Dat vrouwen óók gemarteld worden, is geen feminisme
Een ‘feministische hervertelling van 1984’,* noemde de Guardian het: een boek geschreven uit het perspectief van Julia, de vriendin van Winston Smith, dat vertelt hoe het is om als vrouw onder het regime van Big Brother te leven. Het feministische element maakte me nieuwsgierig, maar helaas, het ging meer over alle ellende die vrouwen onder een dergelijk regime te verduren zouden krijgen, en dat is nogal wat. Een schrijftip die ik wel eens heb gelezen, is: ‘confronteer je hoofdpersoon met diens ergste angsten.’ Dit werd gevolgd door: ‘daarmee bedoel ik niet: martel eerst diens familie en vrienden tot de dood erop volgt, en daarna de hoofdpersoon, want dat is niet zo interessant en ook tamelijk gruwelijk.’ Julia gaat een heel eind deze kant op: dat maakt het boek bijna ondraaglijk om te lezen en overschaduwt alle goede aspecten.
Julia is een jonge vrouw die werkt in het Ministry of Truth, afdeling Fictie, waar grote machines plots van verhalen in elkaar zetten die door mensen worden uitgeschreven. Daar ontmoet ze Winston Smith, die ze aanvankelijk maar een zuurpruim vindt, maar op de een of andere manier toch aantrekkelijk. Ze begint een affaire met hem, maar dan doet partijbons O’Brien haar een aanbod dat ze niet kan weigeren: ze moet Smith en anderen zoals hem verleiden tot misdaden voor een verborgen camera, zodat ze daarvoor opgepakt kunnen worden. Een baan die onafwendbaar tot problemen leidt, want wie het oog van de Partij op zich heeft, is haar leven niet zeker.
Wat mij betreft is er weinig feministisch aan Julia, maar het boek heeft zeker goede kanten. Julia is pragmatischer en actiever dan de leunstoelrevolutionair Winston. De beschrijving van haar jeugd op het platteland, dat in toenemende mate leeggeplunderd wordt door de Partij, werpt licht op een deel van Engeland dat in ‘1984’ niet aan bod komt, maar wel degelijk een treurige realiteit was in diverse communistische regimes. De schrijfstijl is direct en indringend, en brengt het steeds vervallener Londen mooi tot leven. Ook sterk is de spanning tussen feit en fictie, waarbij het nooit helemaal duidelijk is wat echt is, en wat is opgezet door het regime om onschuldige burgers in de val te lokken.
Dit laatste is echter ook een van de grote problemen van het boek. ‘1984’ was spannend omdat Winston Smith daadwerkelijk dacht bij te kunnen dragen aan een revolutie, tot bleek dat alles opgezet was door agenten van het regime. ‘Julia’ is al gelijk duidelijk over de almacht en willekeur van het regime, maar dat maakt het ook een fatalistisch boek, want het noodlot is onontkoombaar. Dat doet het karakter van Julia geen goed, want in een wereld waar elke droom en ambitie crimethink is, en de staat haar eigen burgers over de kling jaagt tot je je afvraagt hoe het mogelijk is dat er nog mensen over zijn, is het moeilijk om een karaktervolle hoofdpersoon neer te zetten. Maar het grootste probleem vond ik nog het niet aflatende fysieke en mentale geweld dat Julia moet ondergaan. Niet dat dat niet realistisch is – ongetwijfeld kan Newman voor elke wrede daad een historische tegenhanger aanwijzen – maar het maakt het boek naar, meedogenloos en verstikkend om te lezen, zonder uitzicht op verlossing. En daardoor verloor het boek voor mij zijn kracht. Zoals bij mensen ondraaglijk en uitzichtloos lijden grond kan zijn voor euthanasie, kan het bij hoofdpersonen grond zijn voor het vroegtijdig dichtslaan van het boek - want waarom doorlezen als er niets dan ellende van komt? Dat maakt het boek niet alleen naar, maar ook moreel problematisch, want het verhaal sluit naadloos aan bij die verhalen die juist de wreedste dictators grif aan hun volk vertellen: mensen zijn slecht, egoïstisch en gewelddadig. Vrede, veiligheid en compassie zijn illusies: je enige hoop op overleven is je te voegen naar de grillen van de alfaman. In de ultieme ironie is dit boek over het onmenselijke geweld van de dictatuur daardoor eigenlijk een liefdesverklaring aan diezelfde dictatuur, want ‘there is no alternative’. En dat vind ik pas écht onverteerbaar.
Met dank aan de ‘¿baetter futures’ leesgroep.
* https://www.theguardian.com/books/2021/dec/07/feminist-retelling-of-nineteen-eighty-four-approved-by-orwells-estate
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Auke Pols
Gesponsord
Als Jolenes helikopter crasht in Irak, moet ze terugkeren naar het huwelijk en gezin dat ze onder hoogspanning achterliet. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.
Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.
In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips.
Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips.
Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips
Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips.
Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.
De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips.
Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips.
Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips.
Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips.
Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips.
Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips.
Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips.
Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips.
In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips.
Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips.
Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.
Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips.
Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips.
Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.
In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips.
Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.
Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips.
