Vroeger zat ik soms op het Pure Fantasy-forum, dat nu spijtig genoeg opgeheven is.
Eén van mijn favoriete onderdelen daar was het spelletjesgedeelte en meer bepaald “Verklaar het woord”.


Hoe zat dit taalspelletje in elkaar?
Iemand gaf een bestaand Nederlandstalig woord en de andere forumleden zochten dan een mogelijke verklaring voor de oorsprong van dit woord. Daarbij was het helemaal niet de bedoeling dat de uitleg correct was, maar wel dat hij origineel was.

Neem nu bijvoorbeeld het woord “atmosfeer”.
Mijn uitleg luidde toen:

Dit woord is afkomstig uit een Amerikaanse bijbelvertaling van Genesis.
Daarin staat te lezen dat God de wereld schiep in 7 dagen. Op dag 2 was het hemelgewelf aan de beurt. Wat weinig mensen echter weten (er zijn immers maar weinig vertalingen die dit vermelden), is dat dit niet van een leien dakje liep. Vergelijk het met koken: je maakt iets klaar en je proeft, maar je merkt dat er nog wat meer kruiden in moeten. Je proeft nogmaals en voegt opnieuw wat kruiden toe, tot het gerecht perfect smaakt.
Zo verliep ook de schepping van het hemelgewelf. God maakte het, keek er naar en zag dat het nog niet goed was. Hij zei tegen zichzelf: I have to “add more sphere”, wat zoveel betekende als: ik moet nog meer ronding toevoegen. En hij deed dit tot hij tevreden was met het resultaat. Door het hemelgewelf dat hij uiteindelijk geschapen had, was er immers ook zuurstof op aarde en kon er zich bijgevolg leven ontwikkelen.
Later werd “add more sphere” verbasterd tot “atmosphere” en was het een synoniem voor dampkring.

Onlangs kwam ik op het volgende idee: wat als we nu het “Verklaar het woord”-spel eens combineren met Hebban en andere leesgerelateerde woordenschat?
Dan zouden we naast het fantastische Hebban-woordenboek van Gigi, dat beter gekend is onder de naam Dikke van Hebban , ook een Hebban Etymologisch Woordenboek kunnen creëren waarbij we de oorsprong van de woorden verklaren.

Om jullie een idee te geven van mogelijke woorden en verklaringen die hierin aan bod zouden kunnen komen, hier alvast twee voorbeelden die aan mijn levendige fantasie zijn ontsproten:

Het woord ‘verhaal’ ontstond in de periode dat sprookjes populair waren.
In de winter waren de avonden lang en om elkaar bezig te houden vertelden de mensen elkaar griezelige sprookjes. Eén persoon stond vooraan in de kamer en vertelde.
Wanneer het sprookje uit was, mocht die persoon iemand anders ‘naar voor halen’ om een ander sprookje te vertellen. In sommige dialecten werd dit uitgesproken als ‘naar veur halen’. Hetgeen verteld werd om de anderen te vermaken ging men mettertijd ‘veur haal’ noemen. Later werd dit verbasterd tot ‘verhaal’.

In 1477 was aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk in een paardenkoets op weg naar Maria Van Bourgondië.
Om de haverklap was hij aan het controleren of hij de diamanten ring, waarmee hij zijn geliefde ten huwelijk ging vragen, nog steeds in zijn jaszak voelde. Onderweg hield de koets even halt bij een herberg zodat de koetsier de kans kreeg om iets te eten. Maximiliaan was echter veel te nerveus om ook maar een hap binnen te krijgen. Hij besloot even een korte wandeling te maken om een frisse neus te halen. De natuur om hem heen had een ontspannend effect en een half uurtje later stond hij helemaal verkwikt terug aan de koets. Met een glimlach op zijn gezicht dacht hij aan Maria. Toen hij voor de zoveelste keer die dag zijn jaszak inspecteerde, voelde hij echter paniek opkomen. De ring! Verdwenen! Elk stukje van het pad dat hij net bewandeld had bekeek hij zorgvuldig in de hoop de ring gauw terug te vinden. Toen dat niet het geval was, begon hij te roepen: “Waar is de ring? Waar is de ring?”
De koetsier die gealarmeerd was door het geroep, kwam de herberg uitgelopen. Hij begon mee te zoeken en drie kwartier later vond hij eindelijk de ring die tussen de struiken langs de zijkant van het pad was gerold. De aartshertog was zo blij dat hij hem huilend om de nek viel en hem een royale beloning beloofde om hem te tonen hoezeer hij zijn hulp apprecieerde.
De dorpelingen die het hele schouwspel hadden zien gebeuren, hadden het nog vaak over die man die steeds opnieuw riep “Waar is de ring? Waar is de ring?” en over de beloning die nadien volgde voor de koetsier. De zin “Waar is de ring?” werd door hen zo snel uitgesproken dat je het woordje “is” bijna niet hoorde en dat het dus leek alsof ze zeiden “Wáár de ring?”. Later is de klemtoon verschoven en sprak men over “waardéring” toen men het had over “appreciatie tonen”.

Waarom waardering nu vaak in sterren uitgedrukt wordt?
Omdat sterren aan de avondhemel even fel schitteren als diamanten. Aldus verwijzen ze naar de diamanten ring uit het verhaal hierboven.

Tijd om eens even te polsen wat jullie vinden van zo’n Hebban Etymologisch Woordenboek.
Lijkt het je een leuk idee? Of spreekt het je minder aan?

Heb je zelf nog andere verklaringen voor bovenstaande woorden?
Laat dan hieronder je uitleg horen, want het is altijd boeiend om verschillende verklaringen te lezen!

Zijn er andere woorden die je verklaard wil zien?
Schrijf ze hieronder neer en ik zal verdere opzoekingen doen naar hun oorsprong ;-)