Willem Frederik Hermans (1921-1995) wordt algemeen beschouwd als één van de belangrijkste
Nederlandstalige schrijvers van de twintigste eeuw. Samen met Gerard Reve en Harry Mulisch wordt hij tot ‘De Grote Drie’ gerekend. (In Vlaanderen spreekt men wel eens van De Grote Vijf, hierbij worden nog Louis Paul Boon en Hugo Claus toegevoegd.) Het oeuvre van Hermans is enorm veelzijdig; hij schreef romans, novellen, verhalen, poëzie, toneelstukken en scenario's, essays, kritieken en polemieken. Daarnaast was hij actief als fotograaf en maker van surrealistische collages. Én hij verzamelde typemachines die hij in zijn woning tentoonstelde. Na zijn dood werd deze collectie overgebracht naar Museum Scryption in Tilburg en nu is ze te bezichtigen in Boekhandel Limerick in Gent. Bijzonder is de rode IBM-machine waarop hij jarenlang zijn manuscripten tikte. Op de IBM zit nog het pakje Tipp-Ex blaadjes dat Hermans nog met plakband op de machine bevestigde.

Willem Frederik werd geboren in een Amsterdams onderwijzersgezin (zowel vader als moeder waren leerkracht). Hij had een oudere zus Corry (1918-1940).  “Mijn jeugd was niet zo vrolijk”, zegt Hermans. Het was crisis, het salaris van zijn vader ging achteruit en hij kon niet tegen zijn zus op, kon slecht met haar opschieten. Zij werd altijd als voorbeeld gesteld. Aan het begin van W.O. II plegen zijn zus en haar neef (met wie ze een verborgen relatie had) zelfmoord. W.O. II was een belangrijk markeringspunt in zijn werk. Hij schrijft er onder meer ‘Tranen der Acacia’s’ (over de ontluistering van het verzet) en ‘Herinneringen van een Engelbewaarder’ over.

Op twaalf-, dertienjarige leeftijd kreeg hij interesse in de natuurwetenschappen en begon hij belangstelling voor de natuurwetenschappen te ontwikkelen. In 1940 ging hij, op aandrang van zijn vader en tegen zijn zin sociografie studeren aan de UVA. Een jaar later koos hij voor fysische geografie. Dat paste hem beter omdat hij belangstelling had voor de exacte wetenschappen. Hij studeerde in 1955 cum laude af als doctor in de wis- en natuurkunde en werd van 1958 tot 1973 lector in Groningen. Hij werd, tot zijn teleurstelling, nooit hoogleraar. Er was veel kritiek op zijn functioneren en in 1973 verlaat hij verbitterd Nederland. Hij vestigt zich als schrijver in Parijs. Schrijven deed hij al lang en met het nodige succes. Denk aan ‘De donkere kamer van Damokles’ uit 1958. Dit boek is op verschillende manieren te lezen maar ook al een psychologische roman over het identiteitsprobleem. Conflicten markeren zijn hele schrijverscarrière. Zou het trauma uit zijn jeugd waarin hij moest opboksen tegen zijn zus onbewust daar de oorzaak van zijn? Zo bezocht hij Zuid-Afrika terwijl Nederland het land boycotte. Hij nam ook collega-schrijvers de maat, stelde de politiek aan de kaak. Het meest bekend is wel de polemiek in de Weinreb-zaak. Hermans ontmaskerde Weinreb als collaborateur met de Duitsers. Zijn rehabilitatie moest voorkomen worden. Veel intellectuelen waren het niet met hem eens. Een studie van het RIOD beslechtte de strijd in het voordeel van Hermans.

Hermans' personages in zijn werk zijn vaak eenzaten die hun wereld voortdurend verkeerd interpreteren, overgeleverd zijn aan moedwil (het bedrog van anderen), misverstand en toeval; zij mislukken.

In 1991 verlaat hij Parijs. Sinds hij en zijn vrouw (Emmy Meurs was met hem getrouwd van 1950 tot en met 1995; Emmy leefde van 1923 tot en met 2008 en samen hadden ze één kind, zoon Rupert) in 1988 in hun Parijse huis werden aangevallen door een man met een bijl, voelden ze zich daar niet meer prettig. Hij gaat in Brussel wonen en schrijft daar een van zijn sterkste verhalenbundels ‘De laatste roker’ en het Boekenweekgeschenk ‘In de mist van het schimmenrijk.’ Hij sterft na een kort ziekbed op 27 april 1995 aan longkanker.

Hij weigerde de P.C. Hooft-prijs (1971), maar accepteerde wel de Prijs der Nederlandse Letteren (1977), die hij uit handen van de Belgische koning Boudewijn ontving. Hij werd in 1990 tot eredoctor benoemd aan de Universiteit van Luik en in 1993 aan de Universiteit van Pretoria.

Jan Stoel