© Tekening banner: Jonas Thys, foto Marita De Sterck: Koen Broos

‘Rauwe volkssprookjes helpen het onvoorstelbare voorstelbaar te maken’

Antropologe en schrijfster Marita De Sterck is al vanaf haar achtste gefascineerd door sprookjes. Maar dan niet de zoete voorleesvariant, nee, ze houdt van de oude, rauwe versies. In Wreed Schoon, volkssprookjes op reis bundelde ze 75 ongecensureerde volkssprookjes uit 40 culturen die in België en Nederland wonen. ‘Veel meer dan de Disneyversies, reiken juist de rauwere varianten vormen aan om over het onvoorstelbare te denken en het te voelen.’ aldus Marita. 

- "Volkssprookjes leggen onze diepste zieleroerselen bloot", zei je ooit?

Volkssprookjes zijn zelden gratuit. Met een zekere urgentie doen ze een beroep op empathie en mededogen, prikkelen ze mensen om zelf te decoderen. En net als onze wensdromen en onze nachtmerries bespelen ze relevante thema’s en basale emoties, raken ze onze diepste angsten, verlangens en verboden impulsen. Ook de morele dimensie is belangrijk. Het motief van het meisje belaagd door familie of partner, dat niet door mensen, maar door dieren wordt geholpen, duikt op in volkssprookjes wereldwijd. Het verhaal uit Soedan dat ik opnam, illustreert de leefregel ‘doe een ander niet aan wat je zelf niet wilt ondergaan’. 

- Het gaat er in je boek inderdaad hard aan toe. Kinderen worden geslacht, stouteriken gewurgd…

Veel volwassenen huiveren ervoor snoeiharde gezinsdramasprookjes voor te lezen waarin moeders kinderen om zeep helpen of een zus haar broer keelt. Maar juist die rauwe verhalen bieden jonge mensen een boeiende inwijding in de dramatiek van ons bestaan. Ze reiken vormen aan om over het onvoorstelbare te denken en te voelen. En het tij keert: steeds meer auteurs, illustratoren, leraars en bibliothecarissen in Nederland en België werpen zich op als pleitbezorgers van de rauwe versies.

- Zo gaat het – verder onbekende - sprookje uit Nederland over een meisje met afgehakte handen…

 ‘Het meisje zonder handen’ is een van de krachtigste verhalen over de desastreuze gevolgen van incest. Hierin wordt de koning verliefd op zijn dochter. Hij hakt haar handen af als ze hem afwijst en laat haar voor de wilde beesten werpen. Het verhaal werd genoteerd door de belangrijke Friese schrijver en verhalenverzamelaar Ype Poortinga en voor deze bundel voor het eerst uit het Fries vertaald door Jant van der Weg. 

- Sprookjes die oorspronkelijk nogal wreed waren verkinderlijken, is dat iets van de laatste tijd?

De gebroeders Grimm voerden in de diverse herdrukken van hun beroemde collectie ‘Sprookjes voor kind en gezin’ in de periode 1812- 1857 al vele infantiliserende bewerkingen door. De Grimms hadden er een handje van om de sprookjes te deseksualiseren, romantiseren en moraliseren. Die tendensen werden nog versterkt door latere bewerkers. Het beeld dat wij van vele volkssprookjes hebben, is bepaald door die geïnfantiliseerde edities en vooral door de animatiefilms van Disney waarin volkssprookjes werden gekneed tot veilige familiefilms. Veel interessante volkssprookjes werden niet eens bewerkt voor het grote publiek omdat ze te ‘hard’ waren. 

- Volksverhalen en sprookjes zijn twee termen die dicht bij elkaar liggen. Zie jij ze als onderling vervangbaar of zie je een onderscheid?

Volksverhalen is een erg brede term. De zogeheten wondersprookjes  met magische elementen zijn mijn favoriete genre. Maar onder de brede noemer volksverhalen horen ook nog streekgebonden sagen en legenden, met een al dan niet vermeende historische kern. En fabels, waarbij de moraliserende boodschap centraal staat. Maar ook moderne broodjeaapverhalen. Er zijn nogal wat volksverhalen die vrolijk over de begrenzingen heen springen. Zelf vind ik die genrekwestie niet zo erg belangrijk, ik focus op de literaire en emotionele slagkracht.

- Hoe kóm je dan aan de bronnen voor zo’n boek?

Ik lanceerde een oproep om volkssprookjes te vertellen bij informatiepunten voor Nederlands leren, bij collega-auteurs en antropologen en bij organisaties als PEN Vlaanderen. Skype bleek een goed kanaal om elkaar en elkaars volkssprookjes te leren kennen en later bij live ontmoetingen uit te diepen. Bij mijn Skype-babbels met een Syrische informante kwamen we op een volkssprookje waarin een vrouw nu ‘s niet wordt gered door een man maar door haar slimheid de wrede machthebber trotseert. Tussen de vele volksverhalen over mannelijke helden speur ik altijd ook naar de minder bekende volksverhalen waarin boeiende vrouwelijke personages de plot voortstuwen… 

- Dit boek moest er ooit komen?

Ja. Ik vertel zelf graag volksverhalen in bibliotheken en scholen, als een counter narrative, een tegenverhaal in tijden van stereotiepe denkbeelden en xenofobe oprispingen. Misschien kunnen deze verhalen over identiteit en humaniteit, over morele vragen en mededogen, over liefde en dood, ons ook uitnodigen om intenser naar elkaar te luisteren.

© Tekening Jonas Thys: De slimme jonge moeder

Marita de Sterck en Jonas Thys (illustraties): Wreed Schoon, volkssprookjes op reis (uitgeverij Polis, 2017).

Marita de Sterck houdt ook in Nederland lezingen in bibliotheken en scholen, voor volwassenen en 12+, over de verbindende kracht van volksverhalen, gelardeerd met stukjes vertellen, en kan geboekt worden via de Schrijverscentrale: https://www.deschrijverscentrale.nl/auteurs/14515

Illustrator Jonas Thys geeft creatieve workshops illustreren bij volkssprookjes: http://www.auteurslezingen.be/author/20765

Via de Stichting Vertellen kunnen diverse vertellers geboekt worden, o.a. Eric Borrias en Mia Verbeelen, http://www.stichtingvertellen.nl/

In het e-tijdschrift Vertelcultuur staan mondelinge overleveringen en (volks)verhalen vertellen centraal: http://www.docvolksverhaal.nl/images/stories/file/Vertelcultuur%204,1%20(2017).pdf 

- Victor -