Al eerder gaven wij aan dat we deze week veel aandacht zouden besteden aan de Engelse schrijver Kazuo Ishiguro omdat hij op 10 december de Nobelprijs voor literatuur in ontvangst zal nemen. Op 4 december beten Kris en Helena het spits af met de buddyread van Never let me go/Laat me nooit alleen. Vandaag zijn Nathalie en Gigi aan de beurt met The Remains of the Day/De rest van de dag. Nathalie las de Engelse versie, Gigi las de Nederlandse vertaling.

Wie is toch Ishiguro?

Vorig jaar was er veel te doen over de Nobelprijs voor literatuur die toegekend werd aan Bob Dylan. De discussie of dit terecht was zullen we niet opnieuw voeren. Bijna iedereen had er een mening over maar dat kwam ook wel deels door het feit dat bijna iedereen Bob Dylan kent. Hoe zit dat met Kazuo Ishiguro?

Kende jij Ishiguro en zijn werk al voordat begin oktober bekend werd dat hij de Nobelprijs voor literatuur won?

N: 'Nee, totaal niet, zelfs niet door de verfilmingen die ik ook nog niet gezien had. Ik stapte dus volledig onvoorbereid in misschien wel zijn meest bekende werk The Remains of the Day. De titel deed bij mij wel een belletje rinkelen, en daarom wilde ik wel graag dit boek lezen als kennismaking. Ik las het boek in het Engels, een mooie pocket van Faber Modern Classics. Ik ben dan ook volledig verrast door de prachtige roman en het taalgebruik.'

G: 'Toen de naam bekend werd, dacht ik direct dat ik nog nooit van deze auteur gehoord had en ik had ook de indruk dat ik nog nooit iets van hem gelezen had. In zekere zin klopte dit. De naam van de auteur had ik nog niet eerder gehoord en ik had nog nooit een letter gelezen in een van zijn boeken. Toch was zijn werk niet volstrekt onbekend voor mij en ik denk dat velen dit zullen herkennen. Want er zijn mooie verfilmingen gemaakt van enkele werken waarbij The Remains of the Day, met prachtige vertolkingen van Anthony Hopkins en Emma Thompson, enorm bekend en succesvol was. Daarom wilde ik dat boek ook direct lezen.'

Wat deed hij met het perspectief?

Net als in het boek Never let me go/Laat me nooit alleen, heeft Ishiguro in The Remains of the Day gekozen voor het Ik-perpectief, nog explicieter een vertellend ik. De ik-persoon spreekt de lezer hier en daar rechtstreeks aan. We laten even in het midden of de verteller betrouwbaar is. Dat moet je als lezer zelf voelen of ervaren. 

Wat deed het gekozen perspectief met jou als lezer?

N: 'Mr Stevens deed me lange tijd de wenkbrauwen fronsen want we krijgen het verhaal enkel vanuit zijn perspectief te horen. Hij is er lang van overtuigd geweest dat hij het juiste heeft gedaan en zijn waardigheid als butler had verdiend door Lord Darlington zo trouw mogelijk en met zoveel mogelijk respect te bedienen en achteraf blijkt dat die Darlington dan toch niet zo’n mooie rol heeft gespeeld! Door de vertelstijl werd ik meegezogen in het verhaal maar door het taalgebruik bleef er ook wel een zekere afstand. Die combinatie werkte zeer goed voor mij.' 

G: 'Ik heb genoten van het ik-perspectief, een vertellend ik. Het formele taalgebruik zorgde voor wat afstand. Juist door dit perspectief kwam je toch dicht bij de hoofdpersoon en zijn beleving en werd hij al maar minder afstandelijk. Dit had anders uitgepakt als de auteur had gekozen voor een personale verteller. Ik vroeg me zo nu en dan af hoe ik dit perspectief moest zien. Schreef hij een brief? Dat past niet helemaal bij de verteltrant. Zat ik bij het personage in de auto? Of zat ik in zijn gedachtenwereld, in zijn brein? In ieder geval vond ik het zeer intrigerend. Het bleef me bezighouden en ik genoot er van. En als je meekijkt in een brein, dan is het perspectief betrouwbaar, of toch niet?' 

Schreef hij een oppervlakkige lovestory of toch diepere lagen?

Dit boek kun je op verschillende manieren lezen. Er zit een romantische laag in en je zou het net zo goed kunnen lezen als een Road Novel. Maar Ishiguro heeft die Nobelprijs niet gewonnen voor deze toplaagjes. Daar is veel meer over te vertellen.

Hoe heb jij de diepere lagen in dit boek ervaren?

N: 'De Britse setting en het verhaal van de dienende butler in een groot landhuis waren toch wel herkenbaar en deden me wat denken aan tv-werk als Upstairs Downstairs en dergelijke kostuumdrama’s waar de Britten zo in los gaan! Ook het Engelse platteland kreeg een rolletje in het boek, en dat geeft er ook een bepaald cachet aan. Daar zijn die Britten in alles wat ze maken ook zo trots op, tot in detectiveseries toe! Het belangrijkste uit dit boek zijn echter de emoties, die hoewel onderdrukt toch een grote rol blijken te spelen, zeker op het einde waar verduidelijkt wordt waarover het in dit boek echt gaat: verloren levensverwachtingen en verloren liefde. Het begrip ‘stiff upper lip’ kreeg door dit boek weer wat meer vorm voor mij. De historische figuren als een Churchill en een von Ribbentrop schilderden de context van het verhaal, maar deze waren van veel minder belang, in tegenstelling met hun echte historische waarde waardoor het verhaal van de ‘kleine man’, de butler, nog meer naar voren kwam.' 

G: 'Ik heb genoten van de verschillende lagen van dit boek. Van de film, die ik jaren geleden zag, was me vooral het romantische, zoete toplaagje bijgebleven en ook de Stiff upper lip houding van de butler. Dat laatste vormt ook een van de lagen van de structuur in het boek. Hoe verder je komt hoe meer je je realiseert dat je de structuur kunt vergelijken met een grote maar slechte bruidstaart, waarbij de bovenste laag nog lekker zoet is maar hoe dieper je weg zakt hoe moeilijker de taart, of de laag, te verteren is. Ishiguro stelt gevolgen van naïviteit op een heel bijzondere wijze aan de kaak. Ik was er enorm van onder de indruk. "Wir haben es nicht gewusst" kreeg een hele andere dimensie. Welbeschouwd zijn er meerdere lagen te ontdekken in dit boek en Ishiguro heeft dit middels een bijzondere structuur in het verhaal verweven. Ik heb de structuur eerder (zie Topboeken van november) ook al vergeleken met een Droste-effect waarbij je telkens weer een nieuwe laag voor je kiezen krijgt. Met uiteindelijk een laag waar de hoofdpersoon zich bijna in stuk bijt. Doordat hij zich een manier van denken heeft aangemeten om met morele dilemma's om te gaan, vecht hij zich er met opgeheven hoofd doorheen. Nu las ik net dat Kris dat Droste effect bij Never let me go ook al roemde. Dat maakt me enorm nieuwsgierig naar het boek Never let me go.'

Schrijfstijl, taalgebruik en een mooi citaat!

We lazen ieder in een andere taal en dat maakt het net iets interessanter om dit te vergelijken. Het taalgebruik en de schrijfstijl in dit boek zijn zeker opvallend te noemen. Ook omdat Ishiguro, de naam verklapt het natuurlijk al, van origine geen Brit is, zou je je kunnen afvragen of je hier iets van bemerkt in zijn schrijfstijl.

Viel er iets op in de schrijfstijl van Ishiguro of het taalgebruik van het hoofdpersonage?

N: 'Door Ishiguro’s schrijfstijl en taalgebruik vond ik de schijnbare emotieloosheid van Mr Stevens eerst heel kil aanvoelen, naarmate dat ik begon te begrijpen dat er meer sprak uit zijn zinnen, ben ik die butler wel meer gaan waarderen. De stijl is formeel en afstandelijk omdat dit bij het personage van de verteller hoort.  Ik ben eigenlijk niet gewend om in het Engels te lezen, hoewel ik de taal toch vrij goed ken en er meer naar luister in comedy shows, detectiveseries, enz. En ik ben vooral toch een fan van het Britse taalgebruik, toch van sommige Britten! Hierbij denk ik vooral aan Jane Austen, Stephen Fry en enkele comedians. Nu komt daar Ishiguro dus bij. :-) In dit verhaal voelt de taal bijna even archaïsch aan als in de boeken van Jane Austen. Het rookgordijn van Mr. Stevens valt pas helemaal weg op het einde met die beroemde uitspraak:

“After all, what can we ever gain in forever looking back and blaming ourselves if our lives have not turned out quite as we might have wished?” 

of in het Nederlands

"Wat worden we er ook wijzer van als we altijd maar terugkijken en onszelf verwijten dat ons leven niet geworden is wat we er ons misschien van voorgesteld hadden?"

G: 'Al snel viel mij het afstandelijke taalgebruik van de butler op in dit boek. Het was erg formeel en archaïsch waardoor hij een onderkoelde indruk maakte. Hoe verder je in het verhaal komt hoe duidelijker wordt dat dit past bij een typisch Britse butler maar toch ook versterkt wordt door zijn denken en kijk op de wereld. Een grapje maken, een kwinkslag plaatsen hoort niet in het protocol, denkt hij. Ishiguro schrijft prachtige, vaak lange zinnen en hij omschrijft de omgeving en situaties heel gedetailleerd. Hierdoor krijg je een mooi beeld van de omgeving, het tijdsbeeld, de toen heersende politieke ideeen en standsverschillen, maar ook de belevingswereld van de hoofdpersoon. Wat ik het mooiste vond was dat hij er ook nog humor in wist te leggen. Ik heb geregeld moeten glimlachen en genoten van de verhulde ironie. Hoewel de schrijver geboren is in Japan, moet hij goed ingeburgerd zijn geraakt want hij wist de Britse tradities en de gebruiken goed te vangen. De vertaling Van Bartho Kriek, die ook nog andere werken van Ishiguro vertaalde, was heerlijk om te lezen, ik heb er van genoten. Ik herkende op de een of andere manier het onderkoelde, wat stijve, maar toch ook heel stijlvolle Britse taalgebruik. Ik heb enorm gegniffeld toen ik het gekibbel in onderstaand stuk las:

"Ik heb het enorm druk, meneer Stevens. Een briefje als de mededeling enigermate ingewikkeld is. En anders wendt u zich maar tot Martha of Dorothy, of tot de mannelijke personeelsleden die u voldoende betrouwbaar acht. Ik moet nu verder met mijn werk en u kunt verdergaan met rondwandelen."

of in het Engels

"I am extremely busy,  Mr. Stevens. A written note if the message is at all complicated. Otherwise you may like to speak to Martha or Dorothy, or any members of the male staff you deem sufficiently trustworthy. Now I must return to my work and leave you to your wanderings."

Wat is ons oordeel?

N: 'Dit is echt een heerlijk verhaal dat ik iedereen aanraad! De kunst bij dit boek is tussen de regels door te lezen en de details te ontwaren waarin zo subtiel wordt beschreven wat er echt bedoeld wordt. Een ongelofelijke zeggingskracht heeft dit verhaal dat zich in een door en door Engelse setting afspeelt. Nu ben ik toch ook een beetje benieuwd geworden naar de film. Waarschijnlijk zal ik er wel door teleurgesteld worden, zoals meestal als ik het boek heb gelezen waarop het is gebaseerd. Liever ga ik dan toch eerst Never let me go lezen, dat ik ook in de originele Engelse versie in mijn boekenverzameling heb.'  

G: 'Dit boek heb ik echt met heel veel plezier gelezen. Vanaf het eerste hoofdstuk genoot ik van de schrijfstijl en de gedetailleerde manier van vertellen. Het duurde even voor ik doorhad waar de crux in dit verhaal zat. De auteur neemt de tijd om het verhaal uit de doeken te doen, komt stap voor stap met hints. Je zou er zo overheen lezen als je niet alert bent. De traagheid van het verhaal, die veroorzaakt wordt door de minutieus gedetailleerde manier van vertellen en plotwendingen door diverse associaties, maakt het lezen tot een waar feest. De manier van verdringen van wat overduidelijk is, is passend bij de persoon en meesterlijk beschreven. Hoe was het leven geweest als... Deze schrijver heeft mijn aandacht gevangen. Ik hoop binnenkort Laat me nooit alleen te kunnen lezen.'

En de meelezers?

We weten dat er een aantal lezers op Hebban ook dit boek in de afgelopen weken ter hand genomen hebben. Wat viel jullie op? Welk element heeft jullie kunnen raken?