Everfair – een fantastisch idee in een matig boek
“Ik wilde echt van dit boek houden,” zei een teleurgesteld lid van onze leesgroep, waarmee ze mijn gevoelens perfect verwoordde. Everfair is als idee razend interessant én een hele waardevolle toevoeging aan huidige discussies over hoe wij Westerlingen omgaan met anderen, met name met onze Afrikaanse zuiderburen. Als boek komt het echter minder uit de verf, juist daarom is dat erg jammer.
Everfair speelt zich af in en om de Congo, eind 19e eeuw. De Belgische koning Leopold heeft Congo tot zijn eigen kolonie gemaakt, en zijn bewind is, zelfs voor het 19e-eeuwse kolonialisme, ongekend wreed.* De Engelse Fabian Society trekt zich het lot van de Congolezen aan: voor een som geld koopt ze een deel van het grondgebied van Leopold en richt daar een vrijplaats op voor ontsnapte Congolezen en welwillende Europeanen. Maar al snel ontstaan er conflicten, niet alleen met Leopold, maar ook tussen de Europeanen, over hoe ze hun zaak het best onder de aandacht kunnen brengen van de Europese volkeren, en met koning Mwenda, de voormalig heerser van Congo, die zo zijn eigen wensen heeft.
Everfair is een gedurfd en ambitieus project. Het is een alternatieve geschiedenis van een van de duistere periodes uit de toch al niet zo verlichte koloniale tijd. Niet om het leed te ontkennen, maar om te laten zien dat betrokkenheid en hard werk een echt verschil had kunnen maken – een les die nu niet minder relevant is. De setting is steampunk, met luchtkano’s en mechanische protheses voor de slachtoffers van Leopold, maar tegelijkertijd magisch-realistisch, met subtiele bovennatuurlijke gaven die sommige Congolezen inzetten tegen hun Europese tegenstanders. De auteur laat het project van de Fabian Society ook mooi ambigu, wat je aan het denken zet: aan de ene kant maken de Europeanen een vrijplaats voor de Congolezen en regeren die met inclusieve democratische besluitvorming; aan de andere kant is het toch vooral een Europees project dat tot stand is gekomen zonder echt overleg met de Congolezen, en daar ontstaan ook fricties over. Als onderzoeker die projecten heeft gedaan in en met India herkende ik die spanning wel, en was ik blij dat de auteur er niet voor gekozen heeft om een van beide partijen (anders dan Leopold) overduidelijk ‘goed’ of ‘slecht’ te maken.
Gedurfde ideeën maken echter nog geen leesbaar boek, en het is duidelijk dat Nisi Shawl doorgaans korte verhalen schrijft, en dat dit haar eerste roman is. Het boek bestaat uit meer dan 60 korte hoofdstukken, beleefd door de ogen van zo’n tien verschillende personages. Dat werkt misschien in een reeks als Game of Thrones, waar de hoofdstukken lang genoeg zijn om je in te leven (en de personages net zo snel sneuvelen als ze worden geïntroduceerd), maar hier wordt het heel chaotisch en verwarrend. Het is niet dat de personages geen complexiteit of diepgang hebben, maar veel gebeurtenissen en karakterontwikkeling spelen zich tussen de hoofdstukken af, wat het boek heel gehaast maakt en ook oppervlakkiger. Grote gebeurtenissen krijgen niet de ruimte om door te werken in het leven van de karakters, waardoor ze essentiëel betekenisloos worden. Inleven wordt ook moeilijker omdat we maar heel weinig meekrijgen van de geografie of het dagelijkse leven van Everfair. (Shawl gaat wel wat uitgebreider in op het eten en de schier eindeloze regen.) Ook de interne worstelingen van sommige karakters met hun eigen diep ingebakken racisme of homofobie vinden daardoor grotendeels buiten het boek plaats, een gemiste kans omdat juist deze vaak cruciaal zijn voor het verhaal.
Ik ben blij dat dit boek er is, maar ik hoef het niet nog een keer te lezen.
Met dank aan de ‘¿baetter futures’ leesgroep.
* Een indrukwekkend non-fictiewerk over deze periode is 'Congo' van David van Reybrouck
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Auke Pols
Gesponsord
Als Jolenes helikopter crasht in Irak, moet ze terugkeren naar het huwelijk en gezin dat ze onder hoogspanning achterliet. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.
Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.
In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips.
Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips.
Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips
Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips.
Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.
De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips.
Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips.
Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips.
Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips.
Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips.
Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips.
Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips.
Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips.
In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips.
Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips.
Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.
Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips.
Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips.
Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.
In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips.
Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.
Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips.
