In deze editie van de Mythische Maandag zijn de heksen en tovenaars aan de beurt. Hiermee worden vooral wezens met magische krachten bedoeld die niet thuishoren in andere cathegorieën zoals feeën, demonen, elfen enzovoort. Ze zijn er, van goede heksen tot boze tovenaars. Van oudsher zijn ze gevreesd en berucht. Maar is dit terecht? 

Dit artikel is geschreven door Feline 

Een beetje geschiedenis...

In de Oudheid is De Odyssee (dat boek is overal) het belangrijkste boek ten aanzien van hekserij. In dat boek komt Circe, de dochter van een god en een nimf voor. Ze heeft de gaven om mensen en dieren in monsters te veranderen. Dat lijkt erg op hekserij, of niet? 

Iets recenter (maar niet veel) zijn de legenden van Koning Arthur en Baba Jaga. In de legenden van Koning Arthur is de tovenaar Merlijn heel belangrijk. Hij geeft de koning advies. Dit past bij het idee dat tovenaars en heksen een toverstaf zouden gebruiken. Dit komt namelijk door belangrijke personen zoals bisschoppen en koningen, die vroeger vaak en staf hadden als symbool van macht. Dat klinkt dus al minder kwaadaardig dan Circe en de latere betekenissen die aan hekserij worden toegekend. Baba Jaga komt verder uit de Slavische volksverhalen. Baba Jaga betekent bottige benen, ze woont in een hut die staat op kippenpoten, en het hek eromheen is versierd met menselijke schedels. Ze helpt je alleen wanneer je een magische spreuk opzegt, maar ze kan erg gevaarlijk zijn. 

Het idee dat tovenaars en heksen een toverstaf zouden gebruiken komt van belangrijke personen zoals bisschoppen en koningen, die vroeger vaak en staf hadden als symbool van macht. 

Het begrip hekserij is grotendeels afgeleid uit de wetten tegen hekserij uit het Oude Testament. Heksen en tovenaars worden dus al vroeg in verband gebracht met het geloof. Het was al vroeger een volksgeloof dat vrouwen, vooral oude zonderlinge, ouderevrouwen met een afwijkend karakter, de schuld kregen van dingen die verkeerd gingen. Hier komt ook het stereotype van de heks als oude vrouw vandaan.

De heks werd pas echt relevant in de 14de eeuw, toen de heksenvervolgingen begonnen. Het hielp ook niet dat Heinrich Kramer Malleus Maleficarum schreef en het door de nieuw uitgevonden drukpers veel sneller verspreid werd. Het boek riep op tot vervolging van heksen. Men geloofde namelijk dat een heks in zee ging met satan. Daardoor werd zij (laten we niet te sexistisch doen: soms werden mannen ook beschuldigd) vaak als de oorzaak aangeduid van ongelukken en mislukte oogsten. Meestal waren dit mensen die een beetje een buitenbeentje waren in de maatschappij. Meestal was het moeilijk om te bewijzen dat dit niet zo was, omdat de manieren om dit te bewijzen vaak leidden tot de dood. Zo liet men een heks bijvoorbeeld in het water zakken met een loden kogel. Als je niet zonk (want heksen waren natuurlijk heel licht) was je een heks. Needless to say was je al een soort van ten dode opgeschreven wanneer je beschuldigd werd van hekserij. 

Gelukkig was er in Nederland nog een beetje hoop. In Oudewater was er namelijk vanaf 1545 de enige plek waar je (zonder dood te gaan) kon bewijzen dat je geen heks was. De waag die ze daar aanvankelijk gebruikten voor goederen werd gebruikt om 'heksen' te wegen. Er is er nooit een heks veroordeeld. 

Er zijn tegenwoordig mensen die beweren een heks te zijn. Soms zijn dit mensen die hiervoor kristallen gebruiken, of een soort natuurritueelen houden. Anderen beweren aanbidders van de duivel te zijn. 

Boeken, boeken, boeken...

Children of Blood and Bone van Tom Adeyemi

They killed my mother.
They took our magic.
They tried to bury us.

Dit boek, gebaseerd op Afrikaanse mythologie, behandelt magie op een abiguere manier. Zélie komt uit Orïsha, een land waarvan magie gestolen is, of gebruikt wordt tegen de bevolking. Zelf heeft ze ook gaven en wil ze de magie weer in handen van de mensen brengen. Magie is dus deels een instrument van de 'slechteriken' maar aan de andere kant ook weer niet, omdat Zélie het wil gebruiken met goede bedoeligen. 

Uprooted van Naomi Novik

Magic was singing in me, through me; I felt the murmur of his power singing back that same song. 

Dit boek is gebaseerd op Slavische volksverhalen, en Baba Jaga speelt daarom ook een kleine rol. Het zijn namelijk de spreuken van Baba Jaga waardoor Agnieszka, de hoofdpersoon, haar magie leert te gebruiken nadat de Draak, de tovenaar van het kleine dorp, haar naar zijn toren heeft meegesleurd. Het kleine dorp waar Agnieszka woont wordt geteisterd door aanvallen van een duister woud. Agnieszka en de Draak, zijn niet de enige tovenaars in het boek. Er zijn ook andere tovenaars, die in verscheidene dorpen, maar ook aan het hof, werken. In dit boek spelen tovenaars dus een ondersteunende rol, die lijkt op de rol van Merlijn. 

Harry Potter-serie van J. K. Rowling 

Oh, are you doing magic? Let’s see it, then.

Dit citaat is net als heel veel andere citaten uit de Harry potter-serie ronduit iconisch. De boeken hebben needless to say, een universum opgebouwd rond Rowlings concept van magie. Tovenaars zijn even divers in hun vaardigheid en stijl in magie als mensen in hun normale bezigheden. Bovendien zijn ze zijn, goed, slecht of ertussenin. Ze hebben dus geen ondersteunende of antagonistische rol. De hele serie draait gewoonweg om hen. Magie is niet alleen belangrijk voor tovenaars, maar ook voor de huiselven, die hun bedienden zijn. Aan alle details van magie is gedacht. Inclusief de toverstaf, en de heksenbezem.

A Darker Shade of Magic van V. E. Schwab 

Bad magic, Kell had called it.
No, thought Lila now. Clever magic.
And clever was more dangerous than bad any day of the week.

Dit verhaal draait ook om een maatschappij waar magie en tovenaars schaars zijn, maar er wel deel van uitmaken. De hoofdpersoon, Kell, is een rebelse tovenaar en een van de weinigen die nog tussen de vier werelden (allemaal met een eigen kleur) kan reizen. Magie is hiet niet per se goed of slecht, maar eerder een middel om avonturen te beleven en tegen de regering in te gaan. 

De draai die auteurs aan heksen en tovenaars en hun magie geven is in deze boeken dus erg verschillend. Het ene boek belicht dat magie voor goede en slechte doeleinden gebruikt kan worden, het andere laat er vooral de goede of de slechte kanten van zien. Denken jullie bij magie vooral aan goede of slechte dingen?