden in het kamp, Woody heeft een caravan. Hij wordt belangrijk, dwingt respect af en heeft revolutionaire ideeën. Hij is overmoedig en op een gegeven moment gaat men aan de intenties van Woody twijfelen. Is hij nu echt één van hen of een infiltrant? Woody zegt het laatste. Maar of dat waar is?

Dat wordt verder uitgediept door iemand van de BVD en door wat John Gardiner zelf vertelt. Woody heeft geen geld meer en zoekt steun bij mensen die hij uit het Aksiekamp kent en doet zijn verhaal voor geld aan Nieuwe Revu. Wederom is Woody op zoek naar een veilige plek.

In het laatste hoofdstuk komt Frank Gunning zelf aan het woord en staan zijn onderzoekingen centraal. Hij ontmoet Woody net voor het boek persklaar is zelfs in Brussel en fotografeert hem als hij vertrekt. Die foto staat op de cover. Maar is dat Woody echt? Woody zegt: “Als ik dit boek zou schrijven, zou dit wel ongeveer het verhaal zijn dat ik wil vertellen. Ik benoem je tot mijn biograaf.” Is de puzzel nu opgelost? Heeft Woody een nieuwe schuilplaats gevonden? Is de foto op de cover echt Woody?

Wat vonden wij van het boek?

De cover:

Jan: Een foto van Woody Gardiner? Het geeft wel het mysterie weer dat rondom de man heen hangt, een nomadisch type. Als je de achterflap leest, word je wel nieuwsgierig. Het is niet een cover die meteen opvalt. Het letterype dat gebruikt wordt, doet meer denken aan een journalistiek verslag, al staat op de cover wel het woord roman. Je wordt dus een beetje op het verkeerde been gezet, precies wat Woody ook deed.

Nathalie: De cover had, vanaf de eerste blik dat ik het boek oppakte, iets bekend voor me. Pas in het laatste hoofdstuk waarin de auteur zelf het woord neemt, daagde het me: het is één van de toegangswegen naar het station van Brussel Zuid (Midi)! Nog steeds weet ik niet juist welke straat er op afgebeeld is, maar enkele gebouwen zitten wel in mijn bewustzijn blijkbaar en heb ik herkend zonder het als het ware direct te beseffen. En dat straatbeeld, de chaotische manier waarop de afrastering er staaat, het doet zeker aan onze hoofdstad denken! De foto is daarom ook niet ‘mooi’, en doet ook eerder aan een non-fictieboek denken dan aan een roman. Ik zou het boek in de winkel niet direct oppakken eerlijk gezegd.

Harriet: Een heel bijzondere cover. Een foto van een straat met daarop een persoon die duidelijk niet gekleed is op de weersomstandigheden. Wie is die figuur? Informatie in het boek geeft aan dat het een foto is gemaakt door de schrijver zelf. Waarom deze foto? Al met al voor mij geen aantrekkelijke cover, niet het boek dat ik direct op zou pakken in de winkel.

Natalie: De cover spreekt mij wel aan. Maar het is vooral de titel die in het oog springt. Witte letters op een rode achtergrond. Als je de foto nader bestudeert zie je een ‘jongen op de rug’. Dat maakt mij nieuwsgierig naar de inhoud. Als ik in de boekhandel bij de stapels sta, zal ik het boek zeker oppakken.

De inhoud:

Sigried: Het tempo in de eerste twee delen van het boek ligt hoog. Het taalgebruik is beeldend zonder te poëtisch te worden. Hoewel het hoge ritme van de twee eerste delen verder in de roman niet meer bereikt wordt, betekent dat niet dat het verhaal inzakt, Gunning gebruikt verschillende stijlen en komt daar steeds wel mee weg. Het bewijst zijn veelzijdigheid als auteur, al wordt de verhaallijn naar het einde toe wel erg chaotisch en soms zelfs wat langdradig.

Jan:De inhoud van het boek spreekt me zeker aan. Ik woonde vroeger in Bergen op Zoom, niet ver van Woensdrecht en kende het vliegveld wel. Ik heb de periode van het actiekamp bewust meegemaakt. Ik herken dus veel in het boek. Frank Gunning zorgt voor verrassende perspectieven binnen de vorm van deze roman. Het wordt daardoor een soort van puzzelroman waarin de lezer zichzelf een beeld gaat vormen van Woody Gardiner.

Nathalie: De sfeer die het boek voornamelijk uitademt, is die van de jaren '80 van de vorige eeuw, de massabetogingen tegen de atoomraketten die ook naar Leuven en Florennes uitbreidden, linkse activistien die de boel op stelten zetten en de gevestigde waarden wilden omverwerpen maar waar ze niet in slaagden. Kortom, net die tijd waarvoor ik te jong was om zelf bewust mee te maken en die niet tot mijn prille beschermde schoolleventje doordrong. Het is zeker de moeite om je naar deze gebeurtenissen mee te laten nemen door dit sterke verhaal, of je ze nu zelf hebt beleefd of niet.

Natalie: Ik vind het een fascinerend verhaal. De sfeer van de jaren 80 van de vorige eeuw kan ik me nog op zekere hoogte herinneren. Zoals  de grote anti-kernwapen-demonstratie op het Malieveld. De tijd van de kleurrijke hanenkam, buttons en natuurlijk het nummer van Doe Maar ‘De bom’. Ook de Blauwe Aanslag in Den Haag is lange tijd een begrip geweest.  

Harriet: Elk hoofstuk heeft een ander perspectief en een andere stijl. Het is even wennen maar het maakt het boek wel heel bijzonder en raar genoeg past het ook bij het verhaal. De eerste helft is heel boeiend en vlot geschreven, dan wordt het wat warriger en langzamer, minder duidelijk waar de schrijver naar toe wil. Om als eindschot je toch achter te laten met de vraag: Weet ik nu eigenlijk wie Woody Gardiner is geweest? Heel knap.

Is het feit of fictie?

Nathalie: Gunning geeft zijn bedenkingen mee over hoe hij zelf tegenover het vermengen van fictie en non-fictie staat. Zelfs hijzelf raakt verstrikt in een web van leugens en verzinsels en weet zelf niet meer wat waar is en wat niet. De lezer krijgt daardoor ook geen volledig uitsluitsel noch over Gardiner noch over het aantal feiten in het boek, en dient zowel gedurende het verhaal als aan het einde te puzzelen en zijn eigen conclusies te trekken, een mooie uitdaging als het ware.

Natalie: Een grens is niet te duiden. Het is een mooi samenspel tussen feit en fictie en het is aan de lezer om de feiten te ontdekken.

Jan: Feit of fictie. Dit boek speelt met feiten en fictie. Volgens mij moet je dit boek faction noemen. De kracht van het boek is dat je als lezer aan zet bent, je verbeelding aan het werk moet zetten. Dat is wat literatuur doet. Vanuit verschillende personages en hun beweegredenen proberen we zicht te krijgen op de hoofdpersoon, Woody Gardiner, die zich steeds verschuilt. Frank Gunning probeert het verhaal van Woody uit die schuilplaatsen aan de oppervlakte te krijgen. Hij speelt ook met de vele vormen die een roman kan hebben en dat maakt dit boek extra interessant.

Harriet: Het maakt mij na het lezen van het boek niet meer uit of het feit of fictie is, die vraag is onmogelijk op te beantwoorden. Als je er over nablijft denken keer je steeds weer terug waar je begonnen bent; je weet het niet. Dit maakt dat het boek je nog lang bij bijft omdat je het ergens toch zeker wilt weten.

Meer weten: Het programm 'Andere Tijden' maakte in 2017 de reportage 'Het hek van Woensdrecht'. Als je op de filmpjes kijkt zie je ook Woody in actie en krijg je meer achtergronden en voel je iets van de sfeer van toen. https://anderetijden.nl/programma/1/Andere-Tijden/aflevering/728/Het-hek-van-Woensdrecht 

Frank Gunning heeft ook een aantal trailers gemaakt over zijn boek, waarin blijkt dat Frank Gunning ook persoonlijk betrokken is bij het verhaal van een van de personages in het boek.

https://www.youtube.com/watch?v=YESUm1Bk_XA

https://www.youtube.com/watch?v=WqAkN8j-uJ0

https://www.youtube.com/watch?v=pcsqmGURgFc

-Jan, Nathalie, Natalie, Sigried, Harriet-