The Dispossessed – politiek-filosofische SF met een scherpe blik en een warm hart
‘There is no alternative’. Met die slogan (ook bekend als TINA) legde Margaret Thatcher in de jaren ’80 haar visie vast voor een toekomstig Groot-Brittannië: een vrije markteconomie met een zuinige overheid was de enige mogelijke weg voorwaarts. Later deed de filosoof Francis Fukuyama een duit in hetzelfde zakje met zijn boek The End of History and the Last Man: met de val van de Sovjet-Unie was de liberale democratie (uiteraard met vrije markt) het natuurlijke eindpunt van een lange reeks aan politieke experimenten. De toekomst was liberaal en kapitalistisch, tot in alle eeuwigheid.
Alternatieve staatsvormen zijn tot nu toe inderdaad geen denderend succes op het gebied van algemeen welzijn. Oude communistische staten zijn verworden tot autoritaire regimes, anderen hebben de communistische fase overgeslagen en zijn gelijk tot dictatuur verworden. Het kapitalistische liberalisme is echter ook niet ongevoelig voor deze trend: met een elite aan superrijken en een bevolking die gebukt gaat onder gezondheids-, biodiversiteits- en klimaatcrises is het hoog tijd om de Thatchers en Fukuyama’s van deze wereld te kakken te zetten met nieuwe, humane, ecologische visies. Alleen al daarom is het goed dat The Dispossessed bestaat.
Centraal in dit op een haartje na vijftig jaar oude boek staat Shevek, een briljante natuurkundige die is geboren en getogen op de maan Anarres. De maan is een schrale omgeving waar het leven hard is, maar het is de veilige haven voor een gemeenschap van anarchisten. Er is geen centraal bestuur of eigendom, alleen coördinatie van productie en consumptie zodat in ieders behoeften wordt voorzien, en iedereen zich in kan schrijven voor passend werk (of niet, als je niet wilt). Maar Shevek heeft een droom: een brug bouwen tussen hun geïsoleerde maan en de planeet Urras waar zijn volk vandaan komt, een kapitalistisch-liberale planeet van het soort zoals wij die zo goed kennen (maar dan mèt strenge milieuwetgeving). Door zijn briljante wetenschappelijke inzichten wil men hem op Urras maar wat graag hebben – maar erg ontvankelijk zijn ze niet voor Sheveks politieke ideeën, en de kapitalistische excessen vormen al snel een gouden kooi.
In The Dispossessed volgen we om en om Sheveks leven op Urras en hoe hij opgroeide en een gezin stichtte op Anarres. Het is een slimme constructie, want het laat goed het contrast zien tussen de verschillende sociale structuren. Daarnaast leren we ook Shevek beter begrijpen, die als rebelse idealist botst met de excessen van Urras, maar ook met het conservatieve en droge anarchisme van Anarres, dat haar eigen imperfecties heeft. LeGuins haarscherpe observaties over hoe sociale structuren terugkeren in hoe mensen denken en met elkaar omgaan, en haar filosofische reflecties op wat vrijheid is, houden het boek boeiend en relevant van de prachtige eerste zin (‘There was a wall’) tot de laatste bladzijde.
Natuurlijk kun je vraagtekens zetten bij hoe realistisch Anarres’ anarchisme is. Zo accepteert de ‘vrije’ bevolking wel erg makkelijk de beperkingen en ongemakken waarmee het systeem hen vraagt te leven, en lijkt het me erg idealistisch om aan te nemen dat er geen politie nodig is, alleen omdat er geen eigendommen zijn om te stelen of te verwoesten. Maar dergelijke vraagtekens doen niet af aan het fundamentele punt, dat een arbeider benoemt wanneer Shevek in een arme wijk op Urras terechtkomt: dat het hele bestaan van Anarres een voortdurend bewijs is dat het ook anders kan, dat armoede en klasseverschillen keuzes zijn en geen natuurwetten. Anarres, net als The Dispossessed en goede SF in het algemeen, opent de geest. Om met David Bollier te spreken, het verruimt ons denken van TINA naar TAPAS – There Are Plenty of AlternativeS.
Met dank aan de ‘¿baetter futures’ leesgroep.
Reageer op deze recensie
Meer recensies van Auke Pols
Gesponsord
Als Jolenes helikopter crasht in Irak, moet ze terugkeren naar het huwelijk en gezin dat ze onder hoogspanning achterliet. Schrijf je nu in voor de Hebban Leesclub.
Beth leidt een gelukkig leven met haar man Frank op hun schapenboerderij, maar dan komt haar jeugdliefde Gabriel terug, met wie ze als zeventienjarige een intense zomer beleefde. Bekijk alle Boekenweektips.
Fayes vader bedreigt niet alleen haar, maar ook haar dierbaren en levenswerk, het bedrijf Revenge. Ze roept haar vriendinnen om zich heen om de ultieme wraak te plannen. Bekijk alle Boekenweektips.
In concentratiekamp Westerbork doet jonge moeder Catharina alles wat nodig is om haarzelf en haar zoon te laten overleven. Ze gaat als showgirl dansen in het beroemde kampcabaret. Bekijk alle Boekenweektips.
Isabel woont alleen in het huis van haar overleden moeder, waar alles rustig voortkabbelt tot plotseling haar broer Louis met zijn nieuwe vriendin Eva voor de deur staat. Bekijk alle Boekenweektips.
Een onweerstaanbare schelmenroman over Algot Olsson en een bonte verzameling mensen. Algot stort zich op de mooie en hopelijk lucratieve kunst van het distilleren van brandewijn. Bekijk alle Boekenweektips
Een jonge cartograaf vertrekt naar Amsterdam en tekent voor zijn grote liefde in zijn wereldkaart, vlak naast de evenaar, een 'nog onontdekt' eiland dat haar naam draagt. Bekijk alle Boekenweektips.
Op een koude winteravond belandt de zeventigjarige Leah met haar auto in het water. Hoewel de kade al snel vol mensen staat, doet niemand iets. Tot grote frustratie van studente Mirjam. Bekijk alle Boekenweektips.
De meningsverschillen over hoe het tuincomplex bestuurd moet worden, kunnen elk moment weer oplaaien, maar de grootste dreiging komt van de kant van de gemeente. Bekijk alle Boekenweektips.
Philip Dröge duikt in de curieuze geschiedenis van Nederlandstalig New York en New Jersey en doet dat op de fiets. Een boek dat reisgids, geschiedenisboek en road novel ineen is. Bekijk alle Boekenweektips.
Taalwetenschapper Khalid Mourigh gaat de straat op en de scholen langs om straattaal, het gebruik van Engels en de meertaligheid van het Nederlands te onderzoeken. Bekijk alle Boekenweektips.
Aan het begin van de Eindtijd valt de vrijdenkende engel Astoreth naar de aarde. Hij raakt verzeild in apocalyptische avonturen die hem van Amsterdam naar het Zweedse platteland voeren. Bekijk alle Boekenweektips.
Een meisje en een vis denken beiden dat de ander gevangenzit en dus maken ze een wak, maar ze beseffen dat het beter is als ze blijven waar ze zijn. Bekijk alle Boekenweektips.
Terwijl de ambitieuze Pierre groeit in zijn rol op de redactie van een tijdschrift, kelderen de abonneecijfers. Hoe lang moeten tradities en gewoontes in stand worden gehouden? Bekijk alle Boekenweektips.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog raken de levens van Luna en haar vader, de Joodse Rifka, de Indiase Chandar en Thiemen met elkaar verweven op een manier die zij niet voorzien. Bekijk alle Boekenweektips.
Eliza had zes broers, maar alleen Krekel is nog over. Een bangerik, een huilebalk, een blok aan haar been, eigenlijk. Alles gaat mis, maar Eliza en Krekel blijven zoeken naar hun verdwenen broers. Bekijk alle Boekenweektips.
Als de literaire bundel van zware crimineel Derek L. op het punt staat te verschijnen, mag hij tijdens zijn weekendverlof van de gevangenis aanwezig zijn op zijn eigen boekpresentatie. Bekijk alle Boekenweektips.
In dit hartstochtelijke pamflet toont docent Karim Amghar aan hoe mbo'ers nog steeds te maken hebben met onderwaardering, terwijl ze onmisbaar zijn voor de samenleving. Bekijk alle Boekenweektips.
Wanneer Hitler aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog Oostenrijk binnenvalt, moeten vijf hechte vrienden kleur bekennen. Kun je een ander ooit ten diepste kennen? Bekijk alle Boekenweektips.
Iemand breekt in bij Simon en beweert dat ze beiden vastzitten op een alternatieve belevingsvakantie. Het is het begin van een aangrijpende speurtocht. Bekijk alle Boekenweektips.
Stine Jensen verkent hoe mediastormen kunnen ontstaan en hoe je filosofie kunt inzetten om ze te duiden. Bekijk alle Boekenweektips.
Een kleurrijke groep outcasts raakt betrokken bij het mysterie van Salomé Abergel, de beroemde kunstenares die op het hoogtepunt van haar carrière plotseling verdwijnt. Bekijk alle Boekweektips.
Als Hitler aan de macht komt, vluchten Eva en Itzhak naar het conservatieve Zeeland. Daar haalt het gevaar hen in en Eva zal moeten kiezen. Bekijk alle Boekenweektips.
In de persoonlijke verhalen van Rusland-correspondent Iris de Graaf lees je hoe het is om als jonge vrouw verslag te doen vanuit Moskou, in het land van haar grootmoeder. Bekijk alle Boekenweektips.
Het is ronduit indrukwekkend wat we weten van onze moedertaal, wat we ermee kunnen, en hoe we dingen haarfijn aanvoelen. Bekijk alle Boekenweektips.
Sinds 2015 zit Astrid Holleeder ondergedoken, wat enorme impact heeft op haar leven en dat van haar familie. Ze vertelt over de dagelijkse routines, constante waakzaamheid en haar angst. Bekijk alle Boekenweektips.
