Hans Hagen: In een gedicht opent zich een hele wereld in een paar zinnen

Een dichter laat je op een andere manier naar de wereld kijken. “In een gedicht opent zich een hele wereld in een paar zinnen,” schreef Hans Hagen eens. “Geniet van het ritme, de klanken, de ideeën. Vaak lees je iets wat je zelf ook al dacht, maar nooit precies hebt kunnen verwoorden. Het kan troost bieden als je ziet dat een ander hetzelfde ervaren heeft als jij en daar de juiste woorden voor heeft gevonden. Poëzie is vaak zo mooi!”

Je ziet aan de vorm meteen dat het een gedicht is: korte regels, de ene regel vloeit over in de volgende. Maar iedere regel zou je kunnen zien als een gedachte. Poëzie zegt iets over gevoelens, zegt precies wat een dichter bedoelt, maar dan vanuit een verrassend perspectief. Dichters slijpen en schaven vaak lang aan hun gedichten: alles moet passen, het is net een puzzel waarvan de stukjes op hun plek moeten vallen. En het ‘wit’ in de tekst zet je verbeelding aan het werk, zet je aan het denken.

herfst

is het blaadje

dat het langst blijft hangen

nieuwsgierig

naar wat er komen gaat

of durft het niet te vallen

bang

dat het iets achterlaat

Met ‘onbreekbaar’ heeft Hans Hagen een pareltje aan zijn oeuvre toegevoegd. Niet alleen de teksten, zonder hoofdletters en interpunctie geschreven, sober en geen woord teveel, zijn van een grote schoonheid, ook de vormgeving van Deborah van der Schaaf is subtiel en fijnzinnig. Tekst en beeld vullen elkaar perfect aan.  Hagen blijft dichtbij zichzelf.

De bundel is geschreven voor Young Adults. De thema’s van de bundel lijken daar wel op aan te sluiten, maar verliefdheid, rouw en een kritische houding ten opzichte van bijvoorbeeld het geloof zijn universeler. Hans Hagen schrijft eigenlijk gedichten voor alle leeftijden. Zijn poëzie lijkt zo eenvoudig, maar dat is bedrieglijk.  Zijn poëzie is van een grote schoonheid, zo mooi.

 

ze zeggen dat je alleen wordt geboren

ook als je de helft van een tweeling bent

en dat je alleen sterft

ook als je neerstort met z’n allen

of in een boot op zee vergaat

maar tussen die twee punten

kun je verbinding maken

met jezelf en met anderen

dat maakt het leven mooi

 

Wat beweegt Hans Hagen? Hoe gaat hij te werk? Hoe persoonlijk is ‘onbreekbaar’? Hans Hagen was bereid hierop een toelichting te geven.

Vraag: Volgens mij heb je een heel persoonlijke bundel geschreven waarin je de loop van het leven beschrijft. Er kan van alles met je gebeuren, maar  het gaat  erom stand te houden, niet te breken is volgens mij de lijn in de bundel. Hoe ben je op de titel gekomen?

Hans Hagen: "De titel is afgeleid van het zakkammetje dat ik vond tussen de spullen van een dierbare oom, na zijn overlijden. Met gouden letters staat er onbreekbaar op geschreven. Zoals het gedicht zegt: dat kammetje blijft onbreekbaar, ook als het tandje dat scheef staat afbreekt, of als de letters vervagen. Zelf ook zo sterk kunnen zijn, gewoon door kunnen gaan, hoe je je ook voelt, wat er ook gebeurt – het zou mooi zijn als dat lukt. Breekbaar maar toch onbreekbaar."

Vraag: De illustraties van Deborah van der Schaaf zijn kunstwerken op zich en passen perfect bij je gedichten. Hoe is die samenwerking ontstaan? En op welke wijze hebben jullie samengewerkt?

Hans Hagen: "Deborah illustreerde eerder de bloemlezing die ik samen met Monique samenstelde: Ik zoek een woord. Dat heeft ze heel bescheiden gedaan, de gedichten kregen alle ruimte. Bij Onbreekbaar heeft ze gelukkig meer ruimte ingenomen, haar krachtige beelden staan op zich en vullen tegelijkertijd ook de tekst prachtig aan. Op verschillende momenten kreeg ik proeven van Deborahs werk te zien. Dan mocht ik zeggen wat ik ervan vond en dan veranderde ze soms een detail. Maar ik stond eigenlijk alleen maar te juichen. Haar werk geeft de bundel een dimensie extra."

Vraag: Je kiest ervoor geen interpunctie te gebruiken, geen hoofdletters. Waarom?

Hans Hagen: "Leestekens geven vooral de leespauzes aan, maar hetzelfde bereik je door zinnen op bepaalde plaatsen af te breken. En als je geen punten gebruikt, zijn hoofdletters ook niet meer nodig. Maar ik laat die dingen vooral ook weg om alle woorden hetzelfde gewicht te geven, ze zijn allemaal even belangrijk in mijn werk."

Vraag: Hoe stel je een bundel samen? Werk je vanuit een bepaald concept, een idee of zijn het gedichten die je in de loop der tijd schrijft en vervolgens gaat ordenen?  Welke keuzes maak je?

Hans Hagen: "Ik ben op een voor mij nieuwe manier aan deze bundel begonnen. Jarenlang heb ik artikelen uit kranten verzameld waarin opvallende zinnen stonden en waarin allerlei onderzoeken werden besproken. Over de vraag of planten wel of geen pijn kunnen voelen. Over hoe je een gesprek moet voeren om voor elkaar te krijgen dat iemand doet wat jij wilt… Die stapel knipsels zette mij op een spoor. Zinnen en ideeën vermengde ik met eigen ervaringen. Eerst begonnen alle gedichten met de woorden: Ze zeggen dat… Daar ben ik na een jaar van af gestapt omdat het te dwingend werd."

Vraag: Je blijft, denk ik, in je poëzie heel dicht bij jezelf. Even een fact-check.  De verliefdheid op Rachelle en Regina: echt gebeurd? Je maakt originele verbindingen in die gedichten. Ik denk aan het merk koplamp Regina. Heb je dat later bedacht of viel je dat destijds tijdens het fietsen naar school al op?

Hans Hagen: "Veel gedichten leunen op dingen die ik heb meegemaakt. Regina ontmoette ik toen ik 14 was, tijdens een vakantie met mijn ouders in Duitsland. En het is echt waar: na die vakantie zag ik voor het eerst dat haar naam in de koplamp van mijn fiets was gestanst, een rode fiets die ik al jaren had. Die fiets werd misschien wel gestolen om duidelijk te maken dat ik Regina nooit meer zou zien".

Vraag: Volgens mij gaat een aantal gedichten over een overleden oudere broer, 'te vroeg', 'inhalen', 'nu'. Wie was hij? "Je lijf krulde dicht als een brandende foto" intrigeert me. Wat zit er achter dat beeld?

Hans Hagen: "Mijn broer was vrachtwagenchauffeur. Op zijn 27e botste hij achterop een andere vrachtauto bij Hamburg. Hij lag tien dagen in coma en is toen overleden. Zonder afscheid. Er is een tijd voor en na dat ongeluk – alles verandert op zo’n moment. Van jongste werd ik ineens de enige zoon. Ik schrijf meestal over dingen die ‘erg’ zijn, erg fijn of verwarrend of verdrietig. Ik vond het moeilijk toen ik hem in leeftijd voorbij ging."

Vraag: 'Inhalen' stond ook in Salto Natale. De enige wijziging is het ‘-‘-teken voor de regel ‘mijn ogen vind ik. Waarom is dat verdwenen?

Hans Hagen: "In mijn vorige bundel hoe angst klinkt stonden op meer plaatsen streepjes, steeds voor zinnen waar een wending in de tekst zat. In Onbreekbaar vond ik dat niet meer nodig vanuit het idee dat de woorden en zinnen het zelf moeten doen, zonder regieaanwijzingen."

Vraag: Je bundel wordt geafficheerd als een Young Adults-bundel. In veel gedichten komen de gevoelens aan de orde die jongeren hebben als ze verliefd zijn, bij elkaar in de klas zitten, etc.  Heb je bewust voor deze doelgroep geschreven? Is deze bundel óók niet geschikt voor volwassenen?

Hans Hagen: "Sommige gedichten gaan over dingen die ik heb meegemaakt tijdens mijn schooljaren, maar de gedichten zijn niet bewust voor jongeren geschreven. Nu de bundel af is, denk ik dat hij gelezen kan worden door iedereen vanaf een jaar of twaalf. Maar volgens mij geldt er voor poëzie nooit een maximumleeftijd.
Ik ging ervan uit dat het heel moeilijk zou zijn om een uitgever te vinden en heb gewoon geschreven wat ik moest schrijven. Op het laatst kon ik alleen nog maar denken in poëzie. Maandenlang werd ik midden in de nacht wakker met zinnen in mijn hoofd die in de gedichten terecht zijn gekomen. Ik schreef de gedichten dus vooral voor mezelf."

Vraag: Je geeft ook kritiek op het geloof, de manier waarop we met vluchtelingen omgaan. Neem je daar nu stelling in of is het de bedoeling de lezer aan het denken te zetten? 

Hans Hagen: "Ik heb mijn twijfels over het geloof verwoord en de lezer mag er het zijne-tot-en-met-het-hare van denken. Toen ik 12 was, schreef ik al gedichten over oorlog en armoede. De wereld wordt nog steeds geteisterd door verschrikkingen, en we laten het gebeuren met z’n allen. Alles is eigenlijk zo breekbaar."

Volwassenen vinden poëzie vaak moeilijk, hebben problemen de diepere lagen te ontdekken. Deze bundel en ook de andere bundels van Hans Hagen zijn heel toegankelijk, maken poëzie tot een beleving. Zijn gedichten lijken zo achteloos geschreven, zo speels en direct. Emotie en humor zorgen voor een afgewogen spanningsboog. Maar achter zijn poëzie ontvouwt zich een andere wereld.

Tekst: Jan Stoel

Banner: Natalie van den Dobbelsteen

Foto Hans Hagen: Amber Beckers

Illustraties: Deborah van der Schaaf