Heel enthousiast, maar heel eerlijk ook wel een beetje huiverig, was ik om Mythos van Stephen Fry te gaan lezen. Al van kleins af aan ben ik een groot fan van de Griekse mythen en sagen, maar ik was bang dat mijn – soms traumatiserende – proefwerken Grieks of KCV van de middelbare school of zelfs mijn tentamens Oudheidkunde op de universiteit weer allemaal terug zouden komen. Gelukkig bleek niets minder waar en staat toegankelijkheid in de vertelling van Fry voorop.

Tip: lees voor je verdergaat eerst mijn Hebban recensie om een beter beeld van Mythos te krijgen.

Voorkennis is niet nodig voor het lezen van Mythos, maar maakt het stiekem misschien wel leuker om de verhalen te lezen. Fry vertelt de verhalen vol humor en boordevol verwijzingen naar latere literatuur en hedendaagse cultuur, zowel in de schilderkunst, film en televisie als in de literatuur. De invloed van de Griekse verhalen is eindeloos en daarover kunnen (en zijn) hele boeken volgeschreven. Maar toch wil ik jullie een klein inkijkje geven in de manier waarop deze verhalen ons leven hebben bereikt voor nog meer leesinspiratie!

Het is om te beginnen geen geheim dat William Shakespeare zich liet inspireren door de Griekse mythen. Zo speelt de godin Hekate een grote rol in zijn Macbeth (1603-1607) en Fry schrijft over nog een opvallende overeenkomst, namelijk de uitspraak die Kronos (die lijdt aan slapeloosheid) doet tegen zijn vrouw (en zus) Rhea:

“‘Dat [wakker] ben ik al meer dagen en nachten dan ik kan tellen. Hypnos en Morfeus willen niets meer van me weten. Vol schorpioenen is mijn geest, mijn lieve vrouw.’ Macbeth, ook een moordenaar die last had van slapeloosheid en geplaagd werd door duistere profetieën, zou hetzelfde zeggen, maar dan vele jaren later.”

Ook Shakespeares Hamlet (1600-1602) draagt sporen van Griekse verhalen:

“Hij [Kronos] was knap, op een duistere manier, en ja, hij had vaak melancholieke buien. Als hij een voorbeeld had gehad, zou hij zich misschien hebben vereenzelvigd met Hamlet in diens meest peinzende stemming, of met de cynische, bittere, gedesillusioneerde Jacques uit As You Like It van Shakepseare. Of met Konstantin uit De meeuw van Tsjechov, met een vleugje Morrissey. Maar er zat ook iets van Macbeth in hem en een flinke scheut Hannibal Lecter, zoals we straks zullen zien.”

En natuurlijk inspireerde Hamlet talloze andere (toneel)schrijvers tot nieuwe bewerkingen. Een recent voorbeeld hiervan is de laatste roman van Ian McEwan Notendop (2016). Hierin wordt het verhaal van Hamlet in een moderne setting herverteld door een ongeboren kind.

En om nog even bij Shakespeare te blijven, zijn wereldberoemde verhaal over de tragische geliefden Romeo & Julia (1597) lijkt veel op de Griekse vertelling over Pyramus & Thisbe:

“Tristan en Isolde, Romeo en Julia, Heathcliff en Catherine, Sue Ellen en J.R. – de gedoemde liefdesparen die wij kennen, zijn allen schatplichtig aan de tragische koppels uit de Griekse traditie die hun vooraf zijn gegaan.”

Zoals Fry hierboven al aanhaalt, zijn ook geliefden Heathcliff en Catherine in Wuthering Heights (1847) van Emily Brontë afgeleiden van bovenstaand tragisch verhaal. Het verhaal van Romeo en Julia is natuurlijk duizend keer bekender dan dat van Pyramus en Thisbe en heeft op haar beurt ook weer talloze nieuwe bewerkingen (in beeld, geluid en tekst) tot gevolg gehad. Een voorbeeld uit de Nederlandse literatuur waarin Julia een rol speelt, is Via Capello 23 (2008) van Christiaan Weijts.

Een ander verhaal dat vandaag de dag nog erg tot de verbeelding spreekt, is dat van Eros en Psyche, volledig aan ons overgeleverd in wat ook wel de eerste roman allertijden genoemd wordt: De gouden ezel (ca. 125-180) van Apuleius. Het verhaal/sprookje van Psyche werd in 1898 ook op papier gezet door Louis Couperus. Maar de invloed van dit sprookje is nog veel verder te voeren; de gelijkenis met bijvoorbeeld Belle en het Beest en Assepoester is opvallend.

Het volksverhaal Belle en het Beest werd voor het eerst op papier gezet door Gabrielle-Suzanne Barbot de Villeneuve in 1740 en werd vervolgens door Disney onsterfelijk gemaakt in 1991. Het verhaal inspireerde op zichzelf weer andere auteurs, waaronder bijvoorbeeld Sarah J. Maas voor haar Hof van Doorns en Rozen (2015). Van het verhaal van Assepoester bestaan (zoals dat ook met andere mythes en sprookjes het geval is) veel verschillende versies; de best bekende zijn die van Perrault (1697) en de gebroeders Grimm (19de eeuw), later werd ook dit verhaal opgepakt door Disney (al in 1950). Maar Assepoester, of Cinderella, inspireert ook vandaag de dag nog auteurs. Zo haalde Marissa Meyer haar naar de toekomst met Cinder (2012).

De onderwereld speelt een grote rol in de Griekse mythen, maar eigenlijk leren we het meest over deze plek uit de Aeneis (29-19 v. Chr.) van Vergilius en nog een tijd later volgt dan natuurlijk de beroemde De goddelijke komedie van de Florentijnse dichter Dante Alighieri aan het begin van de veertiende eeuw. Deze klassieker, waarin de reis door de drie rijken (Hel, Louteringsberg, Paradijs) van de onderwereld wordt beschreven, wordt nog steeds gelezen en inspireert op haar beurt ook weer hedendaagse schrijvers. Zo is Luuk Imhann bezig de trilogie in omgekeerde volgorde te schrijven. Het eerste deel Paradijs verscheen in 2016.

Verschillende boeken die we tegenwoordig onder science fiction of fantasy zullen onderbrengen, hebben hun werelden en verhalen ook te danken aan de Grieken. Zo heeft de roman Frankenstein (1818/1831) van Mary Shelley niet voor niets de ondertitel ‘The Modern Prometheus’. De (jeugd)boekenserie van Rick Riordan over Percy Jackson (eerste deel 2005) vertelt verhalen over Percy Jackson, zoon van de Griekse god Poseidon (en daarmee dus zelf halfgod). Leuk detail is dat Fry in Mythos Percy zelfs noemt als zoon van Poseidon en sterveling Sally Jackson. En tot slot mag hier natuurlijk de wonderlijke tovenaarswereld van J.K. Rowlings Harry Potter (eerste deel 1997) niet ontbreken. De mythologie-kenner kan in deze boekenreeks zijn hart ophalen aan de vele directe en indirecte verwijzingen naar de Griekse mythologie.

Naast de Griekse mythen die Fry vertelt (zijn bronnen zijn onder meer de Griekse dichters Hesiodus, Apollodorus van Athene en Homeros én de Romeinse dichter Vergilius), zijn er nog talloze andere verhalen uit de oudheid die de hedendaagse literatuur hebben gebracht tot waar deze nu is. Lees bijvoorbeeld de Metamorphosen (1 n. Chr.) van Ovidius of zijn eerder genoemde Aeneis. Ook de moeite waard zijn natuurlijk de Odyssee (over die invloed kunnen we eeuwen doorpraten) en de Ilias van Homeros. Voor de liefhebbers zijn verschillende leesbare vertalingen beschikbaar.

Natuurlijk zijn bovenstaande voorbeelden slechts een minieme selectie van de talloze manieren waarop de Griekse mythologie onze huidige cultuur nog steeds beïnvloedt (ik heb het nog niet eens over films, beeldende kunst en toneel gehad). Dus ga die klassiekers lezen, maar vergeet ook zeker de moderne bewerkingen en hervertellingen niet! Hebben jullie nog voorbeelden of tips die in bovenstaand rijtje echt niet mogen ontbreken?

Door: Anne Oerlemans