Onderschat de genrelezer niet

Op Facebook vertelde fantasy-auteur Alex de Jong (Brad Winning) eerder deze week over zijn dubbele gevoel bij de beste fantasy van het jaar-verkiezing hier op Hebban. Ook al besloot hij zijn verhaal met ‘stem massaal, want dit initiatief verdient alle aandacht’, leverde zijn bericht toch een levendige discussie op over de zin en de onzin van publieksprijzen. Hoewel een dergelijke discussie helemaal niet nieuw is, sterker nog, hij wordt bij bijna elke verkiezing, nominatie of bekroning opnieuw aangekaart, wilde ik er in mijn Hebban-blog toch aandacht aan besteden. Het is eigenlijk nooit goed.

Bij juryprijzen ‘klagen’ we massaal dat het zelden of nooit de stem van de lezers vertegenwoordigt of we zetten vraagtekens bij de keuze van de juryvoorzitter die omwille van de publiciteit een BN-er moet zijn en vaak een die niet altijd bekend staat als een gepassioneerd lezer. Onthoud vooral het woordje ‘publiciteit’ in de zin hierboven, daar kom ik later op terug.

Hoe ‘eerlijk’ is het dat bij veel juryprijzen entreegeld wordt gevraagd aan uitgevers en zij hiermee min of meer bepalend zijn voor het aanbod? Of dat slechts drie lezers bepalen of een boek al dan niet moet worden gelezen door de voltallige jury en daarmee kans maakt op een plekje op de shortlist.

De bekendste – en daarmee belangrijkste – publieksprijs voor het boek is de NS Publieksprijs. De shortlist wordt vrijwel geheel gebaseerd op verkoopcijfers (wat een goed uitgangspunt is voor een publieksprijs want als je veel stemmers wilt trekken, moeten de boeken gelezen zijn door veel mensen). Vervolgens worden er, met wat invloed van een clubje boekverkopers en bibliotheekmedewerkers, zes boeken gekozen uit een hand vol genres waardoor het mogelijk is dat Mart Smeets het op moet nemen tegen Suzanne Vermeer of Esther Verhoef, en dat de aangrijpende autobiografische roman Tonio van A.F.Th. van der Heijden zomaar op hetzelfde lijstje belandt als het grappige cadeauboekje En dan nog iets van Paulien Cornelisse. Hoe ‘eerlijk’ is dat? Met alle landelijke publiciteit eromheen brengen gemiddeld 50.000 lezers hun stem uit, met een uitschieter naar bijna 100.000 na de zeer succesvolle lobby voor Gods Woord in 2005 waarin de Bijbel met 72% van de stemmen de NS Publieksprijs won.

Naast de (jaarlijks) terugkerende kritiek is er nog een gemene deler tussen een publieksprijs en een juryprijs, namelijk het doel van de prijs. Beiden streven naar publiciteit – daar is dát woord weer! – voor het (winnende) boek en lezen in het bijzonder. Het is voor de genomineerde auteurs vaak een unieke gelegenheid om zichzelf en hun boeken voor de spotlights te krijgen. Of het nu gaat om het lokale sufferdje, het regionale tv-station of een landelijke krant of radio-uitzending. Aandacht levert lezers op. Meer aandacht levert meer lezers op. Zo simpel is het sommetje.

Het winnen van de Libris of AKO Literatuurprijs zorgt meestal voor een intrede in de Bestseller 60, maar is ook per definitie geen wondermiddel (meer). De laatste twee winnaars van de AKO-prijs stonden er respectievelijk drie en acht weken in, en de laatste haalde maar net de top 10. Bij de NS Publieksprijs gaat het alleen maar om Bestseller 60-materiaal, dus de invloed van deze bekroning betekent meestal een uitgerekt verblijf of een terugkomst in de Nederlandse verkooplijst. Met de juiste winnaar, of een slimme uitgeverij erachter, kan ook een genreprijs als de Gouden Strop de winnende auteur net dat zetje geven. Bij de laatste vijf edities haalde alleen De handen van Kalman Teller (Gauke Andriesse, 2011) de top 60 niet.

In mijn vorige blog schreef ik dit: ‘Wat de waarde van een publieksprijs is? Dat hebben jullie, (thriller)lezers, volledig in de hand. Stem je op een boek omdat je het echt waanzinnig goed vond? Of stem je op een boek omdat de schrijver of schrijfster een bekende van je is. Of omdat de uitgeverij je een mooie prijs belooft als je op hun boeken stemt. Bij een publieksprijs hebben we dat niet helemaal in de hand of eigenlijk helemaal niet, hoe graag we dat ook willen. Maar eigenlijk is dat ook direct de charme ervan. Natuurlijk moeten schrijvers en uitgevers hun volgers vragen te stemmen. Natuurlijk moet alle creativiteit uit de kast getrokken worden om zoveel mogelijk stemmen te vergaren. Ook dat is een publieksverkiezing! Maar het is aan jou en aan mij en aan alle andere lezers het juiste te doen.’

De afgelopen drie weken heb ik uitgevers en auteurs in de verschillende genres ‘heel veel uit de kast zien trekken’. Ik heb eindeloos veel ‘stem op mij’ of ‘stem op die of die’ tweets in mijn tijdlijn gezien. Ik heb aankondigingen gelezen in nieuwsbrieven. Ik heb fantasy-auteurs in verschillende kranten voorbij zien komen (in Nederland én Vlaanderen). Er waren auteurs die op de lokale radio optraden of op de regionale televisie hun verhaal mochten doen. Er werd lustig op los geblogd. Mochten er al twijfels zijn gerezen over de zin van een publieksprijs, dan verdwenen ze direct als sneeuw voor de zon.

Het mooie van deze genreprijzen – een wijze les na 12 edities Crimezone-verkiezing – is dat het altijd weer reuze meevalt met de zogenaamde ‘gun- of achterbanstemmen’. De lezers in het thrillergenre – maar we zien ditzelfde nu ook terug bij fantasy – zijn veellezers. Ze lezen alles was los en vast zit in het genre en nemen hun taak om de top drie samen te stellen behoorlijk serieus. Ze stemmen niet massaal op de auteur die ze het aardigst vinden. En al helemaal niet op boeken die ze eigenlijk niet goed vinden. Of niet gelezen hebben. Onderschat de genrelezer niet. Als zij of hij haar of zijn stem geeft aan een boek, dan betekent dat iets. En dat ‘iets’ betekent dat de auteur die een Hebban Crimezone of Fantasy Award wint op 26 oktober tijdens het Nederlands Thrillerfestival in Zoetermeer gewoon heel erg blij en trots mag zijn. Zonder ingetogenheid. Zonder beperkingen. Zonder de gedachten dat het eigenlijk niks voorstelt.

En jij hebt nog 24 uur om te stemmen.